دریاچه مصنوعی، هوای تهران را پاک می‌کند؟

از مدت‌ها پیش در جریان مراحل ساخت این دریاچه، بارها در این‌باره که با احداث این دریاچه گرهی از آلودگی هوای تهران باز می‌شود، مانور داده می‌شد، اما حالا که یک ماه از تولد دریاچه مصنوعی چیتگر می‌گذرد، بر سر این‌که آیا احداث دریاچه مصنوعی می‌تواند دردی از آلودگی هوای تهران دوا کند، بین کارشناسان و مسئولان شهری اختلاف نظر بوجود آمده است.

منبع تامین آب در شرایط اضطراری

مسئولان شهرداری روی دریاچه چیتگر خیلی حساب باز کرده‌اند، آنها می‌گویند احداث دریاچه مصنوعی امکان بهره‌برداری بهینه از منابع آبی موجود را فراهم می‌کند، اما این موضوع تا چه اندازه می‌تواند عملی باشد؟

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس حوزه آب این پژوهشکده در گفت‌وگو با «جام‌جم» معتقد است برای تامین منابع آبی در شرایط اضطراری مانند وقوع زلزله روی دریاچه چیتگر می‌شود حساب کرد.

سیدحسین هاشمی​ توضیح می‌دهد: البته منظور از تامین منابع آب، تامین آب دائمی برای مصارف مختلف مانند کشاورزی در زمین‌های اطراف نیست، چون حجم آبگیری دریاچه (شش میلیون مترمکعب) به اندازه مورد نیاز نیست و هدف از طراحی دریاچه هم از روز اول این نوع از کاربری نبوده است، اما این دریاچه مصنوعی می‌تواند کاربری مهم‌تری در شرایط بحران داشته باشد.

به گفته کارشناس حوزه آب پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی، با توجه به احداث اردوگاه‌های اسکان اضطراری در داخل پارک، دریاچه مصنوعی چیتگر می‌تواند به‌عنوان منبع ذخیره آب در شرایط اضطراری مانند هنگام وقوع زلزله عمل کند.

دریاچه مصنوعی چیتگر قرار است بزودی به تصفیه خانه مجهز شود، هاشمی در این‌باره توضیح می‌دهد: چون این دریاچه خروجی ندارد، برای این‌که کیفیت آب آن در حد استاندارد باقی بماند، قرار است این دریاچه به تصفیه خانه‌ای مجهز شود تا ضمن حفظ کیفیت آب آن بتوان در شرایط اضطراری از این منبع آبی استفاده کرد.

کاهش آلودگی با افزایش رطوبت هوا

برخی کارشناسان محیط‌زیست نیز وجود دریاچه‌های مصنوعی در محیط‌های شهری را عاملی برای تلطیف هوا و بهبود شرایط اقلیمی و زیست محیطی برای زندگی شهروندان در این شهرها می‌دانند.

اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و کارشناس محیط‌ زیست معتقد است دریاچه چیتگر یک پهنه اکولوژیک جدید و زمینه‌ای مناسب برای لطیف شدن هوای غرب تهران فراهم می‌کند. به اعتقاد وی، حداقل صد سال طول می‌کشد آب دریاچه مصنوعی چیتگر اسیدی شده و خاصیت خود را از دست بدهد و تا آن زمان وجود دریاچه مصنوعی فرصت مغتنمی برای کاهش آلودگی هوا در کلانشهرهایی که بیشتر مواقع سال با بحران آلودگی هوا دست به گریبانند، خواهد بود.

به گفته کهرم، پهنه‌های آبی از اقیانوس گرفته تا دریاچه‌ها می‌تواند به‌عنوان بزرگ‌ترین جذب‌کننده‌های آلودگی هوا عمل کند و موضوع دریاچه مصنوعی چیتگر اگر با انتخاب گونه‌های گیاهی مناسب در پهنه ساحلی آن همراه باشد، تاثیر اقلیمی آن را افزایش داده و میزان رطوبت و طراوت محیط را دوچندان کند.

وی توضیح می‌دهد: آب دریاچه که تبخیر می‌شود پس از بالا رفتن در ارتفاع 500 تا 2000 متری جو، لایه‌ای از رطوبت را تشکیل می‌دهد که موجب ایجاد رطوبت و لطیف شدن هوا می‌شود.

علاوه بر این پرنده‌های زیادی وجود دار د که وقتی با وضع جدید دریاچه ارومیه مواجه می‌شوند، به ‌دنبال یک‌ زیستگاه جدید در دریاچه چیتگر فرود خواهند آمد.

بی‌تاثیر روی کاهش آلودگی هوا

هرچند برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند وجود دریاچه چیتگر برای کاهش آلودگی هوای تهران فرصت مغتنمی است، اما برخی نیز کاملا مخالف این نظریه هستند.

آنها می‌گویند دریاچه مصنوعی چیتگر هیچ کارایی مثبتی در کاهش آلودگی هوای پایتخت ندارد.

یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران​ معتقد است دریاچه‌های مصنوعی با وسعت دریاچه چیتگر شاید بتوا​ند در خنک کردن و لطیف شدن هوای محدوده اطراف دریاچه نقش داشته باشد، اما قطعا تاثیری در کاهش آلودگی هوا ندارد.

استدلال وی این است که آلودگی هوا در کلانشهری با وسعت و جمعیت تهران به حدی از بحران رسیده که وجود دریاچه کوچکی مانند چیتگر تاثیری در کاهش آلودگی هوا نمی‌تواند داشته باشد، ضمن این‌که در هیچ کجای دنیا موضوع دریاچه‌های مصنوعی به‌عنوان یکی از فاکتورهای کاهش آلودگی هوا مطرح نشده است.

عضو کارگروه کاهش آلودگی هوای پایتخت نیز با این‌که دریاچه مصنوعی بتواند از آلودگی هوای پایتخت کم کند، کاملا مخالف است.

وحید نوروزی می‌گوید: مطرح کردن این راهکار که دریاچه مصنوعی چیتگر می‌تواند در کاهش آلودگی هوای تهران موثر باشد مانند این است که بخواهیم طرح غیرکارشناسی آبپاشی آسمان تهران را دوباره پیش بکشیم.

وی توضیح می‌دهد: اگر دریاچه‌ای با وسعت دریاچه خزر در تهران احداث می‌شد شاید در کاهش آلودگی هوا موثر باشد، اما برای دریاچه‌ای با وسعت دریاچه چیتگر شاید فقط بتوان از این بابت که در مقیاس منطقه‌ای آن هم به صورت مقطعی موجب خنک و لطیف شدن هوا شود، روی آن حساب باز کرد.

نوروزی با تاکید بر این‌که دریاچه‌ای با این مقیاس کوچک تاثیری روی آلودگی هوا ندارد، تصریح می‌کند: پروژه دریاچه مصنوعی چیتگر از لحاظ زیبایی، زیست محیطی و جاذبه‌های توریستی پروژه‌ای منحصربه‌فرد در پایتخت و حتی در کشور است، اما با همه این محاسن تاثیری روی کاهش آلودگی هوا ندارد.

کمک به جابه‌جایی هوا

نگاهی به گذشته نشان می‌دهد دریاچه چیتگر، اولین دریاچه مصنوعی نیست که تاکنون در پایتخت احداث شده است، پیش از انقلاب نیز دریاچه مصنوعی در حوالی پایانه جنوب احداث شد که هم‌اکنون در میان اهالی آن محدوده به دریاچه پارک فر‌آباد شناخته می‌شود.

دکتر محسن میرمحمدی، کارشناس آلودگی هوا و استاد دانشگاه تهران با یادآوری این موضوع معتقد است: احداث دریاچه‌های مصنوعی چندان نمی‌تواند روی کاهش آلودگی هوا تاثیر داشته باشد یا به عبارتی آلودگی را جذب کند، اما به دلیل کمکی که به ایجاد حرکت در جریان هوا می‌کند می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

وی درباره این فرآیند توضیح می‌دهد: دریاچه مصنوعی در ساعات روز گرمای هوا را جذب کرده و باعث خنک شدن هوای اطراف محدوده دریاچه می‌شود، اما این خنک شدن صرفا مختص حوالی دریاچه است نه تمام شهر تهران.

به گفته میرمحمدی، وجود دریاچه‌های مصنوعی در شهرها شاید هیچ تاثیری در جذب آلودگی هوا نداشته باشد، اما برای تحقق هدف اصلی که کمک به ایجاد جریان باد است، می‌تواند موفق عمل کند البته این تنها راهکار برای کمک به ایجاد باد در هوای شهرهای آلوده‌ای مانند تهران نیست، چرا که به گفته این کارشناس، تیره و روشن کردن نمای ساختمان‌ها در هنگام احداث نیز می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای کمک به ایجاد جریان‌های هوایی در شهرها مد نظر قرار گیرد.

دریاچه مصنوعی چیتگر هرچند در وهله اول با هدف ایجاد مجموعه‌ای تفریحی ـ سرگرمی با هدف ایجاد فرصت گردشگری برای شهروندان داخلی و بازدیدکنندگان خارجی​احداث شده است که البته به نظر می‌رسد در این زمینه بتواند به‌عنوان یک قطب مهم گردشگری در پایتخت موفق عمل کند، اما در این‌که آیا ایجاد دریاچه‌های مصنوعی می‌تواند گره کور آلودگی هوا در کلانشهرهایی مانند پایتخت را باز کند، همچنان بین موافقان و مخالفان اختلاف نظر وجود دارد.

رویای 40 ساله پایتخت

دریاچه مصنوعی چیتگر در شمال پارک جنگلی چیتگر قرار گرفته است، جنوب دریاچه به آزادراه تهران ـ کرج، شمال آن به بزرگراه همت و شرق آن به بزرگراه آزادگان می‌رسد.ایده احداث دریاچه مصنوعی برای تهران به بیش از 40 سال پیش برمی‌گردد، وقتی احداث دریاچه مصنوعی در تهران بیشتر شبیه یک رویا بود.

این ایده اولین بار به صورت قانون شهری در طرح جامع سال ۱۳۴۹شهر تهران آورده شد، اما به دلایل مختلف فنی هیچ گاه به مرحله اجرا نرسید تا این که دوباره از سال 82 تا 89 و پس از انجام مطالعات مجدد و رفع ابهامات این طرح در ماه‌های ابتدایی سال 90 کلنگ احداث دریاچه با مساحتی حدود ۱۳۵ هکتار در شمال غرب تهران در محدوده منطقه 22 و در شمال پارک جنگلی چیتگر به زمین زده شد. دریاچه چیتگر در فواصل ماه‌های بهمن 91 تا فروردین 92 از محل رودخانه کن و با موافقت سازمان منطقه آب تهران، آبگیری شد.

آنها که گذرشان به دریاچه مصنوعی چیتگر افتاده است، این مجموعه را به دلیل داشتن امکانات تفریحی کم‌نظیر جایی برای تفریح و سرگرمی همه اعضای خانواده دیده‌اند.

این دریاچه شامل جزایر تفریحی، حیات وحش، جزایر آموزشی، اسکله قایقرانی، پارک آبی، باشگاه ورزش‌های آبی، اسکله تفریحی، امکانات خدماتی رفاهی، شهربازی و امکانات اقامتی است که با احداث این امکانات، منطقه ۲۲ تهران به بزرگ‌ترین قطب گردشگری پایتخت تبدیل می‌شود.

البته در فاز اول اجرا ۱۳۴ هکتار حوزه آبگیر و ۱۱۲ هکتار حوزه پیرامونی و فضای سبز اطراف آن چندی پیش به بهره‌برداری رسید.

پوران محمدی - گروه جامعه