آگاهی یا هشدار!

بنا به اظهارنظر پزشکان و متخصصان، بیماری‌های واگیر میان انسان و حیوان، تب کریمه کنگو، بیماری حاد تب‌دار و خونریزی‌دهنده‌ای است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون یا ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل می‌شود. دوره کمون یا نهفتگی بیماری تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو به طور متوسط 4 روز و حداکثر 13 روز است و معمولا تا 4 روز علائم غیرخونریزی مانند تب، سردرد، احساس سرما، خستگی و درد عضلانی، پرخونی صورت، استفراغ و ادرار خونی است.

کریمه کنگو، از کجا تا کجا

برای اولین بار در سال‌های دهه 40 میلادی تب هموراژیک کریمه در منطقه کریمه غربی اتحاد جماهیر شوروی سابق توسط یک گرروه کاری تشخیص داده شد. با توجه به مطالعات تجربی که در دهه 50 صورت گرفت ویروس تب کنگو جدا شد و در سال 1970 مشخص گردید که سویه‌های ویروسی که از آسیای مرکزی، بلغارستان و قسمت‌های اروپایی اتحاد سابق جماهیر شوروی جدا شده بود، از نظر سرولوژیکی کاملا شبیه هم و از این نظر غیرقابل تفکیک بودند و به همین علت آن را تب هموراژیک کریمه کنگو نامیدند. سویه‌های ویروس از خون افراد مبتلا و کنه‌ها جدا شد.

بعدها مشخص شد بیماری مشابهی برای سال‌های متمادی در نواحی مرزی دریای سیاه و دریای خزر اتحاد جماهیر شوروی سابق و نیز در شرق و غرب آفریقا مشاهده شد. سال 1975 میلادی نیز براساس شواهد سرولوژیکی که در انسان، گوسفند، بز و دام‌های اهلی کوچک انجام داده بودند فعالیت سرولوژیکی ویروس عامل این تب برای نخستین بار در ایران تایید شد. در سال 1998 میلادی این بیماری در کشورهای پاکستان و افغانستان گزارش و تایید شد که در پاکستان باعث مرگ دو نفر و در افغانستان باعث مرگ 19 نفر شد. در ایران طی سال‌های 1378 و سال 1379 در استان‌های چهارمحال بختیاری، ارومیه، لرستان و سیستان و بلوچستان مواردی متاسفانه منجر به مرگ شد. بعلاوه وزارت بهداشت مواردی را که دارای علائم بالینی از جمله تب توام با کاهش بیش از حد معمول پلاکت‌ها باشند را اعلام کرده است که به عنوان موارد مشکوک گزارش شدند.

کنه‌هایی که ویروس منتقل می‌کنند

ویروس تب هموراژیک کریمه  کنگو (CCHF) با اندازه 90100 نانومتر توسط کنه‌های ایکسودیده و آرگاسیده می‌تواند به انسان منتقل و باعث بیماری شدید شود. از نظر توزیع جغرافیایی در آسیای میانه، خاورمیانه و آفریقا این بیماری یافت می‌شود، به‌طوری که در 3 منطقه از 7 منطقه حیاتی کره زمین این بیماری وجود دارد. دست‌کم 31 گونه از 9 جنس کنه‌های ایکسودیده و آرگاسیده به‌عنوان حاملین ویروس (CCHF) شناخته شده‌اند و بیش از 20 گونه از مهره‌داران مختلف نیز به‌طور طبیعی با ویروس آلوده شده‌اند. این بیماری در انسان، بیماری اغلب حاد و بسیار کشنده است. عواملی که انتقال ویروس را از دام به انسان تحت تاثیر قرار می‌دهند، تراکم و فراوانی کنه‌ها و فراوانی مهره‌دارانی است که به عنوان میزبان کنه‌ها و نگهدارنده بالقوه ویروس هستند. اعتقاد بر این است که همه‌گیری یا بروز اپیدمی‌ در مراحلی که فصل فراوانی کنه‌های بالغ باشد، صورت می‌گیرد. میزبان‌های مهره‌دار برای اغلب کنه‌های ایکسودیده، پستانداران کوچک و پرندگان برای مراحل لاروی و پستانداران بزرگ اهلی، میزبان کنه‌های بالغ هیالوما هستند.

