وقتی بختک به جان ما می‌افتد

براساس تصورات خرافه‌ای، بختک موجودی غیرزمینی است که وقتی در حالت خواب و بیداری هستیم، بر سینه برخی از ما می‌نشیند و مانع از حرکت و حتی تنفس‌مان می‌شود. اما باید گفت، آنچه در این تصورات از آن به عنوان بختک نام برده می‌شود، نوعی اختلال خواب و در واقع فلج خواب و ناشی از اختلالات هورمون‌های مرتبط با خواب است.

دکتر سید‌هادی معتمدی، روانپزشک و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با «جام‌جم» می‌گوید: فلج خواب عارضه‌ای بی‌خطر و زودگذر است که می‌تواند جنبه ژنتیکی داشته باشد یا تحت تاثیر خستگی بیش از حد، ناراحتی‌های ذهنی یا افسردگی شکل بگیرد.

دکتر معتمدی می‌افزاید: برای بیدار شدن، چند هورمون در سیستم مغزی ما ترشح می‌شود، برخی از این هورمون‌ها باعث بیدار شدن ذهنی ما می‌شود و برخی دیگر عضلات ما را فعال می‌کند. حال اگر این هورمون‌ها به صورت همزمان کار خود را انجام ندهند، ممکن است ذهن ما از خواب بیدار شود، اما جسم‌مان همچنان در خواب باقی بماند؛ البته چنین تاخیری تنها یکی دو دقیقه طول می‌کشد.

این روانپزشک تاکید می‌کند: چنین حالتی تنها چند دقیقه طول می‌کشد، اما در این زمان کوتاه شخص فکر می‌کند فلج شده و قادر به هیچ نوع حرکتی نیست، در نتیجه بسیار وحشت می‌کند. در چنین شرایطی تنها لازم است که شخص، تکان کوچکی به یکی از عضلاتش همچون پلک یا یکی از انگشتانش بدهد تا از این وضعیت خارج شود.

روانپزشکان دریافته‌اند که طی خواب و در مرحله‌ای که رویا در آن اتفاق می‌افتد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی بدن را مسدود و متوقف می‌کند تا نتوانیم در عالم واقعیت آن رویا‌ها را عملی کنیم، مثلا وقتی خواب می‌بینیم که در حال دویدن هستیم، از رختخواب بلند نشویم و شروع به دویدن نکنیم و هنگامی که قصد داریم از خواب بیدار شویم، مغز دوباره کنترل عضلات را به دست بگیرد، اما گاهی اوقات قبل از این‌که مغز کنترل عضلات اسکلتی را به دست گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج شوند، ما هشیاری خود را باز می‌یابیم که نتیجه آن احساس هراس‌آور فلج بودن بدن یا دچار شدن به عارضه‌ای است که مردم به طور خرافی از آن می‌ترسند، اما واقعیت آن است که بختک اصلا ترسناک نیست.

دکتر معتمدی با تاکید بر این که اگر این نوع اختلال خواب در فردی تکرار شود، می‌تواند از برخی داروها تحت نظر یک روان‌شناس استفاده کند، می‌افزاید: همچنین در برخی افراد بروز چنین عارضه‌ای با تنگی نفس در خواب همراه است که با مصرف دارو برطرف می‌شود. آنچه مسلم است چیزی تحت عنوان بختک یا موجودی فرازمینی که بر سینه افراد می‌نشیند و آنها را دچار نوعی فلج عضلانی می‌کند، وجود خارجی ندارد؛ اما اگر فردی در این حالت، حین بیدار شدن از خواب دچار نوعی توهم شود، ممکن است تحت تاثیر این توهمات گذرا تصاویر ترسناکی را در ذهنش بسازد و از آنها صحبت کند، در چنین حالتی مراجعه به روانپزشک ضروری است.

به گفته دکتر معتمدی، فلج خواب که معمولا چند دقیقه طول می‌کشد، کاملا بی‌خطر است و به هیچ وجه به‌معنای بیماری حاد مغزی نیست. معمولا رخداد این حالت در افرادی که تحت استرس‌های فکری یا شغلی زیاد و افسردگی هستند، بیشتر می‌شود و در برخی افراد نیز جنبه ژنتیکی دارد.

این روانپزشک می‌افزاید: معمولا اطرافیان بروز این حالات را در شخصی که برای یکی دو دقیقه دچار فلج خواب شده است، متوجه نمی‌شوند اما اگر در موارد نادری این عارضه را تشخیص دادند، می‌توانند تکان کوچکی به شخصی که دچار این عارضه شده است، بدهند.

برخی از روانپزشکان معتقدند که امکان بروز فلج‌خواب به عنوان یک اختلال خواب بی‌خطر با رعایت اصول بهداشت خواب و خودداری از طاق باز خوابیدن کاهش می‌یابد، اما دکتر معتمدی شکل خوابیدن را در بروز این اختلالات موثر نمی‌داند، بلکه معتقد است، کاهش فشارهای روحی، استرس، جلوگیری از تغییرات ناگهانی در سبک یا محیط زندگی و خستگی‌های جسمی‌ و روانی می‌تواند از بروز و تکرار این نوع اختلال خواب جلوگیری کند.

پونه شیرازی - گروه سلامت