خیابان‌هایی که با معلولان آشتی نمی‌کنند

یکی از عمده گروه‌هایی که خانه‌نشینی طولانی و اجباری در آنها رواج گسترده‌ای دارد، گروه معلولان است؛ البته این سخن به این معنی نیست که همه جمعیت چهار میلیونی معلولان ایران به مشکل خانه‌نشینی مبتلا هستند، اما شمار زیادی از آنها به دلیل نامناسب بودن معابر و اماکن عمومی، توانایی خروج از منزل را ندارند.

اگرچه آمار دقیقی از معلولان خانه‌نشین وجود ندارد، اما می‌توان گفت آن دسته از معلولانی که شدت معلولیت‌شان بیشتر از سایر انواع معلولیت‌هاست، به گونه‌ای که نمی‌توانند براحتی از پله‌ها، پل‌ها و چاله‌های خیابان عبور کنند، مجبور به انتخاب خانه برای گذران زندگی می‌شوند؛ انتخابی که تبعات گسترده روحی و جسمی برای توان یابان به دنبال خواهد داشت.

چه معابری نامناسب است؟

کافی است خودتان را سوار بر ویلچر تصور کنید. طوری که اجازه بلند‌شدن از روی صندلی چرخدار را هم نداشته باشید. در آن صورت خیلی راحت هر فردی می‌تواند به تعریف دقیقی از معابر مناسب و نامناسب برسد.

بدیهی است در چنین شرایطی، یک فرد سوار بر ویلچر قادر نخواهد بود از پل‌های عابر پیاده گذر کند، زیرا بیشتر پل‌های عابر پیاده در کشور فاقد امکانات مکانیزه هستند و به پله‌های برقی مجهز نیستند؛ در نتیجه یک فرد دارای معلولیت در این شرایط یا مجبور می‌شود خطر را به جان بخرد و از عرض خیابان عبور کند یا این‌که از کمک دیگران برای بالا رفتن از پله‌ها استفاده کند.

ناهموار بودن پیاده‌روها و چاله‌های عمیقی که در گوشه و کنار خیابان‌ها دیده می‌شود نیز عامل بسیار مهمی است که رفت و آمد را برای معلولان با مشقت و دشواری مواجه می‌کند حتی بسیاری از پل‌های قرار گرفته روی جوی‌ها و کانال‌ها که پیاده‌روها را به خیابان وصل می‌کند نیز برای عبور بی‌دغدغه معلولان، مناسب نیست و خطر گرفتار شدن چرخ‌های ویلچر در منافذ فلزی این پل‌ها بسیار محتمل است.

جدای از خیابان‌ها و پل‌ها، پله‌ها هم به عنوان یک معضل اساسی در رفت و آمد معلولان به حساب می‌آید.

اگر چه طبق قوانین، همه ساختمان‌های عمومی باید برای عبور و مرور معلولان مناسب‌سازی شود و ساختمان‌های شخصی بالای چهار طبقه نیز به آسانسور مجهز باشد، اما این قوانین در بسیاری از موارد فقط در حد یک قانون بر کاغذ مانده است و ضمانت اجرایی چندانی ندارد.

آسانسورها، دستشویی‌های عمومی، اتوبوس ها، مترو، پارک، سینما و حتی برخی عابربانک‌ها هم برای استفاده معلولان مناسب‌سازی نشده است و در چنین شرایطی دور از انتظار نیست که معلولان به محض شنیدن نام «شهر» ناخودآگاه یاد موانع پرشمار آن بیفتند.

مناسب‌سازی معابر در کشورهای توسعه‌یافته چگونه است؟

مطابق آمارهای سازمان ملل، 10 درصد از جمعیت هر کشوری معلول است، اما نباید فکر کنید معلولان سایر کشورهای توسعه‌یافته نیز برای استفاده از امکانات شهری با محدودیت‌های معلولان ایرانی مواجه هستند.

محمد پاشایی رییس انجمن نعناع که با کمک خیران ایران و ژاپن در جهت حمایت از مشکلات توانبخشی معلولان ایرانی فعالیت می‌کند، به «جام‌جم» می‌گوید: اگر 25 سال قبل به ژاپن سفر می‌کردید، می‌دیدید آن موقع معابر شهری برای عبور و مرور آسان معلولان ژاپنی چندان مهیا نبود، اما حالا کشور ژاپن با تلاش بیست و پنج ساله به جایگاهی رسیده است که معلولان این کشور با کمترین مشکل رفت و آمد روبه‌رو هستند.