جالب است بدانید در گوسفند و گاو این بیماری به مدت یک هفته ایجاد تب می‌کند و در این مدت حالت ویرمی‌ وجود دارد. این تب ‌گذرا است و ایجاد مرگ‌ومیر در دام نمی‌کند. غیر از تب، علائم بالینی خاص دیگری نزد دام وجود ندارد، در مدت زمانی که در دام ویرمی‌ وجود دارد ویروس، عامل بیماری به‌طور مستقیم  یا به‌طور غیرمستقیم از طریق کنه‌های ایکسودیده و آرگاسیده به انسان منتقل می‌شود و ایجاد بیماری می‌کند.

تبی خونریزی‌دهنده

اصولا در انسان دوره کمون تب کنگو بستگی به روش آلودگی دارد، به‌طوری که حداقل 3 روز و حداکثر 9 روز طول می‌کشد و معمولا با علائم آنفلوآنزا، سردرد شدید، درد در ناحیه پشت و استفراغ تظاهر می‌کند. بیماران معمولا از درد مفاصل و دردهای عضلانی رنج می‌برند. اسهال از علائم بالینی بیماری است. در بعضی موارد با سرفه، فارانژیت و درد در ناحیه شکمی ‌و در روزهای دوم و چهارم بیماری نیز در بعضی از بیماران با علائم خونریزی همراه است. در خیلی از موارد نیز خارج شدن مقدار زیادی خون از رگ‌ها در دست و پا باعث گسترش نواحی خون‌مردگی می‌شود. خون‌ریزی از لثه‌ها، بینی و در دستگاه ادراری ‌ تناسلی به‌طور معمول دیده می‌شود که در مواردی منجر به مرگ می‌شود. از دیگر علائم این بیماری زردی، نارسایی کلیوی، درگیری سیستم عصبی مرکزی، سخت شدن گردن، عدم هوشیاری و افزایش حساسیت است. گفتنی است در انسان درصد مرگ‌ومیر حاصل از این تب، حدود 30 درصد است.

تماس با ترشحات بدن یا خون

همان‌گونه که گفتیم عامل این بیماری خونریزی‌دهنده، ویروسی است که از طریق نیش کنه به حیوانات منتقل می‌شود. از طریق نیش کنه ممکن است انسان هم مبتلا شود. تماس با ترشحات بدن یا خون حیوان آلوده یا ذبح حیوان آلوده نیز باعث انتقال این بیماری می‌شود. خوردن گوشت حیوانات بندرت منجر به انتقال این بیماری می‌شود، مگر این که گوشت حیوان آلوده نپخته باشد.

علت اصلی انتقال این بیماری تماس با ترشحات یا خون حیوان آلوده است. گاو، گوسفند و بز از جمله حیواناتی هستند که به این بیماری مبتلا می‌شوند و آن را انتقال می‌دهند. به بیان دیگر، در صورتی که فردی در تماس با حیوان آلوده به ویروس این بیماری نکات بهداشتی را از جمله پوشیدن دستکش رعایت نکند، ممکن است بر اثر تماس با خون، ترشحات بدنی یا احشای حیوان آلوده به این بیماری مبتلا شود. علاوه بر آن این بیماری ممکن است بر اثر تماس انسان با انسان از طریق ترشحات بدن و خون منتقل ‌شود.

کنترل ممکن است

مبارزه با کنه‌های ناقل که از نظر تعداد زیاد و بسیار پراکنده هستند در قالب یک استراتژی منحصر به‌فرد و در چارچوب فعالیت‌های دامپزشکی از مهم‌ترین عوامل موثر در کنترل و پیشگیری از بیماری است، بعلاوه در مناطقی که بیماری به صورت اندمیک وجود دارد، افرادی که با دام در تماس هستند باید با پوشیدن لباس مناسب و شستشوی لباس‌ها با مواد کنه‌کش از گزش کنه در امان باشند و از تماس با ترشحات و خون آلوده نیز باید خودداری کنند. افرادی که در بیمارستان یا کلینیک‌های خصوصی با بیماران در تماس هستند نیز باید رعایت مسائل قرنطینه‌ای را بسیار جدی بگیرند و در نمونه‌گیری خون و دیگر بافت‌هایی که برای تشخیص جمع‌آوری می‌شوند باید دقت لازم را برای جلوگیری از ابتلا به عمل آورند. برای از میان بردن تمامی ‌خطرات احتمالی باید نسبت به ضد عفونی محل و از میان بردن ضایعات و لاشه‌ها اقدام مناسب به عمل آید، بعلاوه با توجه به اطلاعات به دست آمده مبنی بر بروز بیماری در بعضی استان‌های مرزی کشور، پیشنهاد می‌شود برای کنترل و به حداقل رساندن خطر پراکندگی ویروس بیماری، نسبت به سمپاشی منظم اماکن دامی، ‌استحمام دام‌های منطقه با استفاده از حمام‌های ضد کنه و سموم مناسب و اطلاع‌رسانی درست به دامداران توسط بخش خصوصی و دولتی اقدام شود.

مقاومت ویروس در برابر حرارت کم است و در دمای 56 درجه سانتی‌گراد به مدت 30 دقیقه از میان می‌رود، بنابراین پختن گوشت یا پاستوریزه کردن شیر باعث از بین رفتن ویروس می‌شود. فراموش نکنید صابون و مایعات یا مواد شستشودهنده با این‌که ویروس را از بین نمی‌برند، ولی تا حدی ویروس را غیرفعال می‌کنند.

تشخیص و درمان بیماری

به خاطر نوع بیماری و شیوه انتقال عامل بیماری، تشخیص موارد مشکوک بیماری در آزمایشگاه‌های خیلی مجهز و کاملا دارای امنیت حیاتی امکان‌پذیر است. با استفاده از روش‌های مختلف در چند روز اول بیماری با استفاده از تشخیص ویروس در خون یا نمونه‌های بافتی، تشخیص بیماری امکان‌ دارد. شکل خوراکی و تزریقی داروی ضد ویروسی ریباویرین در درمان بیماری تب کنگو موثر است. در درمان بیماران غیر از مصرف داروی ریباویرین که برای درمان تب‌های هموراژیک با سندرم کلیوی مؤثر است می‌توان از تزریق خون، یا مایعات جایگزین آن به منظور کنترل حجم خون و تزریق ویتامین‌ها و... استفاده کرد. متاسفانه تاکنون واکسنی که دارای کارایی لازم و در عین حال بی‌خطر برای انسان باشد برای مقابله با این بیماری تولید نشده است.

ضرورت اطلا‌ع‌رسانی

آنچه به منظور ارائه آموزش و آگاهی عمومی ‌می‌توانستیم بگوییم، گفتیم ولی آنچه در جلوگیری و کنترل یک معضل بهداشتی که می‌تواند به نوعی بیماری اپیدمی‌ کشنده تبدیل شود، موثر است نظارت و کنترل واحدهای دامی‌ کشور بر پایه موازین استاندارد بهداشتی و همچنین خاموش نماندن مسوولان در برابر رسانه‌ها در بازتاب این نوع خطرات و ایجاد آگاهی در ارتباط با چگونگی مواجهه و کنترل با آنهاست. این سکوت در بسیاری موارد نه به معنای جلوگیری از ایجاد تشویش در مردم که به مفهوم سرپوش گذاشتن بر مشکلی نه‌چندان بزرگ است که می‌تواند در لباس ناآگاهی به معضلی بزرگ‌تر بدل شود.

پونه شیرازی