مقابله تانک‌ها با دموکراسی

نیروهای مسلح مصر (القوات المسلحه المصریه) این کشور از چهار نهاد جداگانه اصلی یعنی نیروی زمینی، هوایی، دریایی و قرارگاه پدافند هوایی تشکیل شده است. همچنین نهادهای نظامی و شبه‌نظامی دیگری ازجمله گارد جمهوری و نیروهای گارد ملی تشکیل‌دهنده سایر اجزای این نیروها هستند.

ارتش مصر تاکنون در جنگ‌های بزرگ و مهمی مانند جنگ شش روزه (1967) و جنگ سال 1973 علیه اسرائیل مشارکت داشته است. از این رو مردم مصر برای ارتش خود احترام زیادی قائل هستند و بسیاری از مردم، آن را یک «نیروی میهن‌پرست» می‌دانند. نقش این ارتش در جریان انقلاب 25 ژانویه که به سرنگونی حسنی مبارک انجامید بر کسی پوشیده نیست. ارتش با اتخاذ موضعی بی‌طرفانه ابتدا دست از حمایت مبارک کشید و سپس با دفاع از مردم مانع تجاوز نیروهای امنیتی و پلیس به تظاهرات‌کنندگان شد. سرانجام حسنی مبارک با کناره‌گیری خود، قدرت را به شورایی از نظامیان واگذار کرد که بعد از یک دوره انتقالی و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این قدرت به شخص محمد مرسی به عنوان رئیس‌جمهور برگزیده مصر واگذار شد. مطابق آمارهای موجود ارتش مصر در مجموع بین 300 تا 500 هزار نیرو دارد.

​‌اکنون ارتشبد عبدالفتاح السیسی وزیر دفاع، صنایع نظامی و فرمانده کل قوای نیروهای مسلح مصر است که توسط محمد مرسی به جای حسین طنطاوی، رئیس شورای نظامی مصر منصوب شد. براساس قانون اساسی مصر اداره ارتش مصر به عهده وزارت دفاع مصر است. از سال ۱۹۵۲ که افسران ارتش مصر به رهبری جمال عبدالناصر، حکومت سلطنتی را سرنگون کردند تمام رهبران این کشور از میان نظامیان برگزیده شده‌اند. در واقع حاکمان مصر در تمام این دوران در اختیار نظامیان بوده است. از این، رو انتخاب محمد مرسی نقطه عطفی در تاریخ مصر به شمار می‌رفت زیرا برای نخستین بار یک رئیس‌جمهور غیرنظامی بر سر کار آمده بود؛ تجربه‌ای که یک سال بیشتر دوام نیاورد و سرانجام نظامیان علیه او و علیه دموکراسی نوپای این کشور کودتا کردند.

ایالات متحده آمریکا، سالانه معادل یک میلیارد و 300 میلیون دلار کمک نظامی به ارتش مصر می‌کند و همین مساله موجب شده است برخی از ناظران ارتش مصر را وابسته به آمریکا توصیف کنند. این کمک‌ها در قبال متعهد بودن مصر به قرارداد کمپ دیوید ارائه می‌شود؛ قراردادی که با وجود مخالفت بسیاری از اعراب و مسلمانان، انورسادات حاکم وقت مصر آن را امضا کرد.

انتصاب عبدالفتاح السیسی که بعد از درگیری‌های ارتش مصر با شبه‌نظامیان سلفی در صحرای سینا صورت گرفت این شائبه را به وجود آورد که مرسی توانسته است ارتش را پاکسازی کرده و زمام اختیار آن را در دست بگیرد. همچنین به دلیل گرایش​های مذهبی السیسی این شائبه تقویت شده بود که او با جماعت اخوان‌المسلمین رابطه‌ای نزدیک دارد و محال است علیه این گروه کودتا کند، اما تحولات سیاسی مصر به سمتی رفت که در نهایت ارتش تصمیم به دخالت در امور گرفت. عبدالفتاح السیسی بعد از این که یک مهلت دو روزه برای برکناری مرسی و موافقت او با برگزاری یک انتخابات زودهنگام تعیین کرده بود ​روز دوم جولای تصمیم به برکناری مرسی گرفت. این در حالی بود که هزاران تظاهرات‌کننده علیه مرسی نیز در میدان التحریر و مقابل کاخ الاتحادیه علیه او شعار می‌دادند. به همین دلیل ارتش اقدام خود را کمک به مردم و پاسخگویی به خواست آنها جلوه داد و برخی ​ گروه‌های مخالف مرسی نیز اقدام ارتش را ادامه انقلاب مصر توصیف کردند؛ اقدامی که در نگاه طرفداران محمد مرسی و نیز ناظران خارجی از همان روزهای نخست به عنوان یک کودتا توصیف شد.

در تمام این مدت، آمریکا با کودتا نخواندن اقدام ارتش، به السیسی در پیشبرد سناریوی خود کمک کرد. او با تعیین رئیس دادگاه قانون اساسی به عنوان یک رئیس‌جمهور موقت توانست دولت جدیدی را تشکیل دهد و زمام امور را از چنگ اخوان‌المسلمین که برای نخستین بار در مصر قدرت را تجربه می‌کرد، درآورد. این روند ابتدا بخوبی پیش می‌رفت، اما با مقاومت طرفداران مرسی و تحصن آنها در میدان رابعه العدویه و میدان النهضه شرایط​ رو به وخامت رفت و جامعه مصر کاملا دوقطبی؛ شد. شرایطی که بسیاری آن را برلبه پرتگاه یک جنگ داخلی توصیف کردند و نسبت به عواقب آن هشدار دادند.

دولت برآمده از کودتا ابتدا برای متفرق کردن​ تحصن کنندگان به تهدید و ارعاب متوسل شد و سرانجام چون کاری از پیش نبرد نظامیان را به میدان رابعه العدویه گسیل داشت. حمله نظامیان به تحصن‌کنندگان صدها کشته و مجروح بر جای گذاشت و روزهای خونباری را برای مصر رقم زد. این حادثه بشدت از مشروعیت نظامیان کاست تا جایی که حامیان غربی السیسی هم مجبور شدند اقدام ارتش را محکوم کنند. پس از آن ارتش برای فلج کردن گروه اخوان‌المسلمین اقدام به بازداشت گسترده اعضای برجسته این گروه کرد. طی هفته‌های گذشته نزدیک به هزار نفر از اعضای این گروه در سراسر مصر بازداشت شدند. همچنین ارتش با استقرار نیروهای خود در میادین اصلی و مقابل مساجد از هر گونه شکل‌گیری تجمعات طرفداران مرسی جلوگیری کرد. با این حال طرفداران مرسی هنوز از پا نیفتاده و بخصوص در روزهای جمعه دست به برگزاری تظاهرات می‌زنند. آنها ضمن محکوم کردن کودتای نظامیان همچنان خواستار بازگرداندن مرسی به قدرت هستند.

به اعتقاد برخی کارشناسان، ارتش و اخوان‌المسلمین اگر بخواهند به این رویارویی ادامه دهند هر دو بازنده خواهند بود. در واقع هر طرف که به جنگ و درگیری دامن بزند حتی در صورت به ‌دست آوردن پیروزی‌های موقت، در نهایت بازنده خواهد بود. ارتش مصر حتی اگر با کشتار قدرت را به‌ دست بگیرد وجاهت خود را از دست داده است. اخوانی‌ها هم اگر بخواهند دست به حرکت‌های تند زده یا متوسل به گروه‌های تندرو نظیر سلفی‌ها و القاعده شوند بازی را باخته‌‌اند. از این رو باید دوطرف راه‌‌حلی برای جلوگیری از وقوع یک جنگ داخلی در کشور پیدا کنند.

علیرضا ثمودی / جام‌جم