چرا بوئینگ غول پیکر مالزی ناپدید شد؟

مسئول مراقبت پرواز ۴۰ دقیقه پرواز MH-370 خطوط هوایی مالزی را زیر نظر گرفته بود. پرواز با۸۷۰ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع کمی بیش از ۱۰ کیلومتر، همه چیز طبق برنامه پیش می‌رفت تا این‌که ناگهان ارتباط با هواپیما قطع ‌شد.

یکی از ایمن‌ترین هواپیماهای جهان بدون اعلام هرگونه وضعیت غیرعادی ناپدید شد. این خبری بود که در رسانه‌های جهان توفان به پا کرد. بلافاصله بعد از اعلام ناپدید‌شدن هواپیما، تلاش‌ برای پیدا‌کردن آن آغاز شد که پس از گذشت شش هفته، بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین عملیات جستجوی تاریخ را شکل داد. در این عملیات ـ‌که احتمال می‌رود تا دو ماه دیگر به طول بینجامد ـ پیشرفته‌ترین ابزارهای ساخت بشر از جمله زیردریایی‌های بدون‌سرنشین، ناوها و هواپیماهای شناسایی مجهز به ابزارهای ردیابی پیچیده الکترونیکی و حتی چند ماهواره توسط ۲۶ کشور به کار گرفته شده‌اند. حاصل تمام تلاش‌ها در دریا طی هفته‌ها تنها یافتن یک سری زباله بود، اما روی زمین اوضاع بهتر بود. مسئولان به هر جا که می‌شد اطلاعاتی در این رابطه داشته باشند، سرک کشیدند. هر روز گزارش‌های مراکز راداری، مخابراتی و شهود عینی کامل‌تر می‌شد. حتی برای بررسی همه احتمالات به کمک پلیس، سوابق تمام مسافران و خدمه پرواز بدقت بررسی شد. با کنار هم قرار گرفتن قطعات پازل، زوایای جدیدی از این معما روشن‌ شد. سرانجام کارشناسان با اطلاعات به دست آمده تصمیم گرفتند منطقه جستجو را تغییر دهند. منطقه جدید بر خلاف قبلی‌ها که دریاهایی کم‌عمق بودند، در اقیانوسی با عمق بیش از چهار کیلومتر قرار دارد در حالی که عمر استاندارد باتری‌های فرستنده جعبه‌سیاه هواپیما به پایان رسیده بود و جستجوگران کم‌کم از پیدا‌کردن هواپیما ناامید شده بودند، شنیدن غیرمنتظره سیگنال‌های فرستنده‌‌ دو جعبه‌سیاه هواپیما در منطقه جدید، جانی تازه به عملیات جستجو دمید. در حال حاضر با وجود قطع‌شدن سیگنال‌های راهنما به دلیل تمام‌شدن باتری‌های فرستنده‌ها، یک زیردریایی بدون‌سرنشین بسیار پیشرفته، در حال جستجوی محل تقریبی است که سیگنال‌ها از آنجا دریافت شده بودند. این زیردریایی می‌تواند تصویر سه‌بعدی بستر اقیانوس را با استفاده از امواج سونار ایجاد کند.

چگونه یک هواپیما ناپدید می‌شود؟

ناپدید‌شدن هواپیما در گذشته چندان عجیب و غیرمعمول نبوده، چرا که راه‌های تعیین موقعیت یا ارتباط با هواپیما بسیار محدود بوده است. از طرفی هواپیمایی که در آسمان پرواز می‌کند، برخلاف خودرو یا دیگر وسایل نقلیه به جاده و ریل نیاز ندارد و می‌تواند به هر کجا برود. به همین دلیل جستجوی یک هواپیمای گم شده در مسیری محدود و مشخص می‌تواند براحتی بی‌نتیجه بماند.

