مدیریت سینمایی با توجه به خواست مردم

این‌که تعداد مخاطبان سینما در سال ۱۴۰۲ از مرز ۲۷میلیون و ۵۰۰هزار نفر فراتر رفت و رکورد تعداد مخاطبان سینما طی ۲۳ سال اخیر شکست؛ خود گواه این مدعاست که انواع و اقسام برنامه‌ریزی‌ها و شیوه نامه‌های اکران که طی دو دهه اخیر به کار گرفته شد، خود سد راه چرخه اقتصادی سینما بود و همین موضوع باعث شد تا مخاطبان نیز از آثار روی پرده استقبال نکنند. 

رابطه معنادار اکران و شبکه نمایش خانگی

در سال‌های آغازین دهه ۹۰ همه تحلیلگران اقتصادی سینما، شبکه نمایش خانگی را رقیبی جدی برای سینماداران می‌دانستند و به‌واسطه همین گمانه، تلاش برای برنامه‌ریزی توزیع و نمایش فیلم‌ها می‌کردند. ظهور پدیده اپیدمی کرونا نیز مزید بر علت شد و رشد وسیع سکو‌های نمایش فیلم، نشانگر آن بود که به‌زودی رفتن به سالن سینما به خاطره‌ها خواهد پیوست، اما اکران سال‌جاری خط بطلانی بر تحلیل‌های اقتصادی سینما کشید تا نشان دهد سینما به‌عنوان یک ابزار فرهنگ ساز و البته سرگرمی، چقدر می‌تواند برای مردم مهم باشد. مثال این مدعا هم فیلم سینمایی «فسیل» که طی شش ماه اکران مفید و حتی شش ماه اکران محدود، هنوز برخی از سالن‌های نمایش‌دهنده خود را پر می‌کند و امروز پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران لقب گرفته است.

استقبال این فیلم آن‌قدر زیاد بود که بعد از ورود این فیلم به اکران آنلاین در روز نخست با فروش ۸۴ هزار و ۷۹۲ قطعه بلیت و درآمد شش میلیارد و ۷۸۴ میلیون تومان، توانست رکورد اکران در نمایش خانگی را بشکند و به‌تن‌هایی درصدر جذب مخاطب سینما قرار بگیرد. استقبال از فیلم فسیل چه در اکران و چه اکران آنلاین خود نشانگر آن است که وقتی بر اساس شرایط خاص قاعده‌های دست و پاگیر مصوبه‌های شورای نمایش بشکند، فرصت‌های جدیدی پدیدار می‌شود که می‌توان از آن‌ها به نفع سینما و چرخه اقتصادی آن بهره برد و البته می‌توان به‌خوبی دریافت که مدیریت سلیقه‌ای، چگونه از آغاز دهه ۸۰ گام به گام سینما را به ورطه ورشکستگی سوق داد. این در حالی است که در وضعیت بی‌قاعده اکران سال ۱۴۰۲، سینماگر، سینمادار و مخاطب، شگفتی را رقم زده‌اند که دور از انتظار مدیریت سینما و تحلیلگران سینمایی بود.

کمدی بودن یا نبودن مسأله این است

گرچه برخی تحلیلگران سینمایی از فیلمی مثل فسیل به عنوان یک استثنا یاد می‌کنند که نمی‌تواند به عنوان قاعده تلقی شده و براساس آن سیاست‌گذاری کرد، اما نباید فراموش کرد سینما به‌عنوان یک ابزار سرگرمی، نیازمند شناخت ذائقه مخاطب است. اگر فیلمی بتواند چنین امری را پاسخ دهد و در کنار آن مسائل فرهنگی و عرفی جامعه را رعایت و به شکلی شریف مخاطبش را بخنداند، این فیلم به‌عنوان یک محصول استراتژیک می‌تواند بار معنایی خوبی از فشار‌های اجتماعی را کم کند و باید به‌عنوان یک الگو برای مصرف قرار گیرد. فیلم فسیل که تمام این شاخصه‌ها را داشت با هوشمندی تولیدکنندگانش در زمانی که هیچ‌کس در ابتدای سال ۱۴۰۲ به‌خاطر شرایط سیاسی و اغتشاشات سال گذشته، راضی به اکران فیلمش نمی‌شد، با شناخت خوبی از وضعیت موجود، پا به عرصه اکران گذاشت و با توجه به محتوای کمدی خانوادگی که ارائه می‌داد و از شوخی‌های مبتذل دوری کرده بود با استقبال هم روبه‌رو شد. همین شرایط خاص اکران و نبود پیشنهاد برای اکران فیلم‌های جدید، این فرصت را در اختیار فسیل قرار داد تا به یکه‌تازی خود ادامه دهد و گرچه سازمان سینمایی پس از شش ماه جلوی اکران عمومی آن را گرفت تا فرصت را در اختیار سایر آثار سینمایی پشت خط اکران قرار دهد، اما برخی از سینماداران هم که از سال‌های کرونایی وضعیت خوبی را در اکران تجربه نکرده بودند؛ به شکل محدود از این قانون پیروی نکردند و فسیل توانست همچنان به فروش خوب خود ادامه دهد؛ به‌طور مثال این فیلم با توجه به این‌که از چرخش اکران کنار گذاشته شده بود، تنها در یک ماه گذشته که جشنواره‌های فجر اعم از سینما، تئاتر و موسیقی هم در حال برگزاری بودند که به خودی خود از مخاطبان سینما‌رو می‌کاهد؛ توانست در سینما‌های محدودی که در اختیار داشت، نزدیک به ۲۰۰ هزار بلیت بفروشد و همچنان در جایگاه چهارم جدول اکران ماه گذشته قرار گیرد.

سرمایه‌سوزی با تفکر غلط برنامه‌ریزی

اما دستاورد‌های اکران سال ۱۴۰۲ که بدون قاعده‌ها و مصوبه‌های دو دهه اخیر توانست رونق را به سینما بازگرداند، به‌جای آن‌که به‌عنوان یک الگو در‌نظر گرفته شود و براساس آن سیاستگذاری‌های اکران در سال آینده را برنامه‌ریزی کرد؛ نه فقط مورد خوانش سیاستگذاران قرار نگرفته، بلکه شورای صنفی نمایش می‌خواهد دوباره به قوانین دست و پاگیر گذشته بازگردد که سینما را در دو دهه اخیر به ورشکستگی رساند. به‌تازگی اخباری به گوش می‌رسد که قرار است مصوبه‌ای جدید در جهت حمایت از سینما و اکران به تصویب برسد. ماجرا از این قرار است که شورای صنفی نمایش و سازمان سینمایی در حال تهیه آیین‌نامه اکران سینما‌ها در سال آینده هستند. این آیین‌نامه جدید دقیقا تکرار نظام‌نامه‌های گذشته سینما در دهه ۹۰ است که طول زمان قرارداد اکران یک فیلم در سینمای سرگروه را حداقل دو هفته در‌نظر می‌گیرد و تداوم اکران را براساس قاعده کف فروش قرار می‌دهد. این در‌حالی است که قرار است طول مدت اکران مفید یک فیلم هفت هفته باشد تا زمان برای اکران فیلم‌های پشت‌خط اکران مانده هم فراهم شود. براساس این آیین‌نامه سینمای سرگروه مختار است که قرارداد اکران فیلم را با مدت زمان ثابت یا مشروط به محاسبه کف فروش منعقد کند. اما این قانون سقف فروش که در سال‌های پیش نتوانست راهگشای وضعیت اقتصادی سینما باشد دوباره به‌دلیل وجود بسیاری از فیلم‌ها که از سال‌های قبل پشت اکران مانده‌اند در حال تهیه است. این در‌حالی است که مبنا برای اکران باید استقبال مخاطب باشد و اگر فیلمی نمی‌‎تواند نظر مخاطبانش را جلب کند، چرا باید براساس قوانین من‌درآوردی راهی اکران شود که ضرر آن متوجه مخاطب و سینمادار شود؛ درحالی‌که با وجود فرصت‌های دیگری مثل اکران هنر و تجربه و اکران آنلاین این آثار می‌توانند در بستری دیگر خود را در مواجهه با مخاطب بیازمایند.
 
تجربه را تجربه کردن خطاست

برای اطلاع دقیق از مصوبه جدید اکران به سراغ مسئولان سازمان سینمایی رفتیم تا از صحت آن مطلع شویم. یکی از مدیران این سازمان در گفتگو با جام‌جم ضمن تایید مصوبه جدید شورای اکران گفت: «آیین‌نامه صنفی اکران در حال اصلاح شدن و تغییر است و قواعدی به آن اضافه یا کم می‌شود، اما این‌که اکران مفید یک فیلم چند هفته باشد، هنوز درباره جزئیات آن به قطعیت نرسیدیم و تازه جلسات آن برگزار شده است. ممکن است سازمان سینمایی با رویکرد عدالت‌محوری فرهنگی، تغییراتی در آیین‌نامه ایجاد کند و مثلا این‌گونه نباشد که یک فیلم یک سال در اکران قرار داشته باشد. این دیدگاه برای ایجاد محدودیت یا محدودمحور نیست، بلکه برای کمک به همه سینماست؛ از سینمای فرهنگی تا کمدی و دفاع‌مقدس و فیلم‌های اجتماعی؛ بنابراین به‌طور طبیعی این به‌روزرسانی اتفاق می‌افتد.» در حالی این مدیر سازمان سینمایی موضوع عدالت‌محوری را مبنا قرار می‌دهد که بیشتر به نظر می‌رسد با کلمه عدالت قرار است بخشی از سینما قربانی تنگ‌نظری برخی دیگر از اهالی سینما شود؛ زیرا وقتی یک فیلم با استقبال مخاطب روبه‌روست و می‌تواند مخاطبان را راضی به پرداخت هزینه کند تا وارد سینما شود، حذف آن‌ها از اکران با قانون ۱۰ هفته و هفت هفته اکران نشان‌دهنده عدالت‌محوری نیست. ضمن آن‌که تدوین چنین آیین‌نامه‌ای درواقع نوعی گل به خودی برای مدیریت سینما محسوب می‌شود؛ چراکه مشخص نیست تکلیف فیلمی که همچنان بعد از هفت هفته یا پایان مدت‌زمان معین اکران، همچنان خوب می‌فروشد، چه می‌شود. در حقیقت نوک پیکان این آیین‌نامه در صورت تصویب متوجه فیلم‌های کمدی پرفروشی مانند فسیل، شهر هرت و ... است که نیمی از فروش سال گذشته را در اختیار داشتند و همچنان با وجود گذشت یک‌سال از زمان نمایش و محدودشدن سینما‌های نمایش‌دهنده، خوب می‌فروشند. از طرفی اگر چنین آیین‌نامه‌ای نهایی شود، به نظر می‌رسد با بازگشت به گذشته قرار است این فرصت فروش فیلم‌ها و استقبال مخاطبان به تهدید تبدیل شود و بر ضد فروش فیلم‌ها و حتی اقتصاد فیلم‌ها به بهانه عدالت‌گستری باشد. آمار و ارقام به ما می‌گوید که تماشاگران امروز به دلایل مختلف اجتماعی و اقتصادی که درباره علت دقیق آن باید پژوهش‌های بیشتری صورت بگیرد، تمایل بیشتری به تماشای فیلم‌های کمدی دارند، چراکه مخاطبان این فیلم‌ها هنوز بعد از یک‌سال برای دیدن آن‌ها به سینما‌ها مراجعه می‌کنند.

نمایش خانگی در خدمت شبکه‌های ماهواره‌ای

اگرچه فیلم فسیل توانست در یک روز با فروش هفت‌میلیاردی رکورد فروش در شبکه نمایش خانگی را بشکند و مثل اکران عمومی‌اش پرفروش‌ترین فیلم در پلتفرم‌ها شود؛ اما نباید به‌سادگی از جریان بی‌قاعده پلتفرم‌ها و نبود زیرساخت‌های حفظ سرمایه‌های فرهنگی و هنری درون این شبکه گذاشت. پلتفرم‌های نمایش فیلم و سریال که بعد از کرونا به‌صورت قار‌چ‌گونه رشد کردند و هر روز نیز بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شوند، درحال‌حاضر به‌جای کمک به جریان سینما و تولید محصولات فرهنگی برعکس عمل کرده و عملا مکانی برای تامین محتوا برای شبکه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور شده‌اند. پلتفرم‌ها در چند سال اخیر که بی‌رویه با ورود به بخش تولید، هزینه‌های تولیدات سینمایی و تلویزیونی را به‌شدت بالا برده‌اند و باعث ورشکستگی بخش خصوصی سینما شده‌اند، بدون توجه به بخش امنیتی خود به‌راحتی محصولات سینمایی را در اختیار شبکه‌های ماهواره‌ای گذاشته و سرمایه‌های ملی را در معرض خطر قرار می‌دهند. کافی است مقایسه‌ای داشته باشیم بین پلتفرم‌های جهانی نمایش فیلم و نمایش خانگی داخلی تا ببینیم نبود مسائل امنیتی و بی‌توجهی به آن چه آسیبی به سینما و اقتصاد در گردش آن خواهد زد. به‌طور مثال فیلم فسیل که توسط فیلیمو اکران آنلاین شد و در روز نخست توانست ۸۴هزار و ۷۹۲ قطعه بلیت به فروش برساند، دقایقی بعد از اکران به‌صورت گسترده در شبکه‌های ماهواره‌ای به نمایش درآمد و امروز بسیاری از مخاطبان داخلی را پای شبکه‌های ماهواره‌ای برای تماشای رایگان این فیلم نشانده است. این درحالی‌است که اگر پلتفرم اکران آنلاین این فیلم می‌توانست زیرساخت‌های امنیتی خود را تقویت کند تا به‌راحتی محصولاتش در اختیار شبکه‌های ماهواره‌ای قرار نگیرد به‌طور قطع توانایی این را داشت که همچنان بلیت‌های بیشتری از فیلم فسیل را به فروش برساند و از اکران آنلاین سود بیشتری ببرد، اما درحال‌حاضر از دستیابی به چنین امکانی محروم است. ضمن آن‌که فضای اکران آنلاین را که باید در خدمت جریان تولید در سینما باشد به مکانی ناامن برای سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان بدل کرده تا آن‌ها سال‌ها پشت خط اکران عمومی ماندن را به اکران آنلاین ترجیح دهند.