نگاه نو بدون عرضه ، کور می شود

سال 1360 مجموعه مستندی در گروه کودک و نوجوان شبکه یک سیما تولید شد به نام «نان آوران».

کد خبر: ۱۱۸۱۳۵

این مجموعه تلاشی بود برای به نمایش گذاشتن کودکانی که مجبور به کار بودند. آنها پا به پای آدم بزرگها در مکان های دشوار از جمله کوره پز خانه ها، قالیبافی ها و... کار می کردند تا با دستمزد اندک خود بتوانند کمکی باشند به مخارج زندگی. کارگردان هایی چون فریده شفایی ، شهلا اعتدالی و محمد عقیلی قسمتهای مختلف این مجموعه را ساخته بودند. پخش این مجموعه در آن سالها، بازتاب های مختلفی در پی داشت و بسیار تاثیرگذار بود.
آن سالها هنوز مردم و فیلمسازان درتب و تاب انقلاب بودند و آثار مستندی که می ساختند بسیار نزدیک به واقعیت بود. در واقع سینمای مستند، سینمای گویای مردم و دردهای آنها بود؛ اما به مرور و با گذشت زمان. دردها رنگ دیگری گرفتند و اندک اندک فراموش شدند، یکی از همین دردها، کودکان کار است که حالا دیگر در هیچکدام از آثار مستند که مجوز نمایش می گیرند دیده نمی شوند. قدیمی ترها یا بهتر بگوییم نسل دوم ، هنوز هم از نان آوران به عنوان یک مجموعه ماندگار یاد می کنند. در طول سال ، تعداد زیادی جشنواره برگزار می شود، فیلمهای مستند زیادی ساخته می شوند و در این جشنواره ها به نمایش در می آیند، اما قبول کنیم که هیچکدام از آنها به یاد سپرده نمی شوند. مستند یعنی واقعی ، یعنی آنچه وجود دارد با سند و مدرک ؛ بنابراین باید تاثیرگذار باشد، اما نگاه بسیاری که مدعی مستندسازی هستند، فقط از سطح می گذرد و به عمق راه پیدا نمی کند. زمانی در کشور ما سینمای مستند حرف اول را می زد.
اگر به تولیدهای دهه 60 نگاه بیندازیم نام کارگردان هایی چون عباس کیارستمی ، کیومرث پوراحمد، محمد علی نجفی ، امیرنادری ، محمد تهامی نژاد، کامران شیردل ، ابراهیم مختاری ، محمدرضا اصلانی ، خسرو سینایی ، محمود بهادری ، محمدرضا مقدسیان ، ناصر غلامرضایی ، نصیب نصیبی ، رخشان بنی اعتماد، زنده یاد مرتضی آوینی ، ابراهیم فروزش ، احمد ضابطی جهرمی ، مجید مجیدی و عزیزالله حمیدنژاد را می بینیم ؛ کارگردان هایی که با فیلمهای ماندگار بخشی از تاریخ ما را به صورت مستند ضبط کردند. در میان این آثار فیلمهای اجتماعی ، تربیتی ، فرهنگی ، جنگی و... دیده می شود.
هر کس بنا به دغدغه هایی که داشت فیلم می ساخت . کیارستمی فیلمهایی چون مشق شب و اولی ها را در همین دوران ساخت ، خسرو سینایی ، مرثیه گمشده اش را به ثبت رساند. حمیدنژاد، زندگی در ارتفاعات را ساخت و فرهاد مهران فر با کارگردانی بره ها در برف به دنیا می آیند، جوایز بین المللی زیادی کسب کرد. در همین دهه بود که زنده یاد آوینی سبک جدیدی از ساخت فیلمهای مستند جنگی را پایه گذاری کرد. برخی دهه 60 سینمای داستانی ایران را پررونق ارزیابی می کنند؛ اما با اطمینان می توان گفت که سینمای مستند در این دهه عالی پیش رفت و جانی تازه گرفت ، هرچند این سینما پیش از انقلاب نیز سینمایی متعالی بود. در دهه 70 سینماگران تازه نفسی به بدنه سینمای مستند وارد شدند، فیلمسازانی چون ارد عطارپور، بهمن قبادی ، علی محمدقاسمی ، مهرداد اسکویی ، زنده یاد ابراهیم اصغرزاده ،مهوش شیخ الاسلامی ، فرشاد فداییان ، امید بنکدار، کیوان علی محمدی و... در کنار این فیلمسازان ، قدیمی ترها و باتجربه هایی مانند محسن عبدالوهاب ، مصطفی رزاق کریمی ، ابراهیم مختاری ، مازیار بهاری و پیروز کلانتری نیز فعال تر عمل کردند. جشنواره فیلم مستند کیش در همین دهه با همت کامران شیردل پایه گذاری شد. اکنون تولیدات مستند آنقدر زیاد بودند که در کنار جشنواره فیلم فجر و جشنواره فیلم کوتاه تهران ، به یک جشنواره مستقل نیز نیاز داشتند. اما در این مدت کمتر فیلمی مطرح شد. هنوز به یاد داریم که فیلم مستند «زعفران» ساخته ابراهیم مختاری چگونه سروصدا به پا کرد یا فیلم «بره ها در برف به دنیا می آیند» چه بسیار منتقدانی را وادار کرد در ستایشش مطلب بنویسند.
در دهه 70 اما نامهای محدود ازجمله «پرنیان» را شنیدیم که در سطح ایران و جهان مطرح شد و شاید «بیوه مرد» ساخته اسکویی . این در حالی است که فیلمهای مستند مناسب یک شبکه تلویزیونی هم شدند. شبکه 4سیما یکی از برنامه های اصلی خود را پخش فیلمهایی مستند می داند؛ هرچند گروهی معتقدند فیلمهای مستند ایرانی صاحب آنتن محدودی هستند. مستندسازان و مسوولان این سینما همیشه گله مندند که سینمای مستند امکان نمایش ندارد.
اگر داشته باشد، هم مخاطب بسیار دارد و هم تاثیرگذار است . می گویند فیلمهای خوب زیاد در جشنواره کیش به نمایش درمی آیند، اما هیچ گاه امکان نمایش عمومی پیدا نمی کنند. چند سال پیش به همت کیومرث درم بخش که از مستندسازان باسابقه است جشنواره فیلمهای مستند دریایی در کیش برگزار شد. درم بخش می خواست با برگزاری این جشنواره توجه فیلمسازان را به دریاهای کشورمان جلب کند. او می گفت مستندسازان در این باره کم کاری کرده اند، اما واقعیت این است که این جشنواره نتوانست چندان تاثیرگذار باشد.
هنوز هم حسین صافی ، در بوشهر گاهی فیلمهای دریایی و مستند می سازد. هنوز کسی نتوانسته رقیب سرسختی برای او باشد. صافی معتقد است هیچ وقت فیلمهایش در زمانی مناسب از تلویزیون پخش نشده اند. شاید به همین علت است که مطرح نشده اند. منتقدان و نویسندگان سینمایی هم می گویند امکان دیدن فیلمهای مطرح مستند را ندارند که نقاط قوت یا ضعف آنها را بنویسند. جشنواره فیلم مستند کیش آغاز شده است.
کمتر شنیده ایم که فیلمساز مطرحی در یک سال گذشته فیلم مستندی ساخته باشد؛ اما هر جشنواره حتما استعدادهای جوان را کشف خواهد کرد که فقط با نمایش آثارشان می توانند ادامه راه دهند. جشنواره کیش می تواند طرح موضوع و پیگیری نیز کند که آیا مستندسازان نگاه عمقی به مسائل ندارند یا نمایش ندادن فیلمها باعث رکود در این آثار شده است؛