هر چند هنوز با وجود تمام پیشرفت‌های صورت گرفته در عرصه فناوری، گاهی هواپیماها ناپدید می‌شوند، اما این مساله دیگر به عنوان یک معمای عجیب با احتمالات ماوراء‌طبیعی محسوب نمی‌شود بلکه کارشناسان تنها از آن به‌عنوان یک مساله سخت یاد می‌کنند که سرانجام گره آن را خواهند گشود. در دوران ابتدایی تولد هواپیما، وقتی یک هواپیما به مقصد نمی‌رسید و جستجو با روش‌هایی ابتدایی بعد از گذشت اندک زمانی به ثمر نمی‌رسید، گفته می‌شد یک هواپیما ناپدید شده. پس از ظهور رادیو، قطع ارتباط بی‌سیم با هواپیما موجب می‌شد خلبان قادر به اعلام موقعیت هواپیما نباشد و به این ترتیب اعلام ناپدید‌شدن هواپیما صورت می‌گرفت اما امروزه فناوری‌های مختلفی برای موقعیت‌یابی یک هواپیما وجود دارد، با وجود این باید در نظر گرفت که این فناوری‌ها هم محدودیت‌هایی دارند که متخصصان برای رفع آنها در حال تحقیق و پژوهش هستند. رادار یکی از این نمونه‌هاست. این فناوری از جنگ جهانی دوم تاکنون پیشرفت‌های شگرفی کرده اما هنوز نقاط ضعفی دارد؛ از جمله برد محدود و ناتوانی در ردیابی وسایل پرنده در ارتفاع پایین. این نقاط ضعف هنوز در نبردها مورد استفاده قرار می‌گیرد. خلبانان ایرانی در جنگ تحمیلی با مهارت بالای خود از این نقطه ضعف فناوری به‌وفور استفاده می‌کردند. آنها برای جلوگیری از شناسایی‌شدن توسط رادارهای دشمن در ارتفاعی نزدیک زمین پرواز کرده، اهداف خود را در عمق خاک عراق نابود می‌کردند. برخی کارشناسان معتقدند خلبانان پرواز MH-370 نیز به صورت عمدی برای دور ماندن از رادارها ارتفاع خود را پایین آورده بودند. البته اگر هواپیما با فاصله زیادی از ساحل پرواز کرده باشد می‌تواند در جایی خارج از برد رادارها قرار داشته باشد، چرا که این سامانه‌ها در دریا نصب نمی‌شوند.

علاوه بر رادار، هواپیماها از یک فرستنده به نام ترانسپوندر استفاده می‌کنند که به صورت دائمی اطلاعات هواپیما از جمله سرعت، ارتفاع و موقعیت هواپیما را به مرکز کنترل زمینی مخابره می‌کند اما این سامانه براحتی می‌تواند توسط کاربر خاموش شود. هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ گمشده حتی مجهز به سامانه‌ای مانند ترانسپوندر بود که اطلاعات برخی سامانه‌های حیاتی هواپیما مانند موتور را حین پرواز، هر ۳۰ دقیقه به کارخانه سازنده موتور گزارش می‌کرد. از داده‌های همین سامانه بود که کارشناسان پی‌بردند موتور هواپیما تا چهار ساعت پس از ناپدید‌شدن روشن بوده است.

در صورتی که هواپیما ساقط شود، جعبه‌سیاه هواپیما تا ۳۰ روز با کمک فرستنده رادیویی خود علائمی را تا شعاع چند کیلومتری می‌فرستد که به جستجوگران کمک می‌کند، آن را پیدا کنند اما فرستنده جعبه‌سیاه نیز بردی محدود دارد. گروه‌های امداد و نجات پیش از آگاه‌شدن مسئولان از تغییر مسیر و ادامه پرواز هواپیما به مدت چهار ساعت، ابتدا منطقه‌ای اشتباهی را جستجو می‌کردند که هزاران کیلومتر با محل صحیح فاصله داشت. علاوه بر این در منطقه جدید عمق آب به بیش از چهار کیلومتر می‌رسد که این خود موجب ایجاد فاصله زیاد با جستجوگران روی سطح آب می‌شود. حال مشخص است که امروزه یک هواپیما چگونه ناپدید می‌شود. وقتی رادیو و ترانسپوندر یک هواپیما خاموش یا از کار افتاده باشد و این هواپیما جایی خارج از برد رادار پرواز کند، این هواپیما ناپدید شده است.

