چرا توده‌های هیپوفیز مهم هستند؟

برخی از توده‌های هیپوفیزی از خودشان هورمون ترشح کرده و هیپوفیز ترشح چند هورمون بدن را رهبری می‌کند. این هورمون‌ها شامل هورمون رشد، هورمون‌های جنسی در مرد و زن، هورمون‌های تیروئید، هورمون شیر یا پرولاکتین و کورتیزول هستند. به این ترتیب ممکن است این توده‌ها هورمون رشد زیادی ترشح کند که باعث بیماری اکرومگالی می‌شود. بیماری اکرومگالی باعث بزرگ شدن جمجمه، بزرگ شدن دست‌ها و پاها و ایجاد فشار خون و بالا رفتن چربی خون می‌شود. درمان این بیماری جراحی و دارو درمانی است و در بسیاری موارد با بزرگ شدن توده‌های هیپوفیزی، ترشح گروهی از هورمون‌ها دچار اختلال می‌شود. مثلا هورمون رشد، هورمون‌های جنسی یا کورتیزول کم می‌شوند. چه بسا علامت اصلی توده هیپوفیز در یک کودک، کوتاهی قد یا نرسیدن به بلوغ باشد. در یک مرد بالغ گاهی افت قوای جنسی، علامت توده هیپوفیزی است. همان‌گونه که گفته شد گاه با بزرگ شدن توده‌های هیپوفیز، سردرد و اختلالات بینایی ایجاد می‌شود و این می‌تواند به تشخیص کمک کند.
گاهی توده‌های هیپوفیز، هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند و وجود مقادیر بالای این هورمون سه علامت مهم را در خانم‌ها ایجاد می‌‌کند. این سه علامت شامل ترشح غیرطبیعی از پستان‌ها، قطع عادت ماهیانه و نازایی هستند. در کنار علائم فوق به‌دلیل اثر مهاری پرولاکتین روی هورمون‌های زنانه پوکی استخوان،‌ کم‌شدن میل جنسی و زیاد شدن موهای زائد نیز از جمله اثرات مخرب پرولاکتین بالاست. در مردان هم زیادی پرولاکتین عارضه ایجاد می‌کند. از جمله این عوارض کم شدن میل جنسی، بزرگ شدن و خروج شیر از پستان‌ها و نازایی هستند. هورمون محرک غده فوق کلیه نیز در موارد کمی از توده‌های هیپوفیز ترشح می‌شود. در این حالت کورتیزول زیادی از غده فوق ترشح ‌شده و زیادی آن در بدن باعث بیماری کوشینگ می‌شود. همان‌گونه که پیشتر گفتم، صرفه نظر از این‌که توده‌های هیپوفیزی هورمون زیادی ترشح کند یا خیر، بزرگ‌شدن توده‌ها باعث سردرد و اختلالات بینایی می‌شود .
برخی از توده‌های هیپوفیز کوچک هستند و خطری ندارند و آنهایی که خطرناکند هم اگر به‌خوبی تشخیص داده شوند قابل درمان هستند و خوشبختانه این توده‌ها به خوبی با دارو یا جراحی درمان شده و بیمار کاملا خوب می‌شود.

دکتر رضا کریمی

فوق‌تخصص غدد و متابولیسم