بورس در انزوا

در این میان بدون شک تایید بازار سرمایه از سوی مسؤولان و تشویق آنها برای ورود مردم به این بازار به عنوان بازاری مطمئن و البته پرسود برای سرمایه‌گذاری در آن نیز بی‌تاثیر نبود؛ چرا که این تشویق و تاییدها چشم‌اندازی را برای مردم ترسیم کرد که قرار است مردم در این بازار سود زیادی کسب کنند اما طولی نکشید که این باغ سرسبز و پرمیوه تبدیل به یک بیابان شد.

طبق اصول اقتصادی، پول جایی می‌رود که سود بیشتری داشته باشد. زمانی که مدیران و مسؤولان دولتی، مردم را به سرمایه‌گذاری در بورس تشویق می‌کردند این بازار نسبت به بازارهای موازی دیگر مانند طلا، سکه، خودرو، مسکن و ارز سود بیشتری داشت اما در پاییز و زمستان امسال بازار بورس نیز سرد شد و مردم در حال خروج سرمایه‌هایشان از این بازار بودند.

برخلاف وعده‌های داده شده مبنی بر تعلق گرفتن سود به سهامداران، زیان زیادی متوجه سهامداران به‌خصوص تازه‌واردان این بازار شد. موضوعی که آنقدر پیش رفت تا در روزهای گذشته شاهد تجمعات اعتراضی سهامداران مقابل سازمان بورس باشیم. جام‌جم در گزارشی به بررسی دلایل کاهش شاخص بورس و حواشی این بازار طی ماه‌های اخیر پرداخته که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

حسن قالیباف‌اصل از سمت خود استعفا کرد. این خبری بود که روز گذشته سرخط رسانه‌ها قرار گرفت و نامه‌ای منتشر شد که حاکی از دلیل استعفای وی از سمت ریاست سازمان بورس و اوراق بهادار بود. در متن این نامه آمده بود که در سخت‌ترین شرایط مردم به این بازار دعوت شدند اما اقدامات سیاسی و ورود غیرحرفه‌ای و بیش از حد اشخاص و مسؤولان به مباحث بازار سرمایه باعث شد تا واقعیت‌ها دیده نشود. این نامه ظهر دیروز منتشر شده بود، گرچه حوالی ساعت ۱۵ خبری مبنی بر تکذیب استعفای وی منتشر شد که رئیس سازمان بورس در آن مدعی شده بود: استعفا نداده‌ام اما ممکن است برکنار شوم. با این حال ساعت ۱۶ بود که سیاوش وکیلی، مدیر روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس و اوراق بهادار، استعفای قالیباف‌اصل را تایید کرد.

ورود مجلس به ماجرای بورس

زمانی که بنزین در آبان ۹۸ از سوی دولت گران شد برخی کارشناسان اجتماعی نحوه گرانی و اطلاع‌رسانی آن را نقد و معتقد بودند گرانی باید توسط وزارت نفت و نه وزارت کشور انجام می‌شد، ضمن این‌که این اقدامات، نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها و فراهم کردن پیش‌نیازهایی است. اما گویا سرمایه‌های اجتماعی آن‌چنان که گفته می‌شود برای دولتمردان ایرانی مهم نیست. در قضیه بورس نیز همین ماجرا در حال تکرار است. به جای این‌که وزارت امور اقتصادی و دارایی برای بورس تصمیم‌گیری کند برخی نمایندگان مجلس به قوه قضاییه نامه نوشتند و خواستار رسیدگی به این موضوع هستند.

امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی، نایب‌رئیس مجلس در نامه‌ای به ابراهیم رئیسی، رئیس قوه‌قضاییه گزارشی مستند از جزئیات تخلفات و ترک‌فعل‌های صورت گرفته در بازار سرمایه را ارائه کرد.

قاضی‌زاده‌هاشمی در این نامه نوشته‌است پس از دعوت عمومی مسؤولان دولتی برای حضور مردم در بازار سرمایه، بی‌تدبیری تیم اقتصادی دولت از جمله وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت نفت و شرکت‌های دولتی یا تحت مدیریت دولت به عنوان بازیگر و قدرت بلامنازع بازار سرمایه، علی‌رغم توصیه مکرر و گسترده کارشناسان امر از جمله اساتید دانشگاه، فعالان مالی و اقتصادی و نیز ریاست وقت سازمان بورس برکنار شد، افزایش غیرواقعی قیمت سهام شرکت‌های شاخص‌ساز و در نتیجه حبابی شدن شاخص کل را درپی داشت که در اوج امیدواری مردم (در نوزدهم مردادماه سال جاری) در اقدامی هماهنگ و با خروج گسترده نقدینگی از بازار منجر به تباهی دارایی قریب به اتفاق جمعیت چند ده میلیونی خرده‌سهامداران حاضر در بازار سرمایه شد.

نایب رئیس مجلس همچنین اعلام آمادگی کرده بود یک گروه کارشناسی جهت حضور در جلسات بررسی و کارشناسی تخلفات و جرائم، تقدیم مستندات لازم، حضور در جلسات رسیدگی دادگاه و نیز ارائه راهکارهای اصلاحی در خصوص بازار سرمایه در چارچوب اختیارات قوه قضاییه قرار دهد.

تشویق برای ورود به بورس

یازدهم اردیبهشت ماه سال جاری، زمانی که شاخص بورس در مدار ۸۰۰هزار واحدی قرار داشت علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در یک برنامه تلویزیونی اظهار کرد: سال گذشته میانگین سود بورس ۱۸۸درصد از ابتدای امسال تاکنون ۶۴درصد بوده و در کل معدل ۱۰سال گذشته این بازار از هر بازاری بهتر و بازدهی بالای ۳۲درصد داشته‌است.

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، سوم خرداد با اشاره به حمایت دولت از بورس و عرضه سهام بسیاری از بنگاه‌های دولتی در بورس در آینده نزدیک اظهارکرد: گرچه بورس از فراز و نشیب برخوردار است اما مدیریت هم می‌شود و با عرضه‌هایی که انجام خواهد شد تحول بزرگی در بورس ایجاد خواهد شد و بازار سرمایه رونق پیدا می‌کند. در ۲۶مرداد گذشته که بازار سرمایه در حال از دست دادن جذابیت خود بود، روحانی با تاکید بر لزوم فراهم کردن زمینه افزایش مشارکت مردم در اقتصاد و کمک به جهش تولید و تقویت بازار سرمایه گفت: بازار سرمایه ظرفیت قابل‌توجهی برای هدایت نقدینگی جامعه به سمت تولید و افزایش سرمایه‌گذاری و اشتغال دارد. عرضه‌های متنوع، سودآور و مطمئن از دارایی‌های دولتی و عمومی در بورس طبق برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته با نظم و استمرار تداوم خواهد یافت و نباید در این موضوع هیچ کندی و تعللی صورت بگیرد.

آن زمان که بازار بورس در نوسان کاهش قرار داشت رئیس‌جمهوری گفت: کارشناسان بازار سرمایه نوسانات تصحیح کننده در بورس را امری عادی و طبیعی می‌دانند اما در عین حال باید از ناهماهنگی در اظهارنظرها و اقدامات اجتناب شود. اول شهریور هم محمود واعظی در یک برنامه تلویزیونی وعده داد شاخص بورس از یک میلیون و ۵۰۰هزار واحد پایین‌تر نخواهد آمد و گفت: «بورس دارد خودش را اصلاح می‌کند و این ریزش نیست. بورس برای کشور خوب است و نظر دولت بر صیانت و حمایت بر بورس است و دولت بورس را رها نمی‌کند. وقتی بورس با سرعت افزایشی شد همه می‌گفتند این بورس خودش را اصلاح می‌کند.»

اگر تخلف دولتی‌ها مشخص شود برخورد می‌کنیم

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در جلسه رسیدگی به موضوع بازار سرمایه با حضور وزیر اقتصاد، رئیس سازمان بورس و کمیسیون اقتصادی مجلس دراین‌باره تصریح کرد: «هر اختیار و ابزاری که وزیر اقتصاد و سازمان بورس نیاز داشتند به آنها داده شد اما بازار سرمایه از سوءمدیریت رنج می‌برد. حتی ۴۰روز پیش هم به وزیر اقتصاد گفتم بازار سرمایه دچار سوءمدیریت است و باید اصلاح شود اما این بازار کماکان دچار همان آسیب است.» رئیس قوه مقننه افزود: «چطور ممکن است وقتی قیمت ارز بالا می‌رود بازار سرمایه دچار آسیب شود و وقتی قیمت ارز کاهش می‌یابد هم این آسیب وجود داشته باشد؟ رئیس دولت رسما از مردم دعوت کرده و به آنها اطمینان داده، پس مردم باید این حضور دولت را احساس کنند.»

وی با تاکید براین‌که مجلس یازدهم وظیفه خود می‌داند از مردم در بازار سرمایه دفاع و حمایت کند، گفت: «اگر اعتماد مردم بازنگردد چطور می‌توانیم انتظار داشته باشیم آنها سرمایه‌های‌شان را به بازار سرمایه بیاورند؟ این موضوع را در جلسه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران‌قوا حتما پیگیری خواهم کرد و اگر سوءمدیریت وزیر اقتصاد و رئیس سازمان بورس، برای نمایندگان مردم احراز شود، مجلس با آنها قاطعانه برخورد خواهد کرد.»

سقوط دارا

ابتدای سال تعداد کدهای بورسی چهارمیلیون و ۳۰۰هزار بود و طی مدت کوتاهی در نیمه سال از مرز ۱۲میلیون کد عبور کرد.

در همان زمان بسیاری از کارشناسان هشدار دادند که افزایش شاخص بورس طبیعی نیست و احتمال ریزش آن وجود دارد اما وزیر اقتصاد، رئیس‌جمهوری و دیگر اعضای کابینه، مردم را به سرمایه‌گذاری در بورس تشویق می‌کردند. بهار امسال دولت تصمیم گرفت برای جبران بخشی از نقدینگی خود تعدادی از سهام خود را از طریق بازار سرمایه عرضه کند. دارا‌یکم با استقبال سه‌میلیون و ۵۰۰هزار نفری روبه‌رو شد و سود اندکی را نصیب سهامدارانش کرد اما قضیه برای دارادوم مانند قبل نبود.اختلافات بین دستگاهی از وزارت نفت و شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گرفته تا وزارت اقتصاد و سازمان بورس اوراق بهادار آنقدر بالا گرفت که شاخص کل بورس در مدار نزول قرار گرفت. کسانی که سهام دارا دوم را خریداری کردند تاکنون حدود یک میلیون و ۷۰۰هزار تومان از پول خود را از دست دادند و از پنج‌میلیون پولشان تنها سه میلیون و ۳۰۰هزار تومان باقی مانده‌است.

ورود سهامداران هیجانی

از اواخر سال گذشته که بورس در حال سوددهی بود، بسیاری از صاحبان سرمایه به دنبال کسب سود وارد این بازار شدند. نکته قابل توجه اینجاست که این افراد از بازار بورس اطلاع کافی نداشتند و در تابستان گذشته قیمت اوراق تسه (تسهیلات مسکن) گران شد که دلیل آن افزایش تقاضا بود.

جالب ماجرا این است که این اوراق در شرایطی قابلیت فروش دارد که به بانک مسکن تحویل داده‌شود و در ازای آن تسهیلات مسکن به خریدار خانه تعلق بگیرد اما برخی سهامداران به دلیل ناآگاهی اقدام به خرید این اوراق کرده‌بودند.

در آن زمان کارشناسان پیشنهاد کردند سهامداران جدید باید از شرکت‌های سرمایه‌گذاری که سود ثابتی پرداخت می‌کنند بهره ببرند و بعد از کسب دوره‌های آموزشی بتوانند اقدام به خرید و فروش کنند؛ اما عدم‌حمایت دولت به رغم وعده‌های داده شده در این زمینه باعث شد این دوره‌ها برگزار نشود.

کاهش ارزش سهام عدالت

در مردادماه ارزش سهام عدالت یک میلیون تومانی حدود ۴۰میلیون تومان و ارزش سهام عدالت ۵۰۰هزار تومانی حدود ۲۰میلیون تومان بود اما اکنون ارزش سهام‌عدالت به نصف ارزش مرداد کاهش یافته‌ است.

به طوری‌که سهام عدالت یک میلیون تومانی اکنون کمتر از ۲۰میلیون تومان و ارزش سهام عدالت ۵۰۰هزار تومانی کمتر از ۱۰میلیون تومان برآورد می‌شود. این در حالی است که طبق وعده‌های دولت مبنی بر آزادسازی سهام‌عدالت این کار انجام نشد.

در تابستان زمانی که این بحث داغ شده‌بود روش مستقیم و غیرمستقیم سر راه مردم قرار گرفت و اغلب کارشناسان و مقامات دولت پیشنهاد کردند که مردم اختیار و اداره سهام عدالت خود را خودشان بر عهده بگیرند و روش مستقیم را انتخاب کنند.

با این‌که بسیاری از مردم روش مستقیم را انتخاب کردند دولت کل این سهم را آزاد نکرده و معلوم نیست در چه زمانی مردم می‌توانند در پرتفوی‌شان آن را عرضه و به فروش بگذارند. از سوی دیگر کسانی که در مرداد وارد بازار سرمایه شدند به‌طور متوسط ۴۵تا ۵۵درصد زیان را تجربه کردند.

محمدحسین علی اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم