از نشان ویژه شهیدجمهور تا سیمرغ مردمی

اتفاق غیرمعمول در این انتخاب آن است که معمولا رئیس سازمان سینمایی دبیر جشنواره فیلم فجر را انتخاب می‌کند، اما حالا شاهدیم که وزیر ارشاد دبیر را انتخاب کرده است. از طرفی می‌توان گفت با توجه به این‌که خود رئیس سازمان سینمایی نمی‌خواسته برای خود حکم دبیری جشنواره فجر را بزند، از مدیر بالاتر خود، یعنی وزیر ارشاد برای این اتفاق کمک گرفته است که امیدواریم نتیجه چنین تصمیمی برای سینمای ایران خوب و امیدآفرین باشد. 
 
ریل‌گذاری سریع‌تر
این فراخوان حداقل سه ماه زودتر از سال گذشته که در ۲۱ شهریور بود منتشر شده که به‌نوعی قانون ریل‌گذاری سینمای ایران محسوب می‌شود. شاید انتشار این فراخوان زودهنگام نشان می‌دهد که مسئولان سینمایی می‌خواهند زودتر از هر زمانی نقشه‌راه سینمای ایران را ترسیم و براساس آن حرکت کنند. البته از طرفی هم موجب می‌شود تولیدکنندگان آثار سینمایی زودتر تکلیف خود را در رابطه با قوانین و چندوچون تولید آثار بدانند و برنامه‌ریزی کنند که باید بر چه اساس و اولویتی قدم بردارند. 
 
تغییر در شیوه راه‌یابی آثار مستند بلند و کوتاه داستانی 
ازجمله تفاوت‌های جشنواره چهل‌وسوم فجر با سال گذشته در این است که آثار متقاضی حضور در جشنواره فیلم فجر در بخش‌های مسابقه مستند بلند سینمایی و کوتاه داستانی دیگر الزامی برای حضور در بخش مسابقه جشنواره فیلم‌های کوتاه تهران یا حقیقت ندارند. البته اکثر فیلم‌هایی که شایستگی حضور در جشنواره فیلم فجر را دارند هیأت انتخاب جشنواره معرفی می‌کنند. بنابراین، فیلم‌های کوتاه داستانی و مستند بلند سینمایی از فیلتر نگاه هیأت انتخاب رد می‌شود.این درحالی‌است که در دوره‌های قبل، فیلم‌های بخش مسابقه مستند بلند از میان فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه جشنواره سینماحقیقت انتخاب می‌شدند.براساس همین فراخوان، مستندهای بلندوکوتاه داستانی متقاضی بایدمعرفی‌شده توسط هیات انتخاب هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستندایران (سینماحقیقت) باشند، اما تقاضای حضور فیلم‌های مستند بلند سینمایی و کوتاه داستانی منوط به راه‌یابی این آثار به بخش مسابقه جشنواره سینماحقیقت یا جشنواره فیلم کوتاه تهران نیست.
 
نشان ویژه شهید جمهور
این جایزه منبعث ازاتفاق تلخی است که امسال برای شهید ابراهیم رئیسی وهیأت همراهش افتاد و ازآن جهت که جشنواره‌های فرهنگی و هنری بازتاب‌دهنده اتفاقات روز جامعه هستند، امسال جایزه‌ای با عنوان «نشان ویژه شهید جمهور» در نظر گرفته شد که به بهترین فیلمی که دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیشرفت‌های کشور را مدنظر داشته، اهدا می‌شود. تعیین این جایزه مشابه همان جایزه‌ای است که همزمان با شهادت سردار سلیمانی برای بهترین فیلم از نگاه ملی در نظر گرفته شد. اما به دلیل نزدیکی حوزه دستاوردهای انقلاب اسلامی و بهترین فیلم از نگاه ملی، به نظر می‌رسد باید شاخصه‌های این نوع فیلم‌ها برای فیلمسازان شرکت‌کننده در این رویداد و هیأت انتخاب، مشخص و تفکیک و بازتعریف شود.
 
سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران
امسال در جشنواره فجر چهل و سوم، قرار است بالاخره بعد از سه سال کش‌وقوس سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران بر اساس وعده‌ای که محمد خزاعی در این رابطه به اهل رسانه و سینماگران داده بود، به جشنواره برگردد و اهداء شود؛ البته سال گذشته در فراخوان چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر اهدای این جایزه قید شده بود؛ یعنی این جایزه وجود داشت، اما در اختتامیه جشنواره فجر چهل و دوم اهدا نشد. حاشیه‌های سیمرغ مردمی از سال ۱۴۰۰ و همزمان با چهلمین جشنواره فیلم فجر رخ داد؛ در حالی که فیلم «ملاقات خصوصی» برگزیده تماشاگران بود، صحبت‌هایی مبنی بر بروز تقلب در آرا ایجاد و به یکباره در میانه جشنواره سیمرغ مردمی حذف شد و همه مخاطبان و فیلمسازان را حیران کرد. سال‌ بعد در جشنواره چهل و یکم -۱۴۰۱- هم به دلیل دیر آماده شدن فیلم‌ها، مجالی برای انتخاب بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نبود و سیمرغ مردمی اهدا نشد. آخرین اسباب و علت این ماجرا را ابتدا در صحبت‌های محمد خزاعی جست‌وجو می‌کنیم که گفته بود: «در سال‌ ۱۴۰۰ سیمرغ مردمی داشتیم که عده‌ای اعتراض کردند. وقتی بررسی کردیم، متوجه شدیم تقلب شده است. دستگاه سینمای مربوط خاموش بود و آرای مردمی ثبت نشده بود که در نتیجه نهایی تأثیر داشت. بنابراین، معتقد بودم نباید نظر مردم را دستکاری کرد؛ برای همین اعلام کردم رأی‌گیری کنار گذاشته شود و سامانه‌ای طراحی شود که از رای‌گیری مردمی مطمئن باشیم.» مجتبی امینی، دبیر پیشین جشنواره فیلم فجر نیز در نشست خبری جشنواره فجر درباره حذف سیمرغ مردمی گفته بود: «همه ما این جایزه را دوست داریم، به عنوان یک مخاطب و فیلمساز این را می‌گویم. هنوز هیچ استاندارد فنی در ناوگان اکران وجود ندارد که بتواند محقق کند که خطایی در این موضوع رخ ندهد.چندین ماه دوستان شرایط را بررسی کردند، اما شرایط آن فراهم نشده است. همه مخاطبان و صاحبان آثار این جایزه را دوست دارند، اما هنوز ساختار منسجمی برای آن نداریم و هر سال هم بر سرش دعوا می‌شود، اما هنوز شرایط آن فراهم نیست.»
 
تیرخلاص؛ نسخه راف‌کاف را می‌پذیریم!
یکی از انتقادات تکراری به جشنواره فجر در هر دوره، بازبینی نسخه ناقص فیلم‌ها از نظر فیلمبرداری یا مراحل فنی است. شاهد مثال این موضوع مربوط به فیلم «بی‌بدن» است که بازبینی نسخه ناقص فیلمبرداری شده، برایش مشکل‌ساز شد؛ چون با وجود این‌که کارگردان و تهیه‌کننده برای بهترین فیلم اول نامزد دریافت جایزه شده بودند؛ دست خالی از این رویداد هنری رفتند. امسال ستاد برگزاری جشنواره فیلم فجر در فراخوان چهل‌وسوم قید کرده و سینماگران می‌توانند نسخه راف‌کات که فیلمبرداری آن تمام شده را برای بازبینی به جشنواره تحویل دهند و این کار قابل قبول است. به عبارتی فیلم‌ها می‌توانند بدون در‌نظر گرفتن تکمیل فرآیندهای فنی پس‌تولید، از قبیل موسیقی، صداگذاری، جلوه‌های ویژه رایانه‌ای، اصلاح رنگ و‌...‌، نسخه کامل فیلم را به دبیرخانه ارائه دهند. 
بر همین اساس، صورت‌مسأله یکی از مهم‌ترین انتقادات دهه‌های اخیر به جشنواره فجر درباره این‌که هیأت داوران نباید فیلم‌ها را بدون پایان کامل مراحل فنی آنها بازبینی کنند، پاک شده است. به هرحال، تکلیف یکی از مهم‌ترین حواشی ادوار مختلف جشنواره نیز روشن شد که فیلم‌ها نمی‌توانند تا روزهای منتهی به نمایش خود در جشنواره، فیلمبرداری را ادامه دهند و جدول این رویداد و رأی‌گیری بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دچار مشکل کنند.
 
گاهشمار جشنواره
تعیین گاهشمار برای حرکت قدم به قدم به سمت برگزاری جشنواره ابتکار عمل دیگری است که جشنواره فجر چهل و سوم به خرج داده است. در این گاهشمار برای مسابقات سینمای ایران، مستند، سینمای کوتاه و تبلیغات سینمای ایران، بازه زمانی ثبت‌نام، شروع بازبینی، اعلام اسامی فیلم‌های راه یافته، آخرین مهلت تحویل نسخه نهایی، اعلام جدول نمایش و بسیاری از مناسبات برگزاری جشنواره تا اختتامیه تعیین شده است؛ این نشان می‌دهد که ظاهرا جشنواره امسال بیش از پیش متعهد به زمان‌بندی است که در ادامه باید ببینیم چه اتفاقاتی در این رابطه می‌افتد. 

قوانین سفت و سخت برای نمایش فیلم؟
به‌نظر می‌رسد امسال علاوه بر ذکر این قید که فیلم‌ها نباید در جشنواره‌ها و رویدادهای هنری دیگر اکران شوند که ‌البته این جزو قوانین جاری سال‌های پیش جشنواره فیلم فجر نیز بوده، در جشنواره چهل وسوم مقداری سختگیرانه‌تر به این موضوع نگاه شده است؛ چرا که در مقررات اجرایی بخش ملی جشنواره چهل و سوم، تبصره دیگری نیز گنجانده شده که هرگونه نمایش عمومی و خصوصی را هم ممنوع اعلام کرده است. در این مقررات عمومی آمده است:«پس از ثبت‌نام، تهیه‌کننده متعهد می‌شود که نمایش فیلم در تهران و شهرستان‌ها مطابق جدول نمایش، مورد قبولش خواهد بود و اعتراضی نسبت به جداول نمایش نخواهد داشت و از هر‌گونه نمایش فیلم به‌صورت خصوصی و فوق‌العاده در طول مدت برگزاری جشنواره(۱۲تا۲۲بهمن) در تهران و شهرستان‌ها و به هر عنوان و شرایطی خودداری خواهد کرد.» 
این بند تا حدود زیادی با ابهام همراه است؛ چرا که تعداد زیادی از تهیه‌کنندگان و سازمان‌ها در ایام جشنواره، اثرشان را برای برخی منتقدان و اصحاب رسانه نمایش می‌دهند و باید جزئیات این بند در آینده بیشتر تشریح شود.