بیماری باقلا در فصل بهار

فاویسم در ایران بیشتر در فصل بهار و در استان‌های شمالی رخ می‌دهد. گاهی شیوع فاویسم در اطفال ایرانی تا حدود 5 درصد گزارش شده است. گفتنی است مصرف داروهای ضدمالاریا از طریق مهار آنزیم G6PD موجب تشدید فاویسم می‌شود.
باقلا از 7000 سال قبل از میلاد مسیح در خاورمیانه پرورش داده شد و گاهی به آن لوبیای پهن یا لوبیای اسبی نیز می‌گویند. باقلا حاوی دو ترکیب گلیکوزیدی به‌نام‌های ویسین و کونویسین است که اکسیدان بوده و در صورت فقدان آنزیم G6PD موجب همولیز یا تخریب گلبول‌های قرمز می‌شوند.
حدود پنج تا 24 ساعت پس از خوردن باقلا علائم بیماری شامل کم‌خونی، زردی، تیرگی رنگ ادرار، ضعف، رنگ‌پریدگی، تهوع، درد شکمی، تب و لرز، تنگی نفس و سرگیجه آغاز می‌شود. البته استنشاق گرده باقلا در مزارع این گیاه نیز خطرناک است.
ژن تولید‌کننده آنزیم G6PD روی کروموزوم X قرار دارد. مردان و زنان به ترتیب دارای یک و دو کروموزوم X هستند. بنابراین نقص ژن آنزیم مذکور در تنها کروموزوم X در مردان، موجب بیماری می‌شود؛ اما برای ایجاد بیماری در زنان باید هر دو کروموزوم X آنان ناقص باشد، لذا احتمال بیماری در مردان به مراتب بیشتر از زنان است.
حرارت پخت یا انجماد باقلا هیچ تاثیر قابل توجهی بر پیشگیری از فاویسم ندارند. این بیماری درمان مشخصی نداشته و مهم‌ترین اقدام لازم، قطع مصرف باقلا توسط مبتلایان است. در موارد بروز کم‌خونی شدید، تجویز الکترولیت‌ها از طریق سرم و در موارد اورژانسی انتقال خون لازم است.
فاویسم گاهی با هپاتیت ویروسی اشتباه می‌شود، زیرا بروز زردی از علائم مشترک هر دو بیماری است. اگر بین اعضای خانواده سابقه ابتلا به این بیماری ارثی وجود دارد، کودکان زیر شش سال در آن خانواده نباید باقلا بخورند. همچنین در صورت ابتلای نوزادان، مادران شیرده باید از مصرف باقلا خودداری کنند و در صورت مصرف اتفاقی باقلا باید شیردهی تا سه روز قطع شود تا ترکیبات باقلا از شیر مادر خارج شوند.

دکتر بهادر حاجی‌محمدی

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران