افزایش اقبال کشورهای جهان به توافقات تجاری منطقه‌ای

از این رو بسیاری از کشورهای جهان اعم از توسعه یافته و درحال توسعه، به انعقاد توافقات تجاری دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای روی آورده‌اند.

طی 20 سال گذشته، به طور میانگین سالانه 11 توافق‌نامه تجارت منطقه‌ای به مرحله اجرا رسیده که بیشترین آنها مربوط به حوزه‌های اروپا، شرق آسیا و آمریکا بوده است.

نخستین زمزمه‌ها برای تجارت آزاد در اواسط قرن نوزدهم، پس از انقلاب صنعتی و تسهیل حمل و نقل و تجارت میان جوامع شکل گرفت. انگلستان که طی قرون 17 تا 19 به صنایع خود سر و سامان داده و حالا با مازاد تولیدات مواجه شده بود، جلودار این موضوع شد و سیاست‌های اقتصادی خود را در جهت اقتصاد بازار تغییر داد.

با این اوصاف، انگلستان به دلایل متعددی همچون سیاست‌های «حمایت از تولید داخل» رقبا، جنگ‌های داخلی آمریکا و جنگ‌های جهانی اول و دوم، تا سال 1947 موفق به انعقاد توافق‌نامه تجارت آزاد نشد.

اروپا سردمدار توسعه تجارت منطقه‌ای

اولین توافق‌نامه تجارت منطقه‌ای عبارت بود از «توافق‌نامه عمومی تعرفه و تجارتGATT » که در سال 1947 میان 23 کشور امضا شد. پنج سال پس از این توافق‌نامه، «اتحادیه زغال سنگ و فولاد اروپا» با هدف همگرایی اقتصادی میان کشورهای اروپایی شکل گرفت و بعدها به شکل کنونی اتحادیه اروپا تکامل یافت.

همگرایی منطقه‌ای در اروپا موجی از تمایل به تجارت منطقه‌ای به راه انداخت و به انعقاد تعداد زیادی توافق نامه تجاری در آفریقا، کارائیب، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی منجر شد. پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، روند انعقاد توافقات تجارت منطقه‌ای در جهان افزایش فوق‌العاده‌ای پیدا کرد؛ به طوری که میانگین این توافقات که در جای جای جهان به اجرا در می‌آمد از سالی 0/5 عدد به سالی پنج مورد افزایش یافت.

تشکیل سازمان تجارت جهانی با اقبال کشورها به افزایش تجارت

بر همین اساس و در اواسط دهه 1990 میلادی، سازمان تجارت جهانی WTO با ارتقای توافق‌نامه GATT و با افزوده شدن صد عضو دیگر تشکیل شد. هدف از تشکیل سازمان تجارت جهانی آزادسازی جریان تجارت در جهان بود. اما با بررسی آمار توافقات تجارت منطقه‌ای در سال‌های بعد در می‌یابیم که با وجود شکل‌گیری این سازمان، روند انعقاد این توافق نامه‌ها، به بیش از دوبرابر افزایش یافته و به سالی 11 عدد رسیده است.

در نظر اول ممکن است تصور شود که کشورهای ضعیف یا در حال توسعه به دلیل سیاست‌های حمایت از تولید داخلی خود، در پیوستن به توافق‌نامه‌های تجاری مناطق مزیت‌دار روی آورده‌اند؛ در حالی که آمارها نشان می‌دهد کشورهای توسعه یافته بیشترین حضور را در این نوع توافق‌نامه‌ها دارند.

میزان حضور ایران در توافق‌نامه‌های تجارت منطقه‌ای

متاسفانه به رغم ظرفیت‌های بالای تولیدی و تجاری، کشور ما ایران به نسبت همسایگان خود کمترین حضور را در توافق‌نامه‌های تجارت منطقه‌ای دارد. ایران تنها در توافق‌نامه‌های «اکو» و «نظام جهانی ترجیحات تجاری کشورهای در حال توسعه» حضور دارد؛ در حالی که به طور مثال کشورهای ترکیه و پاکستان به ترتیب در 22 و ده توافق نامه تجارت منطقه‌ای حضور دارند.

ضرورت اهتمام به انعقاد توافق‌نامه‌های تجارت منطقه‌ای و چندجانبه

توجه به این نکته لازم است که تاخیر بی‌مورد در انعقاد توافقات تجاری می‌تواند حضور ایران در بازارهای هدف را سخت‌تر کند؛ چراکه با توجه به گرایش کشورها در سراسر جهان در پیوستن به توافق‌نامه‌های تجاری، حضور رقبای ایران در تمام کشورها پررنگ تر خواهد شد.از این رو لازم است ایران نیز همچون دیگر کشورهای جهان از ظرفیت‌های موجود در توافقات تجاری دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای، به منظور افزایش میزان تولید و تجارت و نقش‌آفرینی بیشتر در عرصه جهانی استفاده کند.

روح‌ا... مهدوی