تلاشی برای احیای سفره‌های زیرزمینی

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری صداوسیما، تجربه یک دهه کم بارشی، خشکسالی و خسارت جبران ناپذیر آن به سفره های زیر زمینی و آب های سطحی موضوع مهمی است که در این سال ها برخی دستگاه‌های اجرایی مانند شرکت آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری، منابع طبیعی و شهرداری شهرکرد را به تکاپو برای اتخاذ راهکارهای عملی و استفاده بهینه از بارش ها و سیلاب ها وادار کرده است.

بارش های مناسب و البته خسارت بار سال زراعی ۹۸- ۹۷ اگر چه روزنه امیدی برای تأمین بخشی از آب های از دست رفته کشور بود؛ اما واقعیت امر این بود که به دلیل نداشتن برنامه از پیش تعیین شده و طرح های کلان مهار آب نتوانسیم از این نزول رحمت الهی به خوبی بهره ببریم.

ذوالفقار احمدی فرد، رئیس اداره آبخیردازی حفاظت خاک منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری می گوید: با ایجاد سازه های سنگی ملاتی نظیر سد کارون چهار، دو هزار و 500 سازه سنگی ملاتی و 100 سازه خاکی و همچنین 15 مورد عملیات پخش سیلاب، حدود 12 درصد از روان آبهای استان را کنترل کرده ایم.

اما گستردگی جغرافیایی و نقاط خشک استان این موضوع را در ذهن تداعی می کند که باید از سرمایه ها و ظرفیت های مردمی بهره بیشتری گرفت.
اجرای طرح های آبخیزداری در قالب تقویت پوشش گیاهی، خشکه چینی در اراضی شیب دار، بوته کاری در مراتع، جنگل کاری، قرق مراتع، حفر چاله های کم عمق در دشت ها و اراضی کم عمق از دیگر فعالیت هایی است که توسط برخی دستگاه ها مانند منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری دنبال می شود.

این که باید طرح های آبخیزداری با کمک تشکل های مردمی و دیگر دستگاه ها مانند شرکت های آب منطقه ای، آبفا، شهرداری ها، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی در سراسر کشور گسترش یابد و به هر شکل ممکن از هدر رفت آب های سطحی جلوگیری شود؛ خود مقوله ای با اهمیت، قابل بررسی و سرمایه گذاری است.

** حفر چاه جذبی برای خلاصی از آبگرفتگی معابر و به نفع سفره های زیرزمینی
چهارمحال و بختیاری به جهت شرایط کوهستانی و شیب دار بودن مناطق مختلفش در زمان بارندگی ها و بارش برف دچار مشکلات تردد و آبگرفتگی معابر شود.

در میان اقدامات صورت گرفته طرحی برای مهار سیلاب این بار نه فقط برای خلاصی از دست آبگرفتگی معابر، بلکه کمک به تقویت سفره های زیر زمینی در چهارمحال و بختیاری کلید خورد.

سدهی سامانی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری جمع آوری آب های سطحی را نجات بخش آبخوان های استان می داند و می گوید: هدایت آب باران به سمت چاه های جذبی از شدت سیلاب ها می کاهد و از هد روی آب جلوگیری می کند.

** توسعه حفاری چاه های جذبی در دستور کار قرار بگیرد.

عضو شورای اسلامی شهرکرد با بیان اینکه بایست از مدت های پیش حفاری چاه های جذبی در برنامه کاری قرار می گرفت؛ می افزاید: توسعه چنین طرح هایی برای سفره های آب زیر زمینی نجات بخش است.
خانم شریفی می گوید: لازمه ایجاد چاه های جذبی، تشکیل دبیرخانه و کمیته مرکزی آن در نظام مهندسی و یا مدیریت بحران استان است.

وی می افزاید: سازمان نظام مهندسی ساختمان هم باید قبل از تأیید نقشه ساختمان ها بر ایجاد چاه های جذبی در ساختمان نظارت کند؛ ضمن این که هر شهروند خود را مکلف بداند که مسیر فاضلاب را از مسیر ناودان منزل جدا کند.

این عضو شورای اسلامی شهرکرد می گوید: شهرداری هم باید مشوق هایی برای خانواده هایی که اقدام به جداسازی مسیر آب ها می کنند؛ قرار دهد.

** تفاوت چاه جذبی فاضلاب خانگی با چاه های جذبی روان آبها
چاه جذبی فاضلاب خانگی و چاه جذبی روان آبها با هم متفاوت است و روان آب باران را خاک نقش فیلتر برای تصفیه آلودگی دارد و مسیر هدایت روان آب در چاه جذبی باید متفاوت باشد.

معاون آبخیزداری منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری می افزاید: اگر روان آبی بار میکروبی داشته باشد ممکن است سفره های آب زیر زمینی را آلوده کند.
محمدی می افزاید: چاه های جذبی فاضلاب برای جمع آوری روان آب مناسب نیست چون آبی که نیترات، فسفات، عناصر سنگین و سبک ماکرو و میکرو داشته باشد ترکیب شیمیایی آب را دچار مشکل می کند؛ اما با ایجاد چاه های جذبی ویژه روان آبها، به دلیل ایجاد فیلتر مناسب در مسیر آبراه های طبیعی در فصولی که روان آبهای سطحی زیادی وجود دارد می توان با تزریق آنها به آبهای زیر زمینی، سطح ایستآبی منابع زیر زمینی را تقویت کرد.

** در چه جاهایی می توان چاه جذبی ایجاد کرد؟

معاون آبخیزداری منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری هم می گوید: باید بدانیم چاه جذبی کجا و چگونه باید ایجاد شود.

یکی از موارد مهم که باید مورد توجه قرار گیرد این است که آب باران که از پشت بام ها جمع آوری می شود به فاضلاب هدایت نکنیم و با ایجاد چاه های جذبی وارد سفره های زیر زمینی نکنیم.

دانشیار گروه آب دانشگاه شهرکرد می گوید: برای ایجاد چاههای جذبی روان آبها در منازل باید دقت کرد که "آیا برای سازه ای که احداث کردیم ایجاد چاه جذبی با توجه به ستونهای ساختمان مناسب است یا خیر؟"

آقای فتاحی می افزاید: قبل از ایجاد چاه های جذبی حتما باید مطالعات خاک شناسی و آب گذر خاک و مطالعات سازه ای پیرامون انجام شده باشد و به گروه هیدرولوژی خاک توجه کنیم.

چاه های جذبی زیر انباره ها، ستون ها و دیوارها نباید ایجاد شود و هنگام ایجاد باید از نهادهای مرتبط استعلام گرفت.

چاه های جذبی باید حفره هایی به عمق شش و قطر یک متر، در جاهایی نظیر دشت ها که انبارهای آب زیر زمینی دارد و خروجی روان آبها است ایجاد شود.
او می گوید: چاه جذبی باید در جاهایی ایجاد شود که آب قدرت نفوذ و آب گذری به لایه های زیر زمین را داشته باشد و آنجا نفوذ پذیری در بستر آبرفت وجود داشته باشد.

فتاحی می افزاید: مهمترین فاکتور ساخت چاه های جذبی، فاصله کف چاه تا سفره آب زیرزمینی است که در استانداردها برای آبرفت های درشت دانه حداکثر 10 متر و برای ریزدانه حداقل پنج متر تعیین شده است.

وی می گوید: اگر چاه های جذبی طبق استانداردها و با بررسی های لازم، در مناطق مستعد انجام شود می تواند تهدید روان آبها را به یک فرصت تبدیل کند.

در حال حاضر حدود 380 روستا در استان چهارمحال و بختیاری با تانکر آبرسانی می شود که یکی از راه های کمک به تغذیه سفره های زیر زمینی ایجاد چاه های جذبی است. این شیوه روش جدیدی نیست و بیش از صد سال اجرا می شده است.

اما با گسترش شهر نشینی به دلیل پوشیده بودن سطح زمین آب باران به صورت روان آب خارج می شود.

کارشناس آب منطقه‌‎ای چهارمحال و بختیاری می گوید: تا کنون چند طرح در چند نقطه اجرا کردیم ولی کافی نیست؛ البته مدیریت مصرف هم می طلبد و شک نداریم که آبخوان احیاء می شود.

فاطمی می گوید: هم اکنون یک چهارم مساحت هر شهر، خیابان و پیاده رو، یک چهارم اعیانی ساختمان های مسقف و دارای لایه نفود ناپذیر، خاک چسبندگی خود را از دست داده است.

اما کارشناسان می گویند: در کشوری مانند هلند که بارندگی زیاد است سطح آسفالت از مواد دانه درشت و نفوذ پذیر است؛ ولی در ایران درصد قیر آسفالت زیاد است و به همین جهت نفوذپذیری خاک کاهش یافته است.

** بارش سالانه 330 میلیمتر در شهرکرد

رئیس اداره آب منطقه ای شهرستان شهرکرد می افزاید: میزان بارش متوسط "شهرکرد" مرکز استان چهارمحال و بختیاری سالانه 330 میلیمتر است که امسال تا 420 میلیمتر در هر متر مربع هم رسید.

فاطمی می گوید: این مقدار بارندگی در یک سطح هزار متری 33 متر مکعب آب می شود.

بارندگی در شهرکرد با حدود هزار و800 هکتار مساحت روان آب قابل توجهی است.

در سطح شهرکرد با حوزه های بالا دست سالانه حدود سه تا چهار میلیون متر مکعب روان آب هدر می رود که معادل خط انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد و در مسیر این خط کوهرنگ، فارسان، سورشجان و شهرکرد است.

وی می افزاید: می توان گفت سالانه حدود 16 میلیون متر مکعب روان آب است که اگر ذخیره سازی شود معادل آب آشامیدنی ساکنان شهر فرخشهر است.

فرخشهر با افزون بر 30 هزار نفر جمعیت، در فاصله 10 کیلومتری مرکز استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است.

فاطمی می گوید: این رقم روان آب را اگر برای چاههای کشاورزی معادل سازی کنیم در هر چاه چهار میلیون متر مکعب، عدد قابل توجهی، معادل آب 16 حلقه چاه کشاورزی به دست می آید.

طرح ایجاد چاه های جذبی در خیلی از کشورها و حتی در کشور ایران در شهرهای یزد، اصفهان و کرج نیز استفاده شده است. در یزد 30 حلقه چاه جذبی با افزون بر یک میلیارد ریال ایجاد شد.

مهار روان آبها، تغذیه سفره های آب زیر زمینی، جلوگیری از نشست زمین، احیای دشت ها از مزایای ایجاد چاه های جذبی است.

دشت شهرکرد از جمله دشت‌های ممنوعه کشور است که تلاش برای احیای آن ادامه دارد.