مخاطب‌شناسی اخبار

گروه دیگری که شاید طیف بیشتری از مخاطبان اخبار را شامل شوند، افرادی هستند که بیشتر آنها را کارمندان دولت و بازاریان تشکیل می‌دهند که بیش از هر برنامه دیگری به تماشای اخبار علاقه دارند.

اگر بخواهیم جنسیت را معیار این تقسیم‌بندی قرار دهیم معمولا مردان بیش از زنان به شنیدن اخبار گرایش دارند و زنان بیشتر ترجیح می‌دهند که فیلم و سریال‌های تلویزیونی و برنامه‌های آموزشی را تماشا کنند؛ البته این یک قاعد کلی نیست و هستند خانم‌های خانه‌داری که به اخبارهم علاقه دارند، اما تجربه نشان داده است که زنان شاغل بویژه زنان کارمند، بیشتر مخاطب بخش‌های خبری هستند تا مثلا دختران جوان یا زنان خانه‌دار. قطعا پخش خبر درباره حقوق کارمندان، تعطیلات مناسبتی یا تسهیلاتی که دولت برای کارمندان خود قائل است برای یک زن کارمند جذابیت بیشتری دارد تا یک زن خانه‌دار. واقعیت این است که مخاطبان اخبار را نمی‌توان بر اساس ساختار کلی بخش خبری تقسیم‌بندی کرد و در اینجا نوع خبر و محتوا و مضمون آن است که مخاطبان این بخش را شکل می‌دهد. مثلا جوانان بخصوص پسران به اخبار ورزشی و هنری و فرهنگی علاقه بیشتری دارند یا بازاریان به اخبار مربوط به قیمت سکه و طلا یا فراز و نشیب بورس یا آخرین قوانین چک، سفته و قیمت و سهمیه بنزین. دانش‌آموزان هم به اخبار مرتبط به مدارس، تغییر کتاب‌های درسی یا اخبار مربوط به کنکور و آزمون سراسری و امثالهم. در این تقسیم‌بندی می‌توان عوامل و متغیرهای دیگری را هم اضافه کرد مثلا قومیت و نژاد یک عامل پس‌زمینه‌ای و موثر است که موجب می‌شود، مثلا فردی از استان شیراز از شنیدن اخبار مربوط به استان و شهر خود بیشتر لذت ببرد و آن را دنبال کند.

به عبارت دیگر اخبار را با توجه به دامنه درگیری و مرتبط بودن آن با اقشار مختلف اجتماعی می‌توان به انواع و اقسام مختلفی تقسیم کرد. مثلا اخبار مربوط به سهام عدالت، سهمیه‌بندی یارانه‌ها که به مسائل و منافع عمومی‌ جامعه وابسته هستند، همواره مخاطبان زیادی داشته و تفسیر این جنس اخبار نه فقط در بخش گزارش خبری یا تفسیر خبر که در محافل خانوادگی و اماکن عمومی‌ هم گسترش می‌یابد و بازتفسیر و بازتولید می‌شود.

به همین دلیل کسانی که شغل آنها به گونه‌ای است که با عموم مردم و در واقع افکار عمومی ‌سروکار دارند بیشتر شنونده اخبار هستند.

مثلا توجه کنید به رانندگان تاکسی که اکثر اوقات رادیوی اتومبیل آنها روشن است و از این موج به آن موج می‌روند تا بتوانند جدیدترین اخبار را رصد کنند.

یکی از اصطلاحاتی که از قدیم درباره رادیو و تلویزیون بزرگ‌ترهای ما به کار می‌بردند این بود که اخبار را گوش کنیم، ببینیم دنیا دست کیست؟ تمایل به دیدن و شنیدن اخبار صرفا به دلیل نوع رخدادها و حوادث و جذابیت‌های خبری آن نیست. پیگیری اخبار از حیث روان‌شناختی به نوعی احساس خودآگاهی به مخاطب می‌دهد که در عین لذت بخش بودن، اقناع کننده هم هست.

نظام طبقاتی مخاطبان را هم باید در این جریان‌شناسی لحاظ کرد. مثلا برای طبقات کم درآمد و فقیر اخبار مربوط به سهمیه‌بندی بنزین یا نوسان قیمت اتومبیل چندان جذاب نیست، ولی از سوی دیگر اخبار مربوط به اجاره‌بهای خانه یا اعلام بن خواربار و... اهمیت زیادی داشته باشد.

در واقع اخبار متناسب با نوع مخاطب و خاستگاه طبقاتی و اجتماعی او ارزشگذاری می‌شود و هر مخاطبی اخبار مرتبط با زندگی خود را دنبال می‌کند.

اگرچه خود رسانه‌ها و تهیه‌کنندگان و گویندگان اخبار با استفاده از تمهیدات و تکنیک‌های خبری برخی از رویدادها را برجسته‌تر و پررنگ‌تر می‌کنند تا توجه مخاطب را به این اخبار بیشتر کنند، اما در نهایت دروازه‌بان اصلی اخبار مخاطبانی هستند که به برخی از اخبار توجه بیشتری نشان می‌دهند و ارزش آنها را بیشتر می‌کنند؛ البته بخشی از ارزش خبر به تاثیرات اجتماعی و دامنه آن برمی‌گردد و این‌ که یک خبر چند درصد از افراد جامعه را دربرگرفته و شامل می‌شود.

در این میان برخی اخبار مثل اخبار آب و هوا یا تعطیلات رسمی ‌همیشه و برای هم واجد اهمیت و جذابیت است.

اساسا اخبار به این خاطر اهمیت دارد که مردم بسیاری از برنامه‌های زندگی خود را با آن هماهنگ می‌کنند.

کمترین مثال آن که از قدیم رسم بوده تنظیم ساعت شخصی با ساعت پخش اخبار باشد. خبر همچون یک سریال یا فیلم سینمایی صرفا برای تامین سرگرمی‌ و اغنای اوقات فراغت نیست، بلکه به شکل مستقیم و غیرمستقیم با زندگی روزمره و آتی کل مخاطبان خود ارتباط دارد، لذا گزافه نیست اگر بگوییم هیج برنامه تلویزیونی به اندازه اخبار، مخاطب ندارد.

سیدرضا صائمی / جام‌جم