تلویزیون برایتان فال می​گیرد

به‌عنوان مثال، شعر حافظ آینه‌ای تمام‌نما ازحوادث اجتماعی و تضادهای بشری در قرن هشتم است. طنزهای عبید زاکانی نیز چنین است. بوستان سعدی هم برشی از یک مدینه فاضله محسوب می‌شود که همگی لطایف زیادی دارند.

این عادت ما ایرانی‌هاست که در گفت‌وگو و محاوره از شعر و ضرب‌المثل‌های مختلف استفاده کنیم، ویژگی‌ای که امتیاز به حساب می‌آید و نشانه پیشینه اصیل و فاخر ماست. شاید به همین دلیل است که وقتی برنامه‌ای درباره شعر و ادب فارسی با شیوه‌ای متفاوت از تلویزیون پخش می‌شود خیلی زود مخاطبان خود را پیدا می‌کند و با استقبال روبه‌رو می‌شود. یکی از این برنامه‌ها که مدتی است از شبکه نسیم پخش می‌شود «نسیم عطرگردان» است. برنامه‌ای که بر سیاق برنامه‌های شبکه نسیم زمان زیادی از آنتن نمی‌گیرد و در روز هشت تا ده دقیقه با اجرای اسماعیل آذر، متون و ادبیات فارسی را به خانه‌های مردم می‌آورد.

با اسماعیل آذر،‌ مجری این برنامه به گفت‌وگو نشستیم تا از چند و چون آن بیشتر باخبر شویم.

چه شد ساخت برنامه «نسیم عطرگردان» را شروع کردید و این برنامه چه هدفی را دنبال می‌کند؟

وقتی طراحی برای تولیدات شبکه نسیم آغاز شد، از من دعوت و قرار بر این شد حدود 500 برنامه با محوریت فرهنگ در ساختار و قالبی جدید برای پخش از این شبکه تولید شود که ما نام نسیم عطرگردان را برای آن انتخاب کردیم. این برنامه قصد دارد به ادبیات و متون فارسی بپردازد، ولی قرار نیست سنگینی معمول این‌گونه برنامه‌ها را داشته باشد.

نسیم عطرگردان به صورت کوتاه و چند دقیقه‌ای ادبیات را با حلاوت و شیرینی خاصی بیان می‌کند تا مخاطبان این شبکه از دیدن آن خسته نشوند. ما در این برنامه از ادبیات و تاریخ استفاده می‌کنیم و البته سنگینی متن را با شیرینی حکایت و متن با هم درمی‌آمیزیم.

یکی از بخش‌های این برنامه که در برنامه‌های ویژه ادبیات دیده نمی‌شود، بخشی است که دوربین نسیم عطرگردان به میان مردم رفته و با آنها صحبت می‌کند. دلیل استفاده از این بخش چیست؟

این بخش برای مشارکت بیشتر مردم در برنامه طراحی شده است. به همین دلیل دوربین را میان مردم برده و بیت شعری می‌خوانیم و از آنها می‌خواهیم اطلاعاتی را که در مورد شاعر آن دارند، بیان کنند.

معمولا بعد از این بخش اجرای من آغاز می‌شود و دو یا سه دقیقه موضوع طنز شیرینی را بیان می‌کنم و سپس به رسم برنامه تفالی به حافظ شیرازی می‌زنم و برای مخاطبان می‌خوانم.

آیا زمان کم برنامه از قدرت و نفوذ ادبیات در دل مردم کم نمی‌کند؟

ادبیات ما آنقدر غنی است که می‌توان آن را در قالب‌های مختلف ارائه کرد. به نظر من این هنر است که برنامه‌ای کوتاه درباره ادبیات بسازیم که هم جذاب و دیدنی باشد و هم نشاط آفرینی کند و برتوجه بیشتر مردم بر ادبیات بیفزاید؛ البته در بخش‌هایی بخصوص در بخش فال حافظ موسیقی را نیز به برنامه‌ اضافه کرده‌ایم تا بر جذابیت برنامه افزوده شود.

چند ماه طول کشید بحث‌های ما با کارگردان و نیز تهیه‌کننده برنامه درباره ساخت این برنامه به نتیجه برسد و بتوانیم ساختار برنامه را طراحی کنیم. برای رسیدن به نتیجه قابل قبول اتاق فکری تشکیل دادیم و برآیند جلساتمان را با مدیر شبکه نسیم در میان گذاشتیم تا به آنچه امروز پخش می‌شود، رسیدیم.

انتخاب اشعار به​عهده کیست؟ آیا خودتان این کار را انجام می‌دهید یا نظرات دیگران را هم مدنظر قرار می‌‌دهید؟

انتخاب اشعار و مَثل‌هایی که گفته می‌شود به عهده من است. من به متون هزار ساله ایرانی کم و بیش آشنایی دارم، ولی برای این برنامه چند دقیقه‌ای باز هم می‌نشینم و تمام کتاب‌های گذشتگان را بررسی می‌کنم و آنها را دوباره می‌خوانم تا مطالبی که این قابلیت را دارد که در دو یا چند دقیقه خوانده شده و مورد بحث قرار بگیرد، پیدا کرده و آنها را در برنامه مطرح کنم.

