خرید عید ما و خرید عید بعضی‌ها

شاید برای تعیین دریافت سبد کالا و البته یارانه نقدی، دولت اقشار مختلف ایران را به ده دهک تقسیم‌بندی کرده باشد تا سطح درآمدی آنها را مورد بررسی قرار دهد، اما در مورد هزینه‌های جاری خانوارها در 15 روز نوروز و بخصوص بحث خرید شب عید همانند سال‌های قبل، کار زیاد دشوار نیست، چون کل جامعه به سه گروه تقسیم خواهد شد و زیاد نیازی به حساب و کتاب برای تعیین دهک‌های مختلف نیست.

به طور کلی با فرا رسیدن اسفند ماه و زمانی که صدای پای بهار به گوش می‌رسد جامعه ایرانی براساس عادتی دیرینه راهی بازار برای خرید شب عید و طول عید می‌شود. هرچند هر ساله این شور و هیجان به واسطه گرانی‌های مکرر رنگ و بوی دیگری دارد و بیشتر شکل خیابان‌گردی به خود گرفته، اما به هر حال نوروز به عنوان یکی از اعیاد باستانی ایران همواره شور و حال دیگری دربین مردم ایجادکرده و فقیر و غنی را به تکاپو وامی‌دارد.

به هر حال جزو هر گروه درآمدی که باشیم عیدی دیگر از راه رسیده است. بنابراین امروز که قصد بررسی میزان هزینه‌های خانوار ایرانی را برای خرید شب عید و طول تعطیلات داریم بد نیست کلمه دهک‌های درآمدی مختلف را فراموش کنیم و به طور کلی جامعه را به سه گروه غنی، متوسط و کم‌درآمد تقسیم‌بندی کنیم و خرید شب عید و مهمانداری هر کدام را جداگانه مورد بررسی قرار دهیم.

متوسط هزینه سالانه ایرانیان

بنا بر آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران متوسط هزینه سالانه خانوارهای شهری در کشور به حدود 16 میلیون و 428 هزار تومان می‌رسد. خانوارهای استان تهران بیشترین و استان ایلام کمترین مبلغ را در بین استان‌های کشور هزینه کرده‌اند.

بر این اساس هر خانوار تهرانی به طور متوسط 21 میلیون و 728 هزار تومان در سال هزینه کرده که بیش از 17 میلیون و 590 هزار تومان آن مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی از قبیل مسکن بوده است. در عین حال بیش از چهار میلیون و 100 هزار تومان از درآمد خانوارهای تهرانی صرف هزینه‌های خوراکی شده است، اما داستان خرید شب عید ما از این اعداد و ارقام که سازمان‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط اعلام می‌کنند کاملا متفاوت است و زیاد جایی در میان آنها نخواهد داشت چون مستقیم با جیب مردم در ارتباط است.

انتخاب‌های خاص برای قشر پردرآمد

با فرا رسیدن آخرین ماه سال و زمزمه‌های نوروز، جامعه برای خرید عید آماده خواهند شد. این خرید به دو بخش خرید شب عید و خریدهای معمول مهمانداری در طول تعطیلات تقسیم می‌شود، اما این آمادگی در میان اقشار پردرآمد کشورمان کمی متفاوت‌تر از دو گروه دیگر خواهد بود.

هرچند فرا رسیدن نوروز حکایت از نو شدن سال می‌کند، اما نو شدن رخت و لباس و لوازم منزل مهم‌ترین تغییر سال نو برای آنهاست. پس دور از ذهن نیست که اولین دغدغه قشر غنی کشورمان تهیه لباس است، اما چه لباسی؟ در این گروه از جامعه، دیگر خرید از پاساژهای معروف دغدغه نیست. چون در طول سال به تک‌تک مغازه‌های این پاساژها سر زده و از زیر و بم آنها باخبر هستند، البته بیشتر مغازه‌های این پاساژها به نوجوانان خانواده سرویس‌دهی می‌کنند و بزرگسالان، بخصوص بانوی منزل به دنبال یافتن بهترین مزون یا شوی لباس خصوصی است تا بتواند بهترین لباس و البته گران‌ترین را برای دید و بازدید‌های نوروزی خود تهیه کند. این در حالی است که پدر خانواده نیز در میان برندهای معروف کت و شلوار به دنبال مدل سال خواهد گشت.