چه اتفاقی افتاده؟

در حال حاضر هیچ‌کس نمی‌تواند بدرستی این مساله سخت را پاسخ دهد که واقعا چه اتفاقی برای این هواپیما افتاده است. شاید پاسخ به این پرسش حتی با یافتن جعبه‌سیاه هواپیما مدت‌ها طول بکشد. با وجود این، کارشناسان‌ حدسیات گوناگونی را مطرح کرده‌اند که هر یک به لحاظ منطقی و با داده‌های فعلی امکانپذیر است. از جمله این احتمال‌ها، اقدام تروریستی، هواپیماربایی یا خودکشی خلبان است. این احتمال‌ها که توسط پلیس در حال بررسی است با توجه به سوابق نه‌چندان پاک کمک خلبان، دور از ذهن نیست. ربایندگان یا خلبان ناامید از زندگی می‌توانسته براحتی ترانسپوندر و رادیو را خاموش کرده و هواپیما را در ارتفاع پایین یا جایی دور از برد رادارها هدایت کرده باشد تا زمانی که سوخت به پایان رسیده است. حتی ممکن است پس از تغییر مسیر درگیری در کابین میان خلبان‌ها و ربایندگان رخ داده و به کشته‌شدن خلبان‌ها منجر شده باشد. در این‌صورت هواپیما در حالت اتوماتیک مسیر مستقیم را تا زمانی که سوخت داشته، طی کرده. اما اگر تغییر جهت، تلاشی برای نجات هواپیما از شرایط اضطراری و رسیدن به فرودگاه جایگزین بوده باشد، چه؟ آن‌گاه می‌توان گفت خلبانان قهرمان تلاش کرده‌اند هواپیما را که گرفتار آتش‌سوزی یا نقص فنی شده و سامانه‌های ارتباطی آن از کار افتاده، به سمت یک فرودگاه نزدیک یا جزایر لنکاوی که زمین‌هایش برای فرود اضطراری مناسب است، ببرند. در این میان حادثه پرواز متعلق به خطوط هوایی هلیوس که در رسانه‌ها به پرواز ارواح مشهور شد، می‌تواند یکی از ترسناک‌ترین فرضیات محتمل را پیش روی بگذارد. در پرواز هلیوس ۱۲۱ نفر سرنشین هواپیما ازجمله خدمه پرواز پیش از سقوط هواپیما بر اثر کمبود اکسیژن و کاهش فشار کابین مرده یا بیهوش شده بودند، اما خلبان خودکار، هواپیما را در مسیر مستقیم هدایت می‌کرد تا آن که سوخت هواپیما به پایان رسید و سقوط کرد. هر چند سامانه‌های هواپیما در صورت کاهش فشار داخل، هشدار می‌دهند، اما اگر این کاهش فشار به آرامی صورت گرفته باشد، احتمال دارد سامانه‌های هشداردهنده زمانی به کار افتاده باشند که مسافران و خدمه در گیجی ناشی از کمبود اکسیژن به سر برده، از هشیاری کافی برای تصمیم‌گیری برخوردار نبوده باشند. ‌هرچند هیچ‌یک از حدسیات کارشناسی فعلا قابل تائید نیست، اما آنچه مسلم است، در میان هزاران دلیل فنی، مهندسی و حتی پلیسی، احتمال دخالت امور ماوراء‌طبیعی در چنین حادثه‌ای بیشتر از احتمال سقوط امپراتوری رم به دلیل شورش مرغان خانگی نیست.

محمدامین آهنگری / جام جم