ماسوله در آستانه جهانی شدن

به گزارش جام‌جم، برخی روستای ماسوله عنوانش می‌کنند، و برخی شهر ماسوله، اما شاید فرق زیادی نکند، زیرا نام ماسوله خود به تنهایی آنقدر چشم‌نواز و یگانه و پرآوازه هست که عنوان روستا یا شهر تغییر چندانی در هویت ذاتی آن ندهد. گرچه مسئولان محلی ماسوله (و همچنین برخی پژوهشگران ) می‌گویند عنوان رایج روستا برای این خطه صحیح نیست، زیرا ماسوله ساختار شهری دارد و این هویت و مدنیت را مرهون عمر 800 ساله خود است که به حدود قرن هفتم هجری می‌رسد. این عمر 800 ساله البته قدمت شکل‌گیری ساختار منسجم مسکونی و اجتماعی شهری آن را نشان می‌دهد، وگرنه طبق بررسی‌های باستان‌شناسی، آمار استقرار و سکونت آدمی در این منطقه به عصر آهن یعنی هزاران سال پیش بازمی‌گردد.

شاید معرفی کردن ماسوله به عنوان روستا بیشتر به این دلیل باشد که ظاهر آن با دیگر زیستگاه‌های البرز که همگی قریه و روستا هستند، تفاوت زیادی نمی‌کند، اما به عقیده سیدمحمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، اگر ملاک را مدنیت قرار دهیم، قطعا ماسوله شهر محسوب می‌شود و وجود بازاری با چند صد دکان و چند کاروانسرا و ساختارهایی چون کلانتری و شهرداری بهترین گواه برای مدنیت و شهر بودن ماسوله است.

به هر روی ماسوله با هر عنوانی که خطابش کنیم، با آن منظر سرسبز و جنگلی و چشم نواز، با آن آب و هوای مطبوع و بی‌نظیر و با آن خانه‌های پله‌ای آرمیده بر شیب کوه، این روزها آماده می‌شود تا بختش را برای جای گرفتن در فهرست جهانی یونسکو بیازماید. این خبری است که فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت‌ آثار، حفظ و احیای میراث‌ معنوی و طبیعی سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری به جام‌جم می‌دهد و می‌گوید: پرونده ماسوله اکنون مراحل نهایی تدوین را طی می‌کند و پس از تکمیل آن را به عنوان یک منظر فرهنگی طبیعی به یونسکو ارسال و معرفی می‌کنیم تا در صورت موافقت به ثبت جهانی برسد.

نظری در عین حال می‌افزاید: ارائه پرونده ماسوله تا پیش از سال 2019 امکان‌پذیر نخواهد بود، زیرا هر کشور در سال یک سهمیه بیشتر برای ثