پیامد‌های یک انفجار صوتی

در کنار این موارد،‌ هنوز نکته مبهم بزرگی درباره این فایل صوتی وجود دارد و آن چگونگی سر در آوردن آن از شبکه سعودی ایران اینترنشنال است و باید منتظر ماند و دید آیا این‌بار مسوولان چاره‌ای برای جلوگیری از درز اطلاعات محرمانه به خارج از کشور خواهند اندیشید؟

مذاکرات وین و چالش صوت ظریف

یکی از اولین گمانه‌هایی که پس از انتشار فایل مصاحبه ظریف مطرح شد تلاش افشاکنندگان این مصاحبه برای تاثیرگذاری بر مذاکرات وین بود.

دور جدید مذاکرات هسته‌ ای از ۱۳ فروردین در وین شروع شده و با وجود اظهارات مقامات شرکت‌کننده در این گفت‌وگوها مبنی بر روند سازنده مذاکرات، همچنان در عرصه عمل هیچ اتفاقی نیفتاده و آمریکایی‌ها در مواضع رسمی خود اعلام می‌کنند حاضر به پذیرش درخواست ایران مبنی بر لغو همه تحریم‌ها در ابتدای کار نیستند. این در حالی است که رهبر انقلاب به عنوان یک سیاست قطعی اعلام کرده‌اند تنها راه بازگشت ایران به تعهدات برجامی، لغو همه تحریم‌ها از سوی آمریکا و راستی‌ آزمایی آن از سوی جمهوری اسلامی ایران است.

در چنین شرایطی تحلیل‌های مختلفی درباره تاثیرگذاری فایل صوتی مصاحبه ظریف بر این مذاکرات مطرح شده است. در یک‌سوی این جریان، حامیان مذاکره و دولتی‌ها هستند که معتقدند انتشار این فایل صوتی برای تخریب مذاکرات صورت گرفته است. مبنای چنین تحلیلی هم این است که به اعتقاد دولتی‌ها، مخالفان دولت نمی‌خواهند مذاکرات هسته‌ای تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری به نتیجه برسد.

یکی از جدیدترین تحلیل‌ها در این زمینه را حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در جلسه دیروز هیات دولت مطرح کرد و گفت: «درست در مقطعی که وین در اوج موفقیت است آن را پخش می‌کنند که در درون اختلاف ایجاد کنند. »

وی بار دیگر بر ضرورت رفع تحریم‌ها تاکید کرد و گفت: «ما با اتحاد و وحدت می‌توانیم پیروز شویم و تحریم را برداریم اما با دو‌دستگی و اختلاف نمی‌توانیم مشکلات مردم را حل کنیم. آنها ضد ایران و مردم و مصالح ایران هستند و این نوار را منتشر کردند.» اما با وجود خوشبینی رئیس‌جمهور به موفقیت مذاکرات وین و هدف منتشرکنندگان مصاحبه برای تخریب این مذاکرات، برخی تحلیلگران معتقدند اتفاقا هدف منتشرکنندگان این فایل صوتی، بردن مذاکرات وین به «حاشیه امن» است.

مصطفی خوش‌چشم، تحلیلگر مسائل سیاسی به جام‌جم می‌گوید: «درز فایل در این مقطع زمانی نشان می‌دهد که پیشاپیش می‌خواهند شکست پروژه برجام را به گردن طرف مقابل بیندازند و با اعمال فشار بر جناح مقابل، آنها را وادار کنند که از خطوط قرمز عقب‌نشینی کرده و از مخالفت دست بردارند. »

خوش‌چشم معتقد است: «در شرایط فعلی که آمریکا به برداشتن همه تحریم‌ها رضایت نمی‌دهد طرفداران برجام به دنبال این هستند که سرسختی نظام را در استیفای منافع ملی از طریق برداشته شدن تحریم‌ها تضعیف کنند و با فشار منفی روی جناح مقابل آنها را منفعل کرده و مجبور کنند از فشار و مقاومت برای برداشته شدن «همه ‌تحریم‌ها» کوتاه بیایند تا صرفا مذاکره پیش برود.

وی می‌افزاید: «فاش‌کنندگان این مصاحبه، مشخصا با این تهدید که اگر مذاکرات شکست بخورد تقصیر مخالفان داخلی برجام است به دنبال این هستند که نظام از مواضع خود کوتاه بیاید و جای تاسف دارد که چرا حامیان برجام به جای فشار آوردن بر جریان‌های داخلی به دنبال یافتن راهی برای تحت‌فشار گذاشتن آمریکایی‌ها نیستند.»

محمد مرندی، از دیدگاهی دیگر به ماجرای صوت ظریف می‌نگرد و تاثیر آن بر مذاکرات وین را از منظری دیگر بررسی می‌کند.

مرندی در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به بخش‌هایی از مصاحبه ظریف که نشان‌دهنده نگاه منعطفانه دولت و وزارت خارجه نسبت به درخواست‌های غرب و همچنین نگاه منتقدانه وزارت خارجه نسبت به عملکرد دستگاه‌های نظامی کشور است می‌گوید: «جمهوری اسلامی طبق برجام، تعهداتی را به‌عهده گرفته و تاکید دارد که خارج از این تعهدات را نخواهد پذیرفت اما غربی‌ها از اظهارات وزیر خارجه در این فایل این‌گونه برداشت می‌کنند که در صورت افزایش فشارها، احتمال پذیرش محدودیت‌های خارج از برجام از سوی ایران هم وجود دارد و بنابراین وزیر خارجه با سخنانی که مطرح کرد توقعات غرب از ایران را افزایش داد.»

صوت پایان؟!

انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف در آستانه انتخابات و طرح دوگانه دیپلماسی و میدان، ذهن خیلی از تحلیلگران را به سمت انتخابات برد به‌ویژه این‌که در گذشته شاهد دوگانه‌سازی‌های مجعولی چون جنگ - مذاکره و توافق - مقاومت در انتخابات بوده‌ایم.

با توجه به این‌که از مدت‌ها پیش، ظریف به عنوان یکی از کاندیداهای جریان حامی دولت در انتخابات مطرح بوده است این سوال مطرح شد که افشاکنندگان این فایل ممکن است چه هدفی را در انتخابات دنبال کنند به‌ویژه این‌که چند ساعت قبل از این‌که فایل صوتی مصاحبه ظریف منتشر شود، برخی خبرها حکایت از این داشت که او در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب اعلام کرده کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری نخواهد بود.

محمد مرندی، استاد دانشگاه معتقد است با توجه به اتفاقاتی که در ارتباط با مصاحبه ظریف افتاده است او دیگر نباید به فکر کاندیدا شدن در انتخابات ریاست‌جمهوری باشد.

مصطفی خوش‌چشم هم در این زمینه معتقد است: «اگر برجام کارایی داشت و محمدجواد ظریف در انتخابات کاندیدا می‌شد همه این‌گونه برداشت می‌کردند که انتشار این فایل صوتی، یک پروژه کاملا مشخص به نفع آقای ظریف بوده است. به همین دلیل او مجبور شد تحت فشارها اعلام کند کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری نخواهد بود.»

این فعال سیاسی، تحلیل دیگری هم ارائه می‌کند و می‌گوید: «احتمال دیگر این است که در یک اقدام درون جناحی بین کارگزاران و اصلاح‌طلبان، سعی شده است با سوزاندن کارت آقای ظریف، فرصت و سکویی برای گزینه کارگزاران در انتخابات ریاست‌جمهوری فراهم شود.»

اثر انگیزشی بر روسیه

یکی از محورهای چالش‌برانگیز اظهارات وزیر خارجه، صحبتی است که درباره نقش منفی روسیه در مذاکرات برجام کرده است. ظریف در بخشی از این گفت‌وگو اعلام می‌کند روس‌ها مخالف برجام بوده‌اند و در سال ۹۴ در هفته‌های منتهی به امضای برجام حداکثر تلاش خود را برای شکست برجام انجام داده‌اند.

ظریف از نبودن سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در عکس یادگاری برجام نیز به عنوان شاهدی بر این ادعای خود یاد می‌کند. این در حالی است که این روزها مواضعی که از سوی مقامات روسیه درباره مذاکرات وین و همچنین مواضع آمریکا گرفته می‌شود همراستا با مواضع جمهوری اسلامی ایران است و سید عباس عراقچی، رئیس هیات مذاکره‌کننده کشورمان در وین در تازه‌ترین اظهارات خود با اشاره به نشست مشترک با نمایندگان روسیه و چین گفته است در گفت‌وگوهای مشترک با هیات‌های چینی و روسی متوجه شدیم تقریبا در همه موارد با آنها اشتراک نظر داریم.

در چنین شرایطی این گمانه مطرح است که آیا اظهارات ظریف علیه روسیه تاثیر منفی بر آینده همکاری‌های تهران - مسکو بخصوص در مذاکرات وین خواهد داشت.

