از نیشابور به مشهد با عشق

محمدرضا شفیعی‌کدکنی، شاعر و محقق نیشابوری، عواید مادی تصحیح کتاب «تذکره‌الاولیا»ی عطار نیشابوری را به موسسه‌ای خیریه بخشید؛ حساب کرده‌ایم که حق‌التالیف استاد چقدر بوده و او با این کارش چه پیغام مهمی را مخابره کرده است؟

کد خبر: ۱۲۱۷۵۴۹

چند روز پیش در صفحه 10 جام‌جم از سفر محمدرضا شفیعی‌کدکنی به خراسان خبر دادیم و حرف‌هایش درباره ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی و دیگر هم‌ولایتی‌هایش را نقل کردیم. حالا بعد از گذشت دو سه روز خبر رسیده که او طی سفرش به مشهد در جشن موسسه خیریه دارالاکرام که حامی کودکان محروم‌ از تحصیل است شرکت کرده و عواید مادی تازه‌ترین تصحیحش یعنی کتاب تذکره‌الاولیای عطار نیشابوری، شاعر و عارف همشهری‌اش را به این موسسه اهدا کرده است؛ کتابی که انتشارش در روزهای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت‌ گذشته به دور از حاشیه هم نبود هم به خاطر قیمت نسبتا بالایش یعنی حدود 300 هزار تومان و هم به خاطر شایعه‌ای که شکل گرفت مبنی بر این‌که ناشر کتاب - یعنی سخن - از پخش کتاب در کتابفروشی‌ها جلوگیری کرده تا دست‌کم در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب، فروشنده انحصاری این کتاب که فروش همه نسخه‌هایش تضمین‌شده به نظر می‌رسید باقی بماند. البته مسؤولان انتشارات سخن همان‌موقع در گفت‌وگو با جام‌جم این شایعه را رد کردند. حاشیه اول هم که مربوط به قیمت کتاب می‌شد چندان بهره‌ای از منطق نبرده بود چون هم نوسانات عجیب و غریب نرخ کاغذ قیمت کتاب را توجیه می‌کرد و هم این‌که در روزهای برگزاری نمایشگاه، غرفه انتشارات سخن این کتاب را با تخفیفی 15درصدی، 255هزارتومان می‌فروخت. حالا با کاری که استاد محبوب دانشگاه تهران در مشهد کرده، این حاشیه‌ها و بحث‌ها کاملا رنگ می‌بازد چون او که همواره فارغ از این محاسبات و حواشی به کار خود مشغول بوده، این بار هم ثابت کرد که کاری با این اعداد و ارقام ندارد. اما برویم حساب کنیم ببینیم او احتمالا چقدر به موسسه خیریه دارالاکرام بخشیده، این موسسه دقیقا چه کار می‌کند و ... .

هرچی که دارم مال تو
22 اردیبهشت بود که طی گزارشی در جام‌جم بنا بر محاسبه خبرگزاری ایبنا نوشتیم که غرفه انتشارات سخن چه تراکنشی را با فروش 1500نسخه دوره دوجلدی تصحیح شفیعی‌کدکنی از تذکره‌الاولیا رقم زده است. ماجرا از این قرار بود: «با توجه به قیمت 300 هزار تومانی (البته در نمایشگاه با قیمت 255 هزار تومانی عرضه شد) این کتاب 383 میلیون تومان عاید نشر سخن کرده است».
خب تا حالا می‌دانیم که در ده روز برگزاری نمایشگاه کتاب تهران این کتاب 383 میلیون فروخته است. برویم ببینیم در این دو ماه اخیر ناشر چند نسخه دیگر از کتاب را چاپ کرده و فروخته است. با دفتر انتشارات سخن تماس می‌گیریم و دوستان نشر خبر عجیبی به ما می‌دهند؛ می‌گویند پس از 155 نسخه توزیع‌شده در نمایشگاه هنوز نتوانسته‌اند کتاب را به چاپ دوم برسانند. در پاسخ چرایی هم به معضل بازار کاغذ اشاره می‌کنند. می‌گویند حالا دو ماه است این کتاب در بازار موجود نیست و حالا شما حسابش را بکنید این کتاب، اثری است که فروشش به خاطر محبوبیت روزافزون کدکنی، تضمین‌شده است و انتشارش برای یک ناشر چندسر برد محسوب می‌شود.
بنابراین برگردیم به همان محاسبه اولیه خودمان که به روزهای برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مربوط بود، یعنی همان 383 میلیون ‌تومان. البته می‌دانید که خب همه این رقم به جیب حضرت استاد واریز نمی‌شود و او درصدی را به عنوان مولف دریافت می‌کند. مسؤولان انتشارات سخن درباره چگونگی قرارداد با کدکنی برای این کتاب آماری نمی‌دهند، اما مرسوم است که قرارداد بین ناشران و مولفان در ایران بین حق 10 تا 20درصدی تعیین می‌شود. اگر در نظر بگیریم که شفیعی‌کدکنی بالاترین رقم حق‌التالیف یعنی 20 درصد را از سخن گرفته باشد، رقمی معادل 76 میلیون و 600 هزار تومان دریافت کرده است. می‌گویند او 40 سال برای تصحیح و مقابله نسخه‌های متعدد تذکره‌الاولیا و سامان‌ دادن به این کتاب وقت صرف کرده که خب البته بدیهی است این گزاره حاوی مقادیر معتنابهی از اغراق هم هست چرا که طبعا 40 سال کار متمرکز و مداوم بر تذکره‌الاولیا نه نیاز بوده و نه شدنی. استاد طبعا در طول 40 سال و حین کار تحقیق بر بسیاری آثار دیگر، کار تذکره‌الاولیا را هم پیش می‌برده است.