نشانه‌گذاری‌ های غدیر

غدیرخم دارای چنان ظرفیت عظیمی است که صاحبان اندیشه در هر حوزه علمی می‌توانند از زاویه نگاه خود به آن بنگرند.

عالمان علوم اسلامی هرکدام به فراخور علمی که در آن مهارت دارند، از زاویه نگاه خود به غدیرخم می‌نگرند.

عارفان به‌گونه‌ای غدیرخم را می‌بینند، متکلمان به گونه‌ای دیگر، محدثان راهی دیگر را در پیش می‌گیرند، دانشمندان علوم انسانی دیگر نیز هر یک از منظر و با عینک خود به واقعه غدیر نگاه می‌کنند، جامعه‌شناس با نگاه جامعه‌شناسی، دانشمندان علم سیاست و دیگران نیز از طریق ویژه‌ای این رویداد را مورد مطالعه قرار می‌دهند.

من نیز مانند هر نویسنده و پژوهشگر علوم دینی با نگاهی ترکیبی از علوم الاهیاتی مانند حدیث، کلام و علوم دیگر به غدیرخم نگاه می‌کنم.

از دریچه هر یک از این علوم یا نگاه مجموعه علوم دینی برای من جذابیت دارد و گاه مرا به بهتر و بیشتر اندیشیدن وامی‌دارد، اما آنچه بیشتر مرا به سوی خود جذب می‌کند، چگونگی استفاده پیامبر اکرم(ص) از مجموعه حرکات هنرمندانه و هوشمندانه است که در تصویرسازی بهتر از رویداد آن روز بسیار نقش‌آفرین بوده است.

آن‌گونه که گزارشگران و حدیث‌نگاران این واقعه را ثبت و ضبط کرده‌اند، می‌بینیم پیامبر برای نشان دادن اهمیت این رویداد، هم برای مردم زمان خود و هم برای کسانی که در آینده گزارش این رویداد را می‌خوانند و می‌شنوند، دست به انجام ابتکارات زیبایی زده است.

مانند این‌که مکانی خاص را برای اطلاع‌رسانی برگزیده که امروزه هم آن رویداد با نام این مکان شناخته می‌شود.

برکه‌ای با نام خم با درختانی چند، در بیابان، در میانه راه مکه به مدینه. اگر پیامبر(ص) از این هنر استفاده نمی‌کرد چه بسا شهرت این رویداد با نام این مکان، کمتر زبانزد مردم قرار می‌گرفت.

یا این‌که پیامبر برای تشکیل اجتماع خاص، از اجتماع متعدد در مراسم حج استفاده نکرد. بلکه در میانه راه حاجیان مکانی را برگزید، سپس رفتگان در راه‌ها را از طریق پیغام بازگرداند.

ایشان می‌توانست از رفتگان صرف‌نظر کند و فقط برای حاضران و کسانی که به آنها می‌پیوندند، سخنرانی و پیام خدا را ابلاغ کند، اما مشاهده می‌کنیم خوانندگان و شنوندگان گزارش غدیر، همواره از خود می‌پرسند این چه رویداد مهمی بود که پیامبر برای بیان آن، افراد رفته در راه‌ها را نیز بازگرداند؟ قرار گرفتن پیامبر(ص) بر بلندی نیز نکته‌ای قابل توجه است.

از آنجا که در موقعیت آبگیر (محل جمع شدن آب باران) بلندی طبیعی وجود نداشت، پیامبر به همراهان آموخت با بار و بنه و جهاز شتران، بلندایی مصنوعی بسازند که پیامبر(ص) بر فراز آن رفته و با مردم سخن گوید. جلوه تصویری این صحنه، به گونه‌ای است که هر خواننده و شنونده‌ای را به تصویرسازی ذهنی واداشته و از چگونگی ماجرا به چرایی آن رهنمون می‌شود.

همچنین نحوه سخنگویی پیامبر اکرم (ص) با مردم به شیوه اقرارگیری از طریق سؤال و جواب، یکی از شیوه‌های بسیار موثر در همراه‌سازی مخاطب با سخنران است.

آن‌گاه که پرسید: «الست اولی منکم من انفسکم؟» و نیز فرا خواندن امام علی(ع) نزد خود و گرفتن دستش و بالا بردن دست امام علی(ع) به شکلی خاص (به‌گونه‌ای که گزارشگران نوشته‌اند دست‌های هردو نفر عمود کامل شده به نحوی که زیر بغل پیامبر پدیدار بود) این در حالی بود که همه حاضران یا بیشتر ایشان علی را می‌شناختند. پیامبر اکرم(ص) می‌توانست پیام الهی را بیان کند و بگوید علی پسر ابوطالب، پسر عمو و داماد من، جانشین من و مولای شماست، ولی با ایجاد یک تصویر ماندگار، امامت امام علی را بر صفحه ذهن‌ ها و جان‌ها نشاند.

مجموعه این نشانه‌گذاری‌هایی که پیامبر اکرم(ص)، هوشمندانه برای رویداد غدیرخم قرارداد، به مانایی و پویایی آن تاثیر شایانی گذاشته است.

سید محسن موسوی - پژوهشگر و استاد دانشگاه / روزنامه جام جم