یزد،قاب نفیس دیوار تاریخ ایران زمین

مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در استان یزد حاکی از این است که این استان از سرزمینهای کهن و تاریخی ایران زمین است و آثاری چون دست افزارهای سنگی به دست آمده در دره های شیرکوه،‌ نگاره های نقش بسته بر تخته سنگ کوه ارنان، تکه سفالها و نقوش نارین قلعه میبد که متعلق به زمان ایلامی هاست، غارهای استان و آثار معماری و شهرسازی باستانی و .... گواه این مدعاست.

علاوه بر این، وجود برخی از نمادهای باستانی و نیایشگاه‌های کهن مانند "پیر سبز" یا "چک چک"، "پارس نو"، "پیر نارکی" و ... نشان از این دارد که پیش از فراگیر شدن آیین "نوزرتشتی" ساسانی در این منطقه، ادیان باستانی ایرانی دیگری در این سرزمین رواج داشته است.

سرو چهار هزار ساله ابرکوه، کشف آثار تمدنهای ماقبل تاریخ در غَربالبیز مهریز و کشف سکه هایی مربوط به زمان پوراندخت ساسانی که در میبد ضرب شده،‌ از دیگر نشانه های گویا در تایید تاریخ کهن یزد است.

در نخستین سده اسلامی، سرزمین یزد به دلیل قرار گرفتن در کنار شاهراه اصلی شرق و غرب ایران باستان به دست مسلمانان افتاد و از سلسله ها و حکامی که پس از اسلام بر یزد حکومت کرده اند می توان به آل کاکویه، اتابکان،‌ مغولان، آل مظفر، تیموریان، صفویان، افشاریان، قاجاریه و پهلوی اشاره کرد.

"یزد" واژه ای باستانی است که ریشه در "یشت" یا "یزت" و "یسن" به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و ... دارد. برخی از مورخان بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند که وی زندانی ساخته و نام آن را چنین نهاده است.

به اعتقاد عده دیگری از تاریخ نویسان، در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در این محل شهری به نام "یزدان گرد" بنا شده است و نام یزد نیز از همین عنوان گرفته شده و به معنای مقدس، فرخنده و درخور آفرین است. مورخان یونانی نیز، شهر کهن و باستانی یزد را "ایساتیس" خوانده اند که احتمالا بعد از ایجاد شهر کهن "کثه" پدید آمده است.

همه اوصاف یاد شده که در کنار بافت تاریخی و اصیل یزد و اردکان و میبد قرار گیرد، دوره های مختلف تاریخی را یک به یک به هم گره می زند و تجلی از فرهنگ غنی ایرانی را به نمایش می گذارد.

این خصیصه استان یزد و برخی دیگر از استانهای کشورمان سبب شده ظرفیت گردشگری آنها خود به خود مطلوب و برای جستجوکنندگان ابتدای تمدن جالب توجه باشد زیرا تنها با نگارش فهرست اسامی آثار تاریخی از 10 شهرستان استان یزد می توان پی برد که تاریخ دیرپای یزد از کجا سرچشمه گرفته و به کدامین سمت هدایت می شود.

مسجد جامع کبیر، بقعه سیدرکن الدین، مسجد فرط، مجموعه امیرچخماق، مسجد حظیره، آتشکده زرتشتیان، ارگ حکومتی، قلعه اسدان، بازار خان، خانه محمودی، خانه لاریها، زندان اسکندر، آب انبار شش بادگیری، دخمه، باغ دولت آباد، شاهزاده فاضل، مصلای عتیق و .... در یزد تنها بخش کوچکی از آثار تاریخی است که در مرکز این استان زبان گویای آیین و مذهب و شیوه زندگی انسانهای قرون گذشته است.

در شهرستانهای میبد، اردکان، خاتم، صدوق، بافق، طبس، ابرکوه، مهریز و تفت نیز هزاران اثر تاریخی و جاذبه طبیعی وجود دارد که کنکاش و بازدید از آنها به ماهها وقت نیاز دارد زیرا هر یک مشتی از خروارها استعداد و ذوق و سلیقه ایرانی در دورانهای مختلف زندگی بشری است.

مسجد جامع، گنبدعالی، سرو چهارهزار ساله، خندقهای سنگی، یخچالهای خشتی، امامزاده احمد، خانه صولت، قلعه رباط و ... در ابرکوه، چک چک، دخمه های شریف آباد، پارس بانو،‌ خانه تقدیری، خانه آیت الله خاتمی، پیر نارستانه، پیرهریشت، مسجد زردک، خانه انصاری، رباط خرگوشی و ... در اردکان، مسجد جامع، نخلستان، خانه وحشی بافقی، چنار باجگان، تپه های براریگ، قلعه باقرآباد، روستای قطرم و ... در بافق، مسجد و حسینه شاه ولی، باغ صدری، گنبد شیخ جنید، باغ علی نقی خان، آبشار دره گاهان، قلعه شواز، قدمگاه امام رضا(ع)، شیرکوه، عقابکوه و ... در تفت هزاران جاذبه دیگر در سایر شهرستانها از اماکنی است که تماشای آنها هیجان دانستن و شوق آگاهی از گذشته را برای بی علاقه ترین انسانها به تاریخ تمدن بشری ایجاد می کند.

شاید بتوان گفت هر یک از شهرستانهای استان یزد به لحاظ برخورداری از جاذبه ای خاص شایسته نامگذاری ویژه ای است و شاید از این رهگذر بتوان علاقمندان به هر یک از بخشهای تاریخی و طبیعی را به دیاری از سرزمین کویری و تفتیده یزد فراخواند به عنوان نمونه ابرکوه؛ سرزمین سروهای کهن، یزد؛ نخستین شهر خشت خام جهان، اردکان؛ خواستگاه زرتشتیان ایران، میبد؛ مهد کاشیکاری جهان، طبس؛ سرزمین باغهای رویایی، مهریز؛ شهر قلعه های سحرآمیز، تفت؛ باغشهر کویر ایران و به راستی که در خور هر یک از این نامها جاذبه ای بی بدیل در شهرستانهای یاد شده وجود دارد.

صرف نظر از نمایه های تاریخی استان یزد، بافت تاریخی و خانه های قدیمی انس و الفتی دیرینه با مردم ایران زمین دارند و گویی روح انسانهای طبیعت سرشت، در این مکانها به آرامشی منحصر بفرد دست می یابد.

در استان یزد نیز به دلیل اعتقاد خاص مردم حتی در انجام امور معماری، تقدس فضاهای قدیمی به شدت احساس می شود و هر بیننده ای را به سمت خود جلب می کند.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی در خصوص نقش اعتقادات مردم در انجام امور معماری به ویژه در مکانهای مقدس به خبرنگار مهر گفت: در گذشته اشخاصی به نام "گل مال" کار مرمت خشتهای خانه های یزد را بر عهده داشتند و این افراد به قدری برای کار خود جایگاه قائل بودند که با وضو به گِل مالی مشغول می شود و اکنون نیز روح معنوی در خانه های قدیمی به وضوع مشاهده می شود.

علیرضا مهدوی افزود: معماری در استان یزد تنها یک کار صرف هنری نیست بلکه اعتقاد و ایمان نیز در این کار رسوخ یافته و در کنار هنر، سازه های این استان را از سایر مناطق کشور متمایز کرده است.

وی اظهار امیدواری کرد: با وجود این همه جاذبه های تاریخی و معنوی، گردشگران از کنار این فضاها به راحتی نگذرند و با حضور در این اماکن تجلی اعتقاد در کنار هنر را در بناهای تاریخی به نظاره بنشینند.

مهدوی از مسئولان نیز خواست: در کنار معرفی جاذبه ها به فلسفه وجودی بناها و نقش آداب و رسوم و اعتقادات مردم در ایجاد آنها نیز بپردازند تا گردشگری در این استان در تمام ابعاد توسعه یابد و علاقمندان به بخشهای مختلف گردشگری بتوانند، موارد مورد علاقه خود را در این فضاها درک کنند.

مهر