گنج پررنج بیجاری‌ ها

بانوان سختکوش کردستانی لحظه‌ها را به هم گره می‌زنند. روی دار، گره روی گره می‌اندازند، کم‌سویی چشم و درد دست و پا را به جان می‌خرند تا گره‌ای از زندگی‌شان باز کنند و در کنار کار منزل و تربیت فرزندان، گوشه ای از سفره زندگی را به دست بگیرند.

تلاش آنها بی‌وقفه است و خستگی‌شان لحظه‌به‌لحظه بیشتر و درآمد و آورده‌ای که دلگرم‌شان کند اما روزبه‌روز کمتر زیرا گنجی که در کنج تاریک زیرزمین یا کارگاه با خون سرانگشتان می‌بافند و با رنج زنده‌اش می‌کنند به بهای واقعی مشتری ندارد و سهم آنها هم از این گنج پررنج ناچیز است و مایوس‌کننده. بافندگان البته بخشی از صنعت بزرگ و اشتغال‌زای فرش در کشور ما هستند؛ البته شاید مهم‌ترین بخش. حال آنکه تحریم‌ های اقتصادی ضربه بزرگی بر پیکر این هنرـ صنعت وارد آورده و درحال گسستن تار و پود آن است.

اگر به این صنعت مهم که البته بخشی از هنر و فرهنگ و هویت ایرانیان است توجه درست و درمانی شود با توجه به رشد روزافزون جمعیت شهری و روستایی که برای برآورده‌کردن نیازهایشان نیازمند اشتغال و منبع درآمد پایدار هستند، می‌توان بخش زیادی از جامعه جویای‌کار را با اندکی آموزش و حتی بدون‌سرمایه، پای دارهای قالی نشاند و مشغول به کار و برخوردار از درآمد کرد.

 صنعت قالی‌ بافی در کردستان به‌ویژه شهرستان بیجار به هزاره‌های قبل از میلاد برمی‌گردد و فرش‌بافی با طرح‌های ماهی درهم، گل فرنگ، سمن‌بر، مستوفی، شاه‌عباس، دارگل و خاتم شیرازی با رنگ‌های سیر و زنده، نماد بارز این هنر است که برخی آثار بر جای مانده هنوز هم زیبایی خاص خودش را دارد.

قالی بیجار یکی از اصیل‌ترین فرش‌های ایرانی است و زیبایی و دوام آن شهرت جهانی دارد. وجود تعداد زیادی از قالی‌های قدیمی بافت بیجار که هم اینک در موزه‌های بزرگ فرش داخل و خارج کشور نگهداری می‌شوند، گواهی بر این ادعاست.

فرش دستبافت کردی جزو باارزش‌ترین صنایع‌ دستی کردستان محسوب می‌شود اما متاسفانه کارگاه‌های قالی‌بافی و فرش دستبافت مانند گذشته رونق ندارد و کسادی بازار شامل فرش کردستان هم شده است.
 این روزها صدای دفه قالی‌ بافان کردستانی یکی در میان نواخته می‌شود و مشکلات بیمه و قطع آن، زندگی را بر قالی‌بافان سخت کرده است.

نابرابری قیمت تمام‌شده و قیمت فروش

سهراب جبارنیا، تولیدکننده فرش دست‌باف بیجار درخصوص مشکلاتی که این صنعت درآمدزا و ارزآور را از پای درآورده، این‌چنین می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مشکلات فرش کشور به‌خصوص در شهرستان بیجار، تطبیق‌نداشتن قیمت تمام‌شده روی بافت فرش و قیمت فروش است لذا تا زمانی که کشور تحت‌تحریم ظالمانه باشد، صادرات فرش نیز صفر است و اگر فرشی صادر نشود، دستمزد واقعی به بافنده پرداخت نمی‌شود.

جبارنیا ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم دستمزدی را که اداره‌کار درحال‌حاضر برای یک کارگر اعلام می‌کند برای بافنده‌های فرش اعمال کنیم یک فرش شش‌متری باید حدود 400میلیون تومان به فروش برود که در این صورت کسی در داخل خریدار فرشی با این قیمت نیست، مگر اینکه به خارج کشور صادر شود.

دستمزد ناچیز

این تولیدکننده فرش می‌گوید: ما یک بافنده را نمی‌توانیم به‌عنوان یک کارگر ساده قلمداد کنیم؛ بلکه با توجه به تخصص باید در طبقات مشاغل گروه‌نهم و حداقل دستمزد 6.5 میلیون تومان پرداخت شود، حال آن‌که اکنون یک بافنده یک ششم دستمزد واقعی خود را دریافت می‌کند و دلیلش هم فروش داخلی است که متاسفانه با این شرایط و برنامه‌ریزی اشتباه، مسیر تولید فرش روزبه‌روز باریک‌تر و ناهموارتر می‌شود.

روزی که تحریم‌ها شکسته شود

تولیدکننده فرش دستباف بیجار می‌گوید: امروز ما در تولید مواداولیه، رنگرزی، طراحی و تولید فرش مشکلی نداریم و در این میان واردکننده به هیچ‌وجه متضرر نمی‌شود بلکه متضرر اصلی کانون اصلی فرش یعنی همان بافنده است.

به گفته وی زمانی که تحریم شکسته شود فرش با قیمت واقعی خود آن‌هم با دلار یا سایر ارزهای خارجی دیگر به فروش می‌رود و جایگاه واقعی خود را در بازار داخلی و خارجی پیدا می‌کند. در این حالت قیمت واقعی فرش به‌جای خود می‌رسد و قطعا عظمت و رونق فرش بیجار به جایگاه خود برمی‌گردد.

این تولیدکننده فرش با بیان این‌که در چند سال اخیر قیمت همه اجناس چند برابر شده است، می‌گوید: در نیم‌قرن گذشته زمانی که سه تخته فرش را می‌فروختند، می‌توانستند زندگی یک زوج را از هر لحاظ کامل‌کرده و حتی سرپناهی برای شروع زندگی آنها فراهم کنند اما امروزه با آن‌که تمام اجناس چند برابر گران شده، فرش افزایش قیمت مناسبی نداشته است.

جبارنیا معتقد است با صادرات، درد فرش بیجار درمان می‌شود اما نه صادرات زیرتحریم زیرا در این شرایط، صادرات فرش مشمول مالیات‌های هنگفتی برای خریدارها و همچنین جریمه‌های سنگینی برای واردکننده می‌شود، برای همین در چند سال اخیر صادرات فرش بیجار نزدیک صفر بوده؛ چراکه مشتریان اصلی فرش بیجار، آمریکا، آلمان، کانادا و انگلیس هستند و همه این کشورها خود کانون تحریم ایران هستند.

وی گلایه‌ای هم درخصوص پرداخت‌نشدن وام و تسهیلات به تولیدکننده‌ها داشته و می‌گوید: از مسؤولان درخواست می‌کنیم با اعطای وام‌های بلندمدت و کم‌بهره از این صنعت ورشکسته درخصوص تولید و اشتغال حمایت بیشتری کنند.

روزبه‌روز دلسردتر می‌شوند

نسرین خدابنده‌لو، طراح فرش دستباف در بیجار است که ما را وارد دنیای رنگارنگ فرش و نقش و طرح هایش کرده و گریزی هم به مشکلات این حوزه می‌زند.

خدابنده‌لو هم معتقد است که مهم‌ترین مشکل در چرخه تولید فرش، آورده بسیار اندک آن در مقابل قیمت تمام‌شده در شرایط کنونی است و تا زمانی که فرش به قیمت واقعی خود برنگردد، مشکلات تولیدکنندگان فرش همچنان پابرجاست.

خدابنده‌لو می‌گوید: از همان ابتدای کار بافت قالی، بحث نقشه‌کشی و نقطه‌زنی مطرح است که اگر به‌صورت سنتی کار شود، بسیار زمان‌بر است ولی در مقابل آورده‌ای برای طراح به نسبت زمانی که می‌گذارد، ندارد و همین موجب می‌شود این افراد از کار در صنعت فرش دلزده‌شده و به حوزه‌های دیگر روی آورند.

این طراح فرش ادامه می‌دهد که محوراصلی فرش اما خوده بافنده است و تا زمانی که بافنده نتواند نیازهای زندگی خود را در حد معقول جبران کند، قطعا فرش نمی‌بافد و مصداق آن هم امروزه زیاد است چراکه با این‌که در شهرستان بیجار سعی می‌کنیم از بافنده‌ها حمایت کنیم ولی چون کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد، تمایل به سمت تولید فرش روزبه‌روز کمتر می‌شود.

رفع مشکلات در گرو قیمت واقعی است

خدابنده‌لو می‌گوید: بافت فرش، کار بسیار طاقت‌فرسایی است و تمام اعضا و جوارح یک فرد همچون چشم، دست و ذهن درگیر کار می‌شود، درحالی که نسبت به این همه زحمت دستمزد بسیار کمی دارد. به همین دلیل زمانی می‌توانیم بافنده‌ها را دوباره جذب کنیم که بتوانیم حداقل دستمزدی در حد قانون کار به آنها بدهیم.

این طراح فرش بیجاری هم معتقد است که رفع تمام مشکلات موجود در صنعت فرش بستگی به قیمت واقعی آن دارد و زمانی فرش قیمت واقعی خود را پیدا می‌کند که بتوانیم بازار صادرات را دوباره به‌دست آوریم؛ البته رسیدن به این مهم وابسته به برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های کلان است. گرچه پرداخت تسهیلات کم‌بهره و بلندمدت به تولیدکنندگان فرش هم می‌تواند بخشی از گره این مشکلات را باز کنند و صنعت فرش را دست‌کم روی پای خود نگه‌دارد. هنرمند طراح بیجاری معتقد است که بحث فرش فقط بحث یک صنعت و اشتغال و درآمد نیست بلکه دربرگیرنده فرهنگ و هویت و تاریخ یک ملت است‌ پس نباید از آن ساده گذشت و مشکلات آن را با سایر بخش‌های صنعتی یکی دانست.

جواد عبدالله زاده - جام‌جم کردستان