پاسخ مصطفی خوش‌چشم، تحلیلگر مسائل بین‌الملل به این سوال مثبت است. او البته در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید روس‌ها به صورت آشکار به مصاحبه ظریف، واکنش نشان نمی‌دهند زیرا در این صورت و پس از شکست احتمالی مذاکرات، به عنوان مقصر شناخته می‌شوند اما به صورت غیرمستقیم در جاهایی که بتوانند تاثیر خواهند گذاشت.

خوش‌چشم می‌افزاید: «در دیپلماسی، مقاطعی وجود دارد که نیاز است کشورهای همسو ر‌ا تمام قد با خودمان همراه کنیم و پس از این اظهارات وزیر خارجه، روسیه احتمالا در چنین لحظاتی با ایران همراهی تمام و کمالی نخواهد داشت زیرا وقتی کشوری متهم به شکست پروژه یک کشور دیگر می‌شود طبیعتا این اتهام تاثیرات منفی خود را خواهد گذاشت. »

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل، بحث برجام را تنها یکی از تاثیرات احتمالی صحبت‌های ظریف درباره روسیه می‌داند و می‌گوید: «مهم‌تر از برجام، آینده روابط ایران و روسیه و پتانسیل‌های فراوان اقتصادی است که وجود دارد و متاسفانه این فایل گفت‌وگو تاثیر منفی بر این جنبه از روابط هم خواهد گذاشت و دولت آینده احتمالا در ماه‌های ابتدایی خود باید وقت و انرژی زیادی برای رفع تبعات اظهارات وزیر خارجه بگذارد تا شاید بتواند وضعیت روابط دو کشور را به حالت قبل از این مصاحبه برگرداند.»

محمد مرندی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل هم با بیان این‌که صحبت‌های وزیر خارجه، پر از تناقض و برخلاف برخی از سخنانی بود که قبلا عنوان کرده بود می‌گوید: «اینگونه تناقض‌ها موجب سردرگمی شرکای خارجی ما می شود. آقای ظریف احتمالا می‌داند که روس‌ها ارتباطی با شکست برجام ندارند و‌ حتی غربی‌ها تاکنون چنین ادعایی نکرده‌اند.»

وی با بیان این‌که قطعا سخنان ظریف در فایل صوتی منتشر شده ضربه بزرگی به روابط ایران و روسیه و همچنین اعتبار بین‌المللی ایران وارد کرد می‌افزاید: «سخنان پر از تناقض وزیر خارجه لطمه‌ای جدی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی وارد و موضع ما را در میز مذاکره تضعیف کرد. اساسا نباید وی موضوع برجام را با سوریه مخلوط می‌کرد زیرا این دو موضوع ارتباطی به یکدیگر نداشت. حضور روسیه در سوریه موجب کاهش هزینه‌های ما در این کشور شد و اگر روسیه نبود قطعا هزینه‌های بیشتری بر ایران تحمیل می‌شد.»

نفوذ جدی گرفته می‌شود؟

پس از ماجرای لو رفتن مصاحبه ظریف، علی ربیعی سخنگوی دولت از آن به عنوان «ربایش توطئه‌ آمیز» یاد کرد و از دستور رئیس‌جمهوری به وزیر اطلاعات برای شناسایی عاملان این اتفاق خبر داد.

رئیس‌جمهوری هم دیروز در جلسه هیات دولت از این اتفاق به عنوان یک سرقت یاد کرد و گفت:‌ «اینجا سرقتی صورت گرفته است. فرد، جمعی و گروهی این کار را انجام داده است. وزارت اطلاعات باید تمام توان خود را به‌کار بگیرد، بفهمد این فایل چگونه سرقت شده است و اگر فردی تقصیر یا قصور داشته، باید با آن قاطعانه برخورد شود.» اما با وجود این‌گونه اظهارات از سوی مقامات دولت به نظر می‌رسد ماجرای افشای این فایل صوتی و سر درآوردن آن از شبکه سعودی ایران اینترنشنال، چیزی بیش از یک سرقت معمولی است.

به‌ویژه این‌که در چند ماه گذشته شاهد چند مورد دیگر از اتفاقات تلخی بودیم که منشاء همه آنها لو رفتن اطلاعات محرمانه بود. در همین زمینه می‌توان به دو مورد خرابکاری در سایت نطنز و شهادت دکتر محسن فخری‌زاده اشاره کرد.

خبرگزاری تسنیم در گزارشی در همین زمینه اعلام کرده در پروژه تاریخ شفاهی که از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری انجام شده و مصاحبه ظریف هم بخشی از این پروژه بوده، فردی حضور داشته که چندی قبل از کشور آمریکا درخواست پناهندگی کرده است و دستگاه‌های اطلاعاتی هم در این زمینه به دولت تذکر داده بودند.

این گزارش‌ها بار دیگر نشان می‌دهد که همچنان در برخی ارکان کشور به پدیده نفوذ، آن‌طور که باید و شاید توجه نمی‌شود و همین مساله باعث شده که هر چند وقت یک‌بار مردم با تبعات این بی‌توجهی مواجه شوند.

محمد مرندی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با جام‌جم، رسیدن فایل صوتی مصاحبه ظریف به دست شبکه ایران اینترنشنال را نشان‌دهنده عمق فاجعه می‌داند و می‌گوید: «این اتفاقات نشان می‌دهد دفتر آقای آشنا مکان نامطمئنی برای کشور است و چنین افرادی که تعهدی به کشور ندارند نباید در جایگاه‌های مختلف قرار گیرند.»

مصطفی خوش‌چشم، تحلیلگر مسائل سیاسی در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: «سرقت اسناد هسته‌ای و همین‌طور خرابکاری‌ها در نطنز، شهادت دکتر فخری‌زاده و درز این فایل به رسانه‌های ضد ایرانی، همگی نشان‌دهنده این هستند که مساله نفوذ بسیار جدی است و نادیده گرفتن آن خیانت به منافع ملی و پاک کردن صورت مساله از سوی نفوذکنندگان است.» وی تاکید می‌کند که دستگاه‌های اطلاعاتی باید تمام جزئیات لو رفتن فایل را برای مردم آشکار و مقصران را بدون اغماض و سیاسی‌بازی به مردم معرفی کنند.

پروژه‌ای برای پایان دولت

با وجود این‌که چهره‌های مختلف بارها در این سال‌ها تاکید کرده‌اند ریشه حل مشکلات کشور در داخل است و دولت می‌تواند با وجود بدعهدی غرب در برجام، با تغییر نگاه خود از خارج به داخل و اتکا به توانمندی‌های ملی، پایانی خوش را برای خود رقم بزند اما همچنان آن‌طور که به نظر می‌رسد دولتی‌ها تمام تلاش خود را برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای گذاشته‌اند و این چیزی است که از سخنرانی‌های مقامات دولتی به‌خوبی برداشت می‌شود. رئیس‌جمهوری در کمتر سخنرانی خود در روزهای گذشته بوده که درباره مذاکرات وین و امیدواری به رفع تحریم از سوی آمریکا اشاره نکند.

وی در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود با اعتقاد به این‌که عده‌ای در داخل کشور مخالف موفقیت مذاکرات هسته‌ای در وین هستند گفته بود: «این‌قدر روی توان ما شک نکنید و بگذارید مثل ۱۰۰ روز اول تحریم‌ها را بشکنیم.» این در حالی است که تحلیلگران سیاسی معتقدند دولت باید نگاه خود را هرچه سریعتر عوض کند و روزهای پایانی دولت را برای حل مشکلات کشور با استفاده از راهکارهای داخلی صرف کند.

اما با توجه به این‌که به نظر نمی‌رسد مقامات دولتی، عزمی برای تغییر نگاه در این روزهای پایانی داشته‌ باشند عده‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که انتشار فایل صوتی مصاحبه ظریف می‌تواند ابزاری برای فرار دولت از پذیرش اشتباه بودن رویکردهای ۸ سال گذشته باشد.

محمد مرندی در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: «به‌نظرم چون پروژه اصلی وزارت خارجه و دولت به جایی نرسیده، طبیعی است که وزیر خارجه ناراحت است و به دنبال مقصر می‌گردد وگرنه طرح مسائلی چون کارشکنی روس‌ها در مذاکرات یا ارتباط دادن آزمایش موشکی به برجام در این شرایط هیچ توجیه دیگری نمی‌تواند داشته باشد.»

مصطفی خوش‌چشم در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: «با توجه به اصرار مقامات آمریکا به زیاده‌خواهی‌های خود، هیچ چشم‌انداز مثبتی در زمینه برجام دیده نمی‌شود و بر این اساس، انتشار مصاحبه ظریف و مظلوم‌نمایی‌ها در این مصاحبه می‌تواند اقدامی برای توجیه شکست این مذاکرات در آینده نزدیک باشد. »

این تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید: «یکی از احتمالات جدی درباره دلیل انتشار این فایل صوتی این است کسانی که فکر می‌کنند پروژه برجام به‌زودی به دلیل مقاومت آمریکا در لغو تحریم‌ها به شکست می‌انجامد به دنبال یافتن مقصرانی برای این شکست هستند وگرنه ضرورتی برای افشای این فایل صوتی در این مقطع نبود.»

مریم شریف زاده - سیاسی / روزنامه جام جم