یکی از اهداف شبکه نسیم بحث نشاط‌‎آفرینی و شادی است. نسیم عطر گردان چه رابطه‌‌ای با این شعار دارد؟

نشاط این نیست که من یک لطیفه بگویم و شما بخندید که البته گفتن یک لطیفه خنده‌دار و خنداندن مخاطب هم نوعی نشاط‌آوری بوده و مردود نیست، اما باعث ایجاد یک خنده سطحی می‌شود. ما در برنامه نسیم عطر گردان مباحثی از ادبیات و متون غنی ایران را مطرح می‌کنیم که شادمانی ریشه‌دار ایجاد می‌کند. نشاطی که ما به وجود می‌آوریم، مخاطب را آرام می‌کند که شاید این آرامش با یادآوری مداوم برای همه عمر همراه او باشد. برخی اوقات یک حکایت دو دقیقه‌ای غم‌های ما را به کناری می‌راند. همان‌گونه که شاعر می‌گوید، غصه در آن دل بود که از هوس او تهی است ـ غم همان جا رود کان بت عیار نیست

مباحثی که ما در برنامه نسیم عطرگردان مطرح می‌کنیم با شوخی‌های سطحی کاملا متفاوت است و با طنازی به عمق وجود مخاطب نفوذ کرده و در آن ریشه می‌دواند.

چرا در برنامه‌تان دکور ثابت و طراحی شده‌ای ندارید؟

ما دکور به شکل متداول برنامه‌‎های تلویزیونی نداریم. دکور برنامه یک عکس است که با تدابیر سینمایی پشت سر من قرار می‌گیرد و به عقیده من یک کار بسیار هنری است و در ذات خود ارزشمند. اگر می‌خواستیم برای 500 قسمت از برنامه دکور تعبیه کنیم، اولا خسته‌کننده می‌شد و دوما امکانش را هم نداشتیم. این برنامه باید جاذبه بصری هم داشته باشد.

البته همیشه هم برنامه به این شکل نخواهد ماند و قرار است در بخش‌هایی از برنامه بر سر مزار حافظ و سعدی نیز حضور یابیم و در اصفهان و در ساختمان‌های قدیمی این شهر برنامه اجرا کنیم.

اجرای برنامه‌هایی که با ادبیات و متون ادبی سر و کار دارد مهم است. به نظر خودتان برای برنامه‌های ادبی‌ مانند نسیم عطرگردان نقش مجری تا چه حد پررنگ است و فقط داشتن تسلط به شعر و ادبیات کافی است؟

مجری چنین برنامه‌ای باید کاملا با زبان فارسی مانوس باشد، ادبیات پارسی و تا اندازه‌ای ادبیات جهان را بشناسد، با دین و مضامین دینی و خاصه مضامین قرآنی آشنایی داشته باشد، و از همه مهم‌تر گنجینه لغات و ذخایر ادبی‌اش در هرزمینه از تاریخ ادبیات تا آشنایی به سبک‌های مختلف باید کامل باشد. از طرفی شاید فردی پیدا شود که استاد ادبیات بوده و اطلاعات کافی و خوبی در این زمینه داشته باشد، اما رسانه‌ای نباشد؛ چون مجری باید رسانه و مخاطب را خوب بشناسد تا بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و مخاطب او را بپذیرد و به دلش بنشیند. اگر این ارتباط برقرار نشود مطمئنا برنامه موفق نخواهد بود. مجری باید بداند وقتی شعری از شاعران مختلف خوانده می‌شود دقیقا به نام سراینده اشاره کرده و دقایقی درباره معنای شعر و شیوه زندگی آن شاعر صحبت کند. توجه به همین موضوع باعث می‌شود وسعت واژگان شعری مورد استفاده در برنامه بالا برود و از سوی دیگر، مخاطبان با اشعار مختلف شاعران توانمند کشورمان نیز آشنا شوند.

برنامه شما برنامه‌ای از پیش ضبط شده است و به صورت تولیدی در اختیار شبکه قرار می‌گیرد. آیا تمهیداتی در نظر گرفته‌اید که برای مناسبت‌های مختلف ویژه برنامه را به صورت زنده پخش کنید؟

ما برای تمام مناسبت‌ها از جمله مناسبت‌های مذهبی اعم از مناسبت‌های غم‌انگیز یا نشاط‌آور یا اعیاد ملی و مناسبت‌هایی مثل روز حافظ و فردوسی و دیگر شعرا برنامه تهیه می‌کنیم که پخش شود. فعلا ما برای پخش روزانه برنامه تولید می‌کنیم تا بتدریج برای نسیم عطر گردان برای درازمدت برنامه‌ریزی کنیم و بتوانیم برای هر مناسبتی، برنامه خاص خودش را پخش کنیم.

آیا دست شما در انتخاب اشعار باز است و محدودیتی در گزینش اشعار و حکایات ندارید؟

من آنقدر درباره ادبیات و رسانه ملی و مقررات آن شناخت دارم که مدیران هم به من اعتماد کرده و مرا را در انتخاب شعر و متن محدود نکنند. من دو جلد کتاب مذهبی دارم؛ یکی «خورشید خراسان» که درباره زندگی سیاسی امام رضا(ع) نوشته شده و دیگری «شکوه عشق» که پیرامون تاریخ شعر عاشورا آن را نگاشته‌ام. مثلا ایرج میرزا مرثیه‌ای زیبا و تاثیرگذار برای عاشورا دارد که یکی از بی‌نظیرترین قطعاتی است که برای امام حسین(ع) سروده شده و یکی از چند مرثیه طراز اول درتاریخ ادبیات ایران است. پس من به سراینده شعر و حرف و حدیث‌هایی که درباره او گفته می‌شود، توجه نمی‌کنم بلکه حکایت و شعر و مضمون آن مهم است که برای برنامه انتخاب می‌کنم.

مجید احمدی ‌/‌ گروه رادیو و تلویزیون