در همین حال یکی از مهم‌ترین موضوعات شب عید، تغییر دکوراسیون منزل و نظافت ویژه برای این خانوارهاست. شاید تعیین وقت نظافت از سوی کارگر مورد اعتماد خانه کار بسیار دشوارتری از تعیین وقت آرایشگاه برای نوروز باشد، چون در این زمان مستخدم مورد اعتماد خانواده بدون شک درگیر دیگر خانواده‌هاست و باید کاملا برنامه‌ریزی شده برای نظافت خانه‌ها اقدام کند، اما نباید فراموش کرد که مدل مبلمان و البته رنگ دیوار هم جزو دغدغه‌های نوروزی قشر مرفه جامعه است.

از بحث منزل، نظافت و خرید البسه که بگذریم نوبت به گشت و گذار و البته تعیین مقصد سفر نوروزی می‌رسد. مقصدی که شاید حتی تصورش هم برای گروه‌های درآمدی پایین جامعه گران تمام شود. تورهای نوروزی اختصاصی یا اقامت چند روزه در ویلای اختصاصی خانواده جزو گزینه‌های مطرح این فصل برای پردرآمدهاست. البته برای این موضوع نمی‌توان عدد و رقمی مشخص کرد، هرچند هزینه سفرهای خارجی به کشورهای اروپایی یا آمریکایی هم‌اکنون کمتر از نفری هشت میلیون تومان نیست.

به هر حال اگر این گروه تصمیم به سفرهای خارجی هم داشته باشند نمی‌توانند از هزینه تعمیر و نگهداری خودروهایشان در این ایام چشم‌پوشی کنند. همان طور که می‌دانیم هر یک از افراد این گروه از جامعه معمولا اتومبیل شخصی خود را سوار خواهند شد، بنابراین هر کدام جداگانه باید برای سرویس و نگهداری آن هزینه کنند، با فرض این که فقط پدر و مادر خانواده امکان رانندگی با خودرو را دارند و با توجه به این که خودروهای لوکس هم سوار خواهند شد، پیش‌بینی می‌کنیم هر یک از خودروها حدود یک میلیون تومان هزینه شب عید خواهند داشت.

اما آخرین قسمت، خرید اقلام خوراکی شب عید است. از دغدغه‌های قشر مرفه، نوع شیرینی‌های شب عید است که کدام استاد آن را تهیه کرده باشد و نام کدام شیرینی‌پز معروف روی جعبه آن چاپ شده باشد. بدون تردید این گروه در میان شیرینی‌فروشی‌های معروف تهران به دنبال شیرینی‌های عید نخواهند بود، چون باید به فلان شیرینی‌پز معروف شهر که در منزل شیرینی مخصوص نوروز تهیه می‌کند سفارش شیرینی بدهند که البته آن هم از بهمن باید اقدام می‌کردند چون از اواسط اسفند موعد تحویل شیرینی‌هاست و سفارشی در کار نیست.

اکنون تقریبا کار تمام شده و فقط بحث خرید میوه و آجیل شب عید باقی است که آن هم کار سختی نیست چون محصولات کاملا مشخص و البته قیمت‌ها هم تعیین شده است.

نوروز برای قشر متوسط

اما داستان شب عید برای اقشار متوسط کمی متفاوت است و همان طور که درآمد آنها نسبت به گروه اول کاهش می‌یابد و جزو دهک‌های پایین‌تر جامعه قرار می‌گیرند برخی از اقلام خرید شب عید آنها نیز کاهش یافته یا به طور کلی حذف خواهد شد. این گروه از جامعه که البته گروه کثیری هم هستند بیشتر به فکر خرید اقلام ضروری با فرارسیدن نوروز هستند و با مدیریت هزینه‌های زندگی سعی می‌کنند خرج و مخارج عید و شب عید را به حداقل برسانند تا درماه‌های پس از نوروز دچار دردسر نشوند.

