مرگ زمان در هزارتوی مجازی

 مدت‌هاست کتابی که قصد خواندن آن را داشت گوشه تاقچه اتاق جا مانده و هنوز بعد از یک هفته زمان پیدا نکرده تا به دوستش که به‌تازگی یک عمل جراحی انجام داده است سری بزند. مدام به این و آن می‌گوید وقت ندارم و به کارهایم نمی‌رسم اما خودش نمی‌داند که بیشتر زمانش را در این فضای‌مجازی لعنتی می‌کشد.

این گشت‌وگذار در فضای مجازی کار هر روزه بسیاری از ما است. ساعت‌ها در فضای مجازی چرخ می‌زنیم و حواس‌مان به تلف‌شدن زمان و وقت‌مان در این شبکه‌ها نیست. این موضوعی است که متخصصان بارها نسبت به آن هشدار داده‌اند.

کرونا و جدی‌تر شدن چالش وبگردی

طبق آمار بیان‌شده حدود ۳۵درصد زمان افراد در شبکه‌های مختلف به چت، ۲۸درصد به بازی‌های اینترنتی، ۳۰درصد به چک‌کردن پست‌ها و ۲۵درصد نیز به جست‌وجوها در فضای‌مجازی اختصاص دارد.
احسان بیات، کارشناس حوزه نوجوان و مشاور خانواده در گفت‌وگو با جام‌جم در مورد اتلاف وقت نوجوانان در فضای‌مجازی می‌گوید: «شاید قبل از کرونا بسیاری از خانواده‌ها می‌توانستند حضور فرزندشان را در فضای‌مجازی کنترل کنند اما وقتی کرونا آمد و آموزش دانش‌آموزان به فضای مجازی منتقل شد حساب کار از دست بسیاری از خانواده‌ها دررفت. بچه‌ها بیشتر وارد فضای‌مجازی شدند و بیشتر خانواده‌ها جهت آموزش آنلاین برای آنها گوشی و تبلت خریداری کردند اما نکته ماجرا این بود که زمان حضور بچه‌ها در اینترنت و فضای‌مجازی محدود به ساعات مدرسه نمی‌شد و بچه‌ها بیشتر وقت‌شان را برای دیدن فیلم‌های متفاوت یا بازی در فضای‌مجازی سپری می‌کردند.»

او توضیح می‌دهد که این دوران شامل بحران‌های متفاوت ازجمله بحران بلوغ، هیجان‌های عاطفی و همچنین آغاز استقلال‌طلبی و شکوفایی هویت فرد است و نوجوانی مرحله‌ای در چرخه تحول روانی است که پس از کودکی به وقوع می‌پیوندد و دوره تغییرات عمیق و واقعا به‌منزله دگرگون‌شدن است.

دنیایی بی‌در و پیکر

این روان‌شناس با اشاره به شرایط امروزی جامعه و این‌که نمی‌توان کودک را از تکنولوژی جدا کرد ادامه می‌دهد: «در گذشته برخی جامعه‌شناسان و متخصصین پیش‌بینی کردند که در ۵۰ سال آینده شرایط ارتباطی جدیدی در جهان شکل می‌گیرد که جهان را به مثابه یک دهکده به نمایش در خواهد آورد. نام آن‌ را هم دهکده جهانی گذاشته بودند. درواقع همین اینترنت پیش‌بینی شده بود که همه مردم در جهان را به هم متصل می‌کند.»
بیات با تاکید بر این‌که در نگاه اول این ماجرا خوب جلوه می‌کند و سبب ارتباط همه مردم در جهان می‌شود ادامه می‌دهد: «اما این همه ماجرا نیست. در این دنیای بی‌در و پیکر انواع متنوع و بی‌شماری از اخبار و اطلاعات در کسری از ثانیه قابل دسترس است که بیشتر آنها نه به درد ما می‌خورد و نه می‌تواند حل‌کننده مشکلی برای نوع بشر باشد و فقط زمان‌بر است. در این دنیای بزرگ خبر بچه‌ها نیز از این قافله عقب نمانده‌اند و در بسیاری از اخبار و اطلاعات از پدر و مادر خود جلوتر هستند.»

آمادگی برای تغییرات در دنیای مجازی

بیات با بیان این‌که طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده در نیم‌قرن پیش بیشتر کشورها خود را برای تغییرات در ارتباطات جهان آماده کردند می‌افزاید: «اغلب کشورها برای تغییرات و شرایط ارتباطی جدید، آموزش‌های لازم را برای تمام سنین افراد جامعه تدارک دیدند اما در کشور ما دستیابی به دنیای ارتباطات در حالی شکل گرفت که آموزش‌های لازم به افراد داده نشده بود.»

این کارشناس خانواده با اشاره به این‌که اینترنت و فضای مجازی زمان زیادی از شبانه‌روز خانواده‌ها را به خود اختصاص داده تاکید می‌کند: «فضای مجازی یک شمشیر دولبه است؛ به همان اندازه که می‌تواند مفید باشد به همان اندازه نیز می‌تواند مشکلات زیادی برای خانواده‌ها و خصوصا نوجوانان در شرایط سنی خاص ایجاد کند.»

این مشاور خانواده بر این باور است مهم‌ترین چالشی که فضای‌مجازی در عصر کنونی برای بچه‌ها ایجاد کرده تغییر سبک‌زندگی است. به گفته او، اولین اتفاق چالشی که فضای‌مجازی در کشور ما ایجاد کرده است بحث تعارض ارزش‌ها و به‌چالش‌کشیدن ارزش‌های ملی و هنجارهای سنتی است.

نگاه متفاوت نسل‌ها

بیات معتقد است که نگاه نسل گذشته نسبت به مسائل سنتی متفاوت است. نوجوانان امروز با دسترسی به فرهنگ غرب و کمی محتوای فرهنگی در فضای مجازی، تحت تاثیر محتوای آن قرار گرفته و بسیاری از مسائل سنتی به‌وسیله این فضا از بین رفته است.

وی توضیح می‌دهد که نوجوان وقت زیادی در فضای مجازی سپری می‌کند و این سبب می‌شود که به اطلاعات زیادی دسترسی پیدا کند اما گاهی برخی از این اطلاعات مناسب سن آنها نیست و نوجوان را در سردرگمی می‌کند و از سوی دیگر حریم خانواده‌ها را در هم می‌شکند.

این استاد دانشگاه بر این باور است که اینترنت نه‌تنها بین نسل گذشته و امروز فاصله انداخته بلکه بین نسل‌های علاقه‌مند به اینترنت نیز شکاف ایجاد کرده است. درواقع آنها هم حرف یکدیگر را نمی‌فهمند چراکه با گردهم‌آمدن اعضای یک خانواده متشکل از نسل‌های متفاوت، افراد تعاملی با یکدیگر ندارند و در این مورد شکاف بین نسل‌ها در خانواده معلول آن است.

وی تاکید می‌کند که درحال‌حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه‌ افکار و اندیشه‌های بشری محسوب می‌شود به شرط آن‌که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند.

بیات با اشاره به این‌که پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم است تاکید می‌کند: «برای جلوگیری از متلاشی‌شدن خانواده‌ها، والدین باید تا حدودی به فناوری‌های روز دنیا مسلط و آگاه باشند چراکه تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به‌صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می‌شود.»

روزنامه جام جم