بختِ شورِ دریاچه ارومیه

 اگر اوضاع به همین روال پیش برود و مدیریت ناکارآمد مدیران در پوشش نبود اعتبار پنهان بماند، خیلی دور نیست دومین دریاچه آب شور جهان به شوره‌زار تبدیل شود.

در این چند سالی که حال دریاچه ارومیه رو به وخامت گذاشته راه‌حل‌های بی‌شماری برای آن مطرح شده و می‌شود، راه‌حل‌هایی که تنها و بزرگ‌ترین عیبشان این است که فقط روی کاغذ می‌ماند، خیلی‌ها در این مدت به بهانه دریاچه ارومیه طرح داده و به قول معروف سر و صدا به راه انداخته‌اند تا خودی نشان دهند. این افراد که تعدادشان هم کم نیست، موقع عمل که فرامی‌رسد وامانده و کاری از دستشان برنمی‌آید، نتیجه هیاهویی که این افراد به راه می‌اندازند این می‌شود که با گذشت 13 سال مشکل دریاچه ارومیه روز به روز حادتر می‌شود. مهدی عیسی‌زاده، نماینده مجلس نهم در این باره به جام‌جم می‌گوید: برای نجات دریاچه ارومیه تاکنون هیچ اقدامی نشده است. به همین دلیل دریاچه ارومیه الان به برکه آب شوری تبدیل شده، زیرا 75 درصد آن خشک شده است.

عیسی‌زاده می‌گوید این اطلاعات را با توجه به اسناد و تحقیقات کارشناسان ارائه می‌کند. او ادامه می‌دهد: هرچند به این اطلاعات و اسناد هم نیاز نیست، هر مسافر پرواز تهران ـ ارومیه وقتی از آسمان دریاچه را می‌بیند متوجه عمق فاجعه می‌شود. برای پی بردن به وضع نابسامان دریاچه نیازی به کار پژوهشی و متراژ کردن نیست.

این در حالی است که کارشناسان بارها نسبت به عواقب خشک شدن این دریاچه هشدار داده و گوشزد کرده‌اند با خشک شدن دریاچه، توفان نمک زندگی ساکنان نزدیک به دریاچه را فلج خواهد کرد.

عیسی‌زاده ادامه می‌دهد: اگر مقدار آب باقیمانده در دریاچه خشک شده و ذرات نمک به هوا بلند شود، منطقه آذربایجان غربی و شرقی، کردستان و جنوب اردبیل مانند کویر لوت خواهد شد و این منطقه را باید کویر آذربایجان بخوانند.

به گفته نماینده مجلس نهم، در واقع این بحران مانند یک بمب اتم است که به صورت نامحسوس در حال انفجار است. او تاکید می‌کند: همه مسئولان هم از این واقعیت تلخ باخبرند؛ از وزیر محترم نیرو گرفته تا رئیس سازمان محیط‌زیست کشور. این عزیزان قطعا اطلاعات‌شان از من بیشتر است ولی بی‌توجه هستند، علت آن را نمی‌دانم، اما باید یادآور شوم مناطق آذربایجان شرقی و غربی 24 هزار نفر شهید داده‌اند به همین دلیل روا نیست با آنها این گونه برخورد شود.

آبی به ارومیه نمی‌رسد

براساس وعده‌هایی که هیچ‌گاه عملی نشده، قرار بود از سه کانال رودخانه ارس (نخجوان)، رودخانه ثلوه (پیرانشهر) و رودخانه‌های سیمینه‌رود و زرینه‌رود آب وارد دریاچه ارومیه شود، اما تا به حال این طرح عملی نشده است، این در حالی است که جلوی سایر رودخانه‌ها هم سد ساخته و آب آنها را مهار کرده و نمی‌گذارند به دریاچه ارومیه برسد.

به گفته عیسی‌زاده، علاوه بر این اکنون سالانه 300 میلیون مترمکعب از آب زرینه‌رود در تبریز صرف آب‌آشامیدنی، کشاورزی و صنعت این منطقه می‌شود، این در حالی است که حقابه تبریز 120 میلیون مترمکعب است، متاسفانه با بی‌تدبیری 150 میلیون مترمکعب هم صرف کار عمرانی می‌شود و هنوز این کار را تعطیل نکرده‌اند و در مناطقی مانند دشت بناب هنوز مشغول به کارند.

این در حالی است که نماینده مجلس نهم می‌گوید برخی‌ها هم در تلاش هستند 120 میلیون مترمکعب آبی که برای محیط زیست و حفظ آبزیان در بستر رودخانه باقی‌مانده است نیز برای مصارف دیگر در نظر بگیرند.

او معتقد است رئیس سازمان محیط زیست نیز هیچ کاری برای دریاچه نکرده است بجز چند مصاحبه که هر فردی می‌توانست آن را انجام دهد.

بنابراین اکنون در دشت میاندوآب و رحیم‌خان آبی وجود ندارد تا کشاورزان بتوانند زراعت کنند، اما به گفته نماینده مردم ارومیه این آب در دورترین مناطق آذربایجان شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. او عنوان می‌کند: من فکر می‌کنم دست‌های پنهانی در کار است تا مردم آذربایجان غربی و میاندوآب را ناراضی و از یکدیگر برنجاند، متاسفانه وزارت نیرو با بی‌تدبیری آینده خوبی را رقم نمی‌زند.

عیسی‌زاده ادامه می‌دهد: اکنون از رودخانه زرینه‌رود 175 میلیون مترمکعب آب به تبریز می‌رود؛ از این مقدار قرار بود پنج میلیون مترمکعب برای آب شرب میاندوآب باشد که هنوز عملی نشده، قرار بود از رودخانه ثلوه هم یک میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه برسد که تا به حال نرسیده. دوستان وزارت نیرو اقدامی انجام نمی‌دهند به همین دلیل هر روز که می‌گذرد دریاچه ارومیه خشک‌تر می‌شود.

باید منتظر نشست

نماینده مجلس نهم درخصوص مصوبه‌ها و طرح‌هایی که تا به حال ارائه شده، می‌گوید: این مصوبه‌ها عملی نمی‌شود به همین دلیل به درد نمی‌خورند، قرار بود قرارگاه خاتم هم کمک کند، اما هنوز اقدامی صورت نگرفته است. علاوه بر این، وعده داده شد از ارس آب مستقیم​ به دریاچه ارومیه منتقل شود، اما الان مسیر آب کج شده است​؛ به این شکل که آب اول به جلفا و بعد به آذربایجان شرقی می‌رود، شما قضاوت کنید بعد از این مسیر آبی باقی می‌ماند تا به دریاچه برسد. بنابراین به نظر می‌رسد هر کاری می‌کنند تا دریاچه ارومیه خشک شود.

عیسی‌زاده درباره تلاش خود و دیگر نمایندگان مجلس برای نجات دریاچه ارومیه می‌گوید: وقتی می‌نشینند پشت درهای بسته یک چیزی تصویب و اجرا می‌کنند دیگر کاری از دست ما برنمی‌آید. من در نطقی که بتازگی در صحن مجلس داشتم، گفتم در حالی که مردم میاندوآب بین دو رودخانه قرار دارند مانند دشت کربلا تشنه هستند. مردم در این مناطق آب آشامیدنی را در دبه‌های 20 لیتری خرید و فروش می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: در دو جلسه با وزرای کشاورزی، نیرو و محیط‌زیست قرار شد فوری و فوتی کار را انجام دهیم به این شکل که قرارگاه خاتم هم بیاید و همکاری کند، ولی متاسفانه کار صورت نگرفته است. از این جلسه یک سال و نیم می‌گذرد. جلسه خیلی داشته‌ایم، ولی عملی انجام نشده است، به قول آذری‌ها اگر دل نسوزد از چشم اشک نمی‌آید. الان متهم ردیف اول وزیر نیرو است که در جلسه مجلس گفتند به جای یک دریاچه بزرگ شور یک دریاچه کوچک داشته باشیم خوب است، وقتی تفکر وزیر نیرو این طور است دیگر انتظاری نیست. باید منتظر نشست تا عمر کاری وزیر نیرو تمام شود.

سازمان محیط زیست و دریاچه ارومیه

محسن سلیمانی روزبهانی، مدیرملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران درباره تلاش‌های سازمان محیط‌زیست برای نجات دریاچه ارومیه به جام‌جم می‌گوید: به نظر من محیط‌زیست تکلیف خود را تا حد​ود زیادی به درستی انجام داده است، زیرا اکنون محیط‌زیست برای دریاچه ارومیه مکانیسم پایش داشته و برنامه مدیریتی تهیه کرده است.

این در حالی است که مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران معتقد است اوضاع دریاچه خوب نبوده و قطعا نیازمند یکسری اقدامات فوری است تا حداقل بتوان سطح آن را حفظ کرده و به سمت بهبود رفت. او ادامه می‌دهد: برای مدیریت جامع دریاچه و احیای آن برنامه مدیریتی تنظیم شده که نقش و وظیفه همه دستگاه‌ها در آن مشخص شده است، برای نجات دریاچه باید امیدوار باشیم همه دستگاه‌ها وظیفه خود را به درستی انجام بدهند.

با وجود طرح و برنامه‌های مختلف برای نجات دریاچه ارومیه به نظر می‌رسد دستگاه‌های درگیر در این ماجرا هیچ تمایلی برای انجام وظایف خود ندارند. سلیمانی روزبهانی در این خصوص می‌گوید: عزم جدی از طرف مسئولان دیده نمی‌شود به همین دلیل این بحث تا به امروز به عقب افتاده و باید اضافه کنم هیچ راه نجاتی برای دریاچه ارومیه وجود ندارد، مگر این که همه دستگاه‌ها به وظایف خود عمل کنند. اما در این بین مشخص است دستگاه‌های درگیر در این ماجرا آن طور که باید و شاید به وظایف خود عمل نکرده‌اند، زیرا سازمان محیط زیست به عنوان یک دستگاه نظارتی یا جهاد کشاورزی و وزارت نیرو به تعهدات خود پایبند نبوده‌اند. مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران تاکید می‌کند: مشکل اینجاست که هیچ‌گاه عزم و بودجه ویژه‌ای برای حل بحران دریاچه ارومیه وجود نداشته است.

این در حالی است که اگر همه دستگاه‌ها به درستی به وظایف خود عمل کنند، ممکن است در پنج سال آینده شرایط بهبود دریاچه ارومیه فراهم شود. روزبهانی ادامه می‌دهد: در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار داشت وضع دریاچه خوب شود، زیرا تک‌تک دستگاه‌ها باید به تعهدات خود عمل کنند. علاوه بر این نباید فقط در فصلی که بارش وجود ندارد به دریاچه توجه کرد. باید در تمام طول سال شرایط را برای بهبود دریاچه فراهم کرد.

جامعه کشاورزی و باغداران نیز می‌توانند در کمک به دریاچه ارومیه سهیم باشند به این شکل که با استفاده از الگوهای درست کشاورزی بهره‌وری آب را بالا ببرند، زیرا با بالابردن بهره‌وری آب در کشاورزی می‌توانیم مقدار زیادی آب صرفه‌جویی کرده و با اختصاص دادن آن به دریاچه ارومیه در کمک به بهبود آن سهیم بود.

​ نادر قاضی‌پور، نماینده مردم ارومیه در مجلس نهم​معتقد است وزارت نیرو به وظایف و تعهدات خود در برابر احیای دریاچه ارومیه عمل نکرده است. او می‌گوید: متاسفانه هیچ‌کس به فکر نجات دریاچه ارومیه نیست و تا به حال برای احیای این دریاچه بودجه‌ای اختصاص نداده‌اند.

به گفته قاضی‌پور، مهم‌ترین علت پروژه انتقال آب رودخانه ارس به دریاچه ارومیه، نجات دریاچه ارومیه است، اما در استانداری تمایلی برای کمک به دریاچه دیده نمی‌شود.

بهانه‌ای به نام کمبود اعتبار

سطح آبی که در دریاچه ارومیه وجود دارد روز به روز پایین‌تر رفته و دریاچه بیشتر از قبل به مرگ نزدیک می‌شود، اما دستگاه‌های مسئول به بهانه نداشتن بودجه از زیر بار مسئولیت خود شانه خالی می‌کنند. مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌های دفتر زیستگاه‌های محیط زیست به جام‌جم می‌گوید: برای دستگاه‌هایی که در این خصوص نقش دارند، 24 وظیفه مشخص شده است، اما هیچ‌کدام از آنها تا به امروز به همه وظایف خود عمل نکرده‌اند به همین دلیل اوضاع دریاچه بهتر نمی‌شود.

باقرزاده کریمی از اقداماتی حرف می‌زند که برای جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان محیط‌زیست مشخص شده است. برای نمونه جهاد کشاورزی باید آبیاری نوین را جایگزین آبیاری سنتی می‌کرد که تا به امروز آن طور که باید و شاید به این تعهد خود جامه عمل نپوشانده است. وزارت نیرو هم تعهداتی مانند بستن چاه‌ها و رهاسازی آب سدها داشته که تاکنون به آنها عمل نکرده است.

معاون امور تالاب‌های دفتر زیستگاه‌های محیط‌زیست ادامه می‌دهد: طبق بررسی‌های ما این دستگاه‌ها به بخشی از تعهدات خود عمل نکرده‌اند، آنها این بهانه را مطرح می‌کنند که منتظر تامین اعتبار هستند.

این در حالی است که سازمان محیط‌زیست هم به عنوان یک دستگاه نظارتی به بخشی از تعهدات خود عمل نکرده است. باقرزاده کریمی در این خصوص می‌گوید: درست است محیط زیست هم به بخشی از تعهدات خود عمل نکرده، ولی تعهدات انجام نشده مربوط به درازمدت است؛ مانند کارهای فرهنگی و آموزشی. در واقع، کارهای اصلی با جهاد کشاورزی و وزارت نیرو است، آنها دلیل موجهی ندارند، زیرا با تغییر اولویت‌ها می‌توانند اعتبارات را جابه‌جا کنند. برای نمونه وزارت نیرو در انتقال آب ارس پیگیر بوده، اما این کار تاثیری بر دریاچه ارومیه ندارد.

به گفته معاون امور تالاب‌های دفتر زیستگاه‌های محیط‌زیست چون تصویر ماهواره‌ای به روز از​ دریاچه ارومیه وجود ندارد، آنها نمی‌توانند به طور دقیق بگویند چند درصد از دریاچه ارومیه خشک شده است.

مهدی آیینی‌ / ‌گروه جامعه