تاریخچه و روند توسعه فناوری پلاسما در پزشکی

امروزه این حوزه به یکی از میان‌رشته‌ای‌ترین شاخه‌های نوظهور علوم پزشکی تبدیل شده و تعامل پویایی میان فیزیک پلاسما، میکروبیولوژی، زیست‌پزشکی و مهندسی پزشکی برقرار کرده است. 

۱. آغاز کاربرد پلاسما در پزشکی

۱. ۱ ریشه‌های فیزیکی و مهندسی (دهه ۱۹۹۰_۱۹۸۰)
نخستین مطالعات علمی که به پتانسیل زیستی پلاسما اشاره کرده‌اند، در دهه ۱۹۸۰ توسط محققانی در آمریکا و ژاپن انجام شد. در این دوره پلاسما بیشتر برای استریل‌سازی ابزارهای پزشکی به‌کار می‌رفت‌. تماس مستقیم با بافت هنوز ممکن نبود. زیرا پلاسماهای موجود گرمای زیاد تولید می‌کردند. با توسعه ژنراتورهای فرکانس بالا، امکان تولید پلاسما در دمای پایین فراهم شد و این امر زمینه ارتباط با بافت‌های آسیب‌دیده را فراهم آورد.  

۱. ۲ تولد پلاسماپزشکی به‌عنوان یک حوزه علمی (اواخر دهه ۱۹۹۰ _ اوایل ۲۰۰۰)
نقطه عطف اساسی در سال‌های۲۰۰۰_۱۹۹۵ رقم خورد؛ جایی که ظهور پلاسماهای غیرحرارتی اتمسفری (CAP) که گرمای کمی تولید می‌کردند، نخستین مشاهده اثرات بیولوژیکی مثبت را فراهم ساخت و در نتیجه آن غیرفعال‌سازی باکتری‌ها بدون آسیب حرارتی به بافت و بهبود ترمیم زخم امکان‌پذیر شد. در این دوره اثرات تعدیل‌کننده روی سلول‌های سرطانی امکان‌پذیر شد. این یافته‌ها موجب شکل‌گیری نخستین شبکه‌های بین‌المللی در زمینه پلاسماپزشکی شد. 

۲. کشورهای پیش‌ رو و شکل‌گیری زیرساخت جهانی پلاسماپزشکی 

۱. ۲ آلمان _ مرکز جهانی پلاسماپزشکی
آلمان رامی‌توان«پایتخت پلاسماپزشکی» درجهان دانست.
تأسیس نهادIntenational Society for Plasma Medicine (ISPM)  یک گام اساسی در جهت توسعه این دانش و فناوری بود. آلمان اولین کشوری بود که پلاسما را به‌عنوان یک فناوری درمانی رسمی وارد بازار پزشکی کرد. توسعه دو دستگاه پزشکی تأییدشده kINPen و PlasmaDerm انجام گسترده‌ترین کارآزمایی‌های بالینی در اروپا را فراهم ساخت. در نتیجه این امر امکان همکاری بیمارستان‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنعت فراهم شد. 

۲. ۲ آمریکا 
ایالات متحده بیشتر بر پژوهش‌های بنیادی و مدل‌سازی اثرات بیولوژیکی پلاسما متمرکز است‌. مطالعه اثر پلاسما بر DNA‌، آپوپتوز و مسیرهای سلولی، تحقیقات پیش‌بالینی در درمان سرطان و توسعه ژنراتورهای جدید پلاسما در دانشگاه‌هایی مانند  UCLA، Drexel، GWU  امکان توسعه این دانش و فناوری را در زمینه پزشکی فراهم آورد.  

۳. ۲ آسیا 
در قاره کهن به‌ویژه چین رشدی چشمگیر در زمینه پلاسماپزشکی در دهه اخیر داشته است‌. افزایش حجم مقالات علمی و ثبت اختراعات، تولید دستگاه‌های صنعتی وپزشکی پلاسما، مطالعات درحوزه زخم، استریلیزاسیون وموادغذایی و مشارکت در پروژه‌های جهانی استانداردسازی، امکان توسعه این دانش و فناوری را ایجاد کرده است. در ایران نیز سازمان انرژی اتمی ایران درراستای توسعه دانش و فناوری پلاسما در زمینه پزشکی تلاش‌های زیادی داشته از جمله توسعه کلینیک‌های درمان زخم مزمن برپایه فناوری پلاسما یکی از اقدامات اساسی در زمینه توسعه این دانش و فناوری برای بهبود رفاه حال مردم و بیماران بوده است.  

۴. ۳ کشورهای اروپایی دیگر (هلند، سوئیس و اتریش) 
این کشورها با محوریت اتحادیه اروپا کارآزمایی‌های بالینی ساختارمند انجام داده و در پروژه‌های Horizon ۲۰۲۰ و Horizon Europe مشارکت دارند که مدل‌های ایمنی‌سنجی و پروتکل‌های استانداردسازی پلاسما را توسعه داده‌اند.  
     
جمع‌بندی:  
فناوری پلاسماپزشکی طی حدود ۲۵سال از یک پدیده فیزیکی به یک فناوری بالینی در حال رشد تبدیل شده است. اروپا به‌ویژه آلمان در خط مقدم توسعه دستگاه‌ها و کارآزمایی‌های بالینی قرار دارد. آمریکا و شرق آسیا_ به‌ویژه چین_ در پژوهش‌های بنیادی و توسعه فناوری نقش اساسی دارند. 
کاربردهای بالینی امروزه عمدتا در ترمیم زخم، ضدعفونی، دندانپزشکی و پوست تثبیت شده‌اند، در حالی که حوزه‌هایی مانند سرطان هنوز در مراحل اولیه قرار دارند. با پیشرفت استانداردسازی، کاهش هزینه‌ها و ترکیب این فناوری با درمان‌های نوین انتظار می‌رود پلاسما در دهه آینده به یکی از ارکان درمان‌های غیرتهاجمی در پزشکی تبدیل شود.