وی می‌افزاید: پیاده روهای کشور ژاپن برخلاف کشور ما کاملا همسطح است و در سطح شهر نیز پارکینگ‌های مخصوصی برای معلولان وجود دارد. در این کشور، ورودی تمام مغازه‌ها برای عبور معلولان تسهیل شده و شهرها با انبوه پل‌های عابر پیاده مکانیزه و آسانسورها تجهیز شده است.

پاشایی که خود نیز معلول است و از صندلی چرخدار استفاده می‌کند، با اشاره به فقر امکانات شهری برای استفاده معلولان ایرانی ادامه می‌دهد: بیش از 23 سال است در کشور ژاپن زندگی می‌کنم و در مقام مقایسه می‌توانم بگویم مناسب‌سازی معابر عمومی و وسایل حمل و نقل عمومی در کشور ژاپن، به هیچ وجه با آنچه در ایران وجود دارد، شباهتی ندارد؛ حتی اگر ساختمان یا مکان عمومی در ژاپن برای رفت و آمد معلولان مشکل آفرین باشد، شما می‌توانید برای رفع این مشکل شکایت کنید و در سریع‌ترین زمان ممکن هم مشکل شما حل می‌شود.

وی با اشاره به پیچ و خم‌های اداری متعدد در مسیر احقاق حقوق معلولان ایرانی خاطر نشان می‌کند: بروکراسی و اداری بازی هم مشکلات حمل و نقل معلولان و سایر مشکلات این قشر را افزایش داده است.

مثلا جالب است انجمن ما یک کانتینر حامل لوازم توانبخشی معلولان را به ایران ارسال کرده، اما بیش از یک سال است در گمرک ایران خاک می‌خورد و به دلیل اعمال سلیقه‌های شخصی در اداره‌های مختلف، هنوز نتوانسته ایم این وسایل را به دست معلولان نیازمند برسانیم.

این فعال حقوق معلولان با اشاره به راه‌حل اصلی مشکل نامناسب‌بودن معابر ایران عنوان می‌کند: بسیاری از مسئولان شهری ما نسبت به مناسب سازی معابر عمومی ناآگاه هستند؛ درحالی که براحتی و با صرف هزینه‌ای بسیار کم می‌توان از تجربیات متخصصان مناسب‌سازی معابر استفاده کرد، اما متاسفانه در کشور ما، بهایی به این متخصصان داده نمی‌شود و خیلی از ساختمان‌های عمومی بدون بهره‌برداری از مشاوره‌های علمی این متخصصان مناسب‌سازی، ساخته می‌شود.

از نامناسب‌بودن معابر، همه ضرر می‌کنند

ابتدایی‌ترین شرط برای حضور فعال و مفید شهروندان در جامعه، صرف حضور افراد در جامعه است، یعنی برای مفید بودن باید ابتدا در جامعه حضور پیدا کرد و سپس توانایی‌های خود را به نمایش گذاشت، اما هم‌اکنون بسیاری از معلولان کشور از این حق اولیه محروم هستند.

درواقع نمی‌توان توقع داشت یک فرد دارای معلولیت که حتی نمی‌تواند از منزل خارج شود، بتواند نقش خود را به عنوان یک شهروند مفید بخوبی ایفا کند؛ مثلا تصور کنید یک معلول، صلاحیت علمی لازم برای تدریس در مدرسه را داشته باشد و حتی توان علمی‌اش برای تدریس یک شاخه از علوم بسیار بیشتر از سایر همکارانش باشد، اما اگر خیابان‌ها و معابر عمومی به این فرد پرتوان اجازه رفت و آمد ندهد و او نتواند از پس چاله‌های متعدد خیابان‌ها و مسیرهای صعب‌العبور گذرگاه‌های عمومی برآید، در نتیجه این شخص باوجود ظرفیت‌های خدمت‌رسانی بالا، قادر نخواهد بود به رسالت اجتماعی خود عمل کند.

به بیان دیگر، اگر جامعه شرایطی ایجاد نکند که یک فرد معلول بدون دغدغه و با جرات به خیابان‌ها بیاید و سهمی در اقتصاد و آموزش کشور داشته باشد، در آن صورت نباید فراموش کرد علاوه بر معلولان، جامعه هم خود را از یک مجموعه نیروهای فعال و با انگیزه، محروم و بی‌نصیب کرده است.

امین جلالوند ‌-‌ گروه جامعه