به هر حال براساس آیین دیرینه ایران این گروه هم با مبلغی که در اختیار دارند روانه بازار خواهند شد، اما کمی متفاوت از گروه اول انتخاب خواهند کرد.

خریدها البته ابتدا از فرزندان آغاز شده و در محل‌هایی کاملا عمومی و بازارهای مشخصی صورت خواهد گرفت و پدر و مادر تقریبا خریدهای شخصی خودشان را در آخرین مرحله انجام خواهند داد و ممکن است در مواردی از خرید برای خودشان صرف‌نظر کنند.

اگرچه در میان بانوان قشر متوسط، خبری از مزون‌های خصوصی یا شوهای لباس نیست، اما به هر حال هنوز هم بحث داغ خیاط‌های خصوصی در این خانواده‌ها مطرح بوده و پررونق است به طوری که بانوان در این گروه از جامعه علاقه‌مند هستند لباس‌هایی که خیاط‌های خانگی دوخته‌اند برتن کنند و به دید و بازدید عید بروند، بنابراین زیاد در قید و بند برند یا مارک خاصی نیستند. این در حالی است که پدر خانواده نیز به خیاط مخصوص خود مراجعه می‌کند و به صورت سفارشی کت و شلوار عیدش را تهیه می‌کند، اما داستان نوجوانان کمی متفاوت است و هنوز هم برخی از مراکز خرید و البته پاساژهای معروف جزو گزینه‌های خریدشان است.

اگر از بحث خرید و خیابان‌گردی قشر متوسط جامعه بگذریم به بحث سخت و طاقت‌فرسای خانه‌تکانی نوروزی خواهیم رسید؛ موضوعی که خانواده‌هایی که مادر و پدر کارمند هستند از کارگران موسسات خدماتی معتبر به صورتی ساعتی استفاده می‌کنند چون هم قیمتی کاملا تعریف شده خواهند پرداخت که با مدیریت مالی خانواده همسوست و هم بحث امنیتی این کارگران تائید شده است، ولی در مواردی هم پدر و مادر خانواده دست به دست هم می‌دهند و مشغول نظافت منزل خواهند شد.

شاید در این بین زیاد بحث تغییر دکوراسیون سالانه منزل تعریف شده نیست، اما بیشتر اوقات تغییرات جزئی در برنامه نوروزی تدارک دیده شده است که اغلب به تغییر رویه مبل و تعویض پرده‌ها یا خرید یک یا دو قلم لوازم آشپزخانه و روتختی ختم خواهد شد، هرچند گروهی هم با تغییر رنگ‌آمیزی منزل تحولی نو در منزلشان ایجاد می‌کنند، اما به طور کلی این گونه هزینه‌ها در اولویت‌های اصلی شب عید قشر متوسط جامعه نیست.

پس از تعیین تکلیف موارد یاد شده نوبت به تعیین مقصد سفرهای نوروزی رسیده که در بیشتر موارد به داخل مرزهای ایران و البته منزل بستگان و خویشاوندان ختم خواهد شد،اما گروهی هم پا را فراتر گذاشته و مقاصدی خارج از مرزهای کشورمان را انتخاب می‌کنند. جالب است بدانیم مقاصد سفر قشر متوسط کشورمان همانند مراکز خریدشان کاملا مشخص بوده و از ایران زیاد فاصله ندارد.

همان طور که قبلا اشاره شد این قشر از جامعه که اهل حساب و کتاب هستند و برای هزینه‌های خود تعریف مشخصی دارند با توجه به افزایش هزینه‌های خرید شب عید مدتی است ترجیح می‌دهند قید دید و بازدید نوروزی را زده و تعطیلات خود را در سفر بگذرانند، چون با دودو تا چهارتای ساده خود به این نتیجه رسیده‌اند که هزینه مسافرت از متحمل شدن هزینه دید و بازدیدهای نوروزی کمتر یا همان اندازه است. در این بین سفرهای نوروزی داخلی برای هر نفر به طور متوسط 600 هزار تومان هزینه خواهد داشت و در نهایت خارجی‌ها هم مجبور به پرداخت حدود سه میلیون تومان برای هر نفر خواهند بود. این در حالی است که هزینه سرویس و تعمیر نوروزی خودروی خانواده نیز حداکثر به رقمی حدود 500 هزار تومان خواهد رسید.

اما این گروه نیز قسمتی از درآمد خود را برای خرید مایحتاج خوراکی نوروز کنار گذاشته است. قشر متوسط اغلب خرید خود را از نمایشگاه‌های بهاره انجام می‌دهند یا این که سعی می‌کنند با خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای درصد بیشتری از هزینه‌های جاری خود را کاهش دهند. این نوع خرید حتی در مورد شیرینی نوروزی نیز کاملا مشخص و قابل لمس بوده، چون این گروه به دنبال سفارش شیرینی نیستند، بلکه سعی می‌کنند شیرینی خود را از شیرینی فروشی‌های متعارف با قیمتی کاملا مشخص تهیه کنند.

نوروزی برای اقشار کم‌درآمد

اما داستان فرا رسیدن نوروز برای قشر کم درآمد جامعه ایران کاملا خلاصه و البته قابل پیش‌بینی است چون میزان درآمد خانواده به‌رغم دریافت سبد کالا و یارانه نقدی دولت و دریافت عیدی هیچ تناسبی با مخارج نوروزی نداشته و زیاد قابل مقایسه با دو گروه دیگر نیست.

در این قشر اگرچه باز هم کودکان و فرزندان خانواده در اولویت خرید لباس نوروزی هستند و پس از آن اگر بودجه‌ای ماند (که در بیشتر مواقع نمی‌ماند) مادر و پدر به سر و وضع خود خواهند رسید. در این حالت برای تهیه لباس فرزندان اماکنی چون فروشگاه‌های بهاره یا بازارهای محلی در نظر گرفته خواهد شد و با خرید یک یا دو قلم موضوع خرید لباس نوروزی برای کودکان به انتهای راه خواهد رسید. درباره مادر خانواده هم کار با خرید روسری یا مانتو ختم می‌شود و پدر خانواده هم معمولا دو یا سه سال یک بار به خود فکر خواهد کرد.

این در حالی است که خرید لوازم جدید منزل و تغییر دکوراسیون بسان رویایی خوش، به طور کل منتفی خواهد بود و خانه‌تکانی عید هم به عهده پدر و مادر و البته به کمک کودکان است. نیازی هم به هزینه قالیشویی نیست چون خانواده آستین بالا زده و دست به کار می‌شوند و در کنار نظافت نوروزی تجربه‌ای شاد هم از آب بازی و دور هم بودن خواهند داشت. پس در مورد نظافت هزینه‌های جانبی منتفی بوده و فقط به مواد مصرفی اکتفا می‌کنند.

اما اگر از خرید مایحتاج خوراکی نوروز در اقشار کم‌درآمد بخواهیم سراغ بگیریم بد نیست بدانیم بسیاری از اقلام مورد نیاز از همان فروشگاه‌های بهاره و میادین میوه و تره‌بار با قیمت مصوب تهیه خواهد شد و خبری از تجمل‌گرایی در آنها نیست. هرچند گاهی اوقات به دلیل مسائل مالی و البته آینده‌نگری والدین برخی از اقلام خوراکی از سبد خرید نوروزی حذف شده و جایشان را گزینه‌های دیگری خواهند گرفت. از سوی دیگر خانواده هیچ نگرانی‌ای برای سفرهای نوروزی نخواهد داشت چون قبلا مقصد سفر تعیین شده و این مقصد دیدوبازدیدهای گرم و صمیمانه با اقوام و آشنایان، گذراندن یک روز خوش در بوستان‌های زیبای شهر و لذت بردن از سریال‌ها و فیلم‌های نوروزی تلویزیون است.

عماد عزتی

ویژه‌نامه نوروزی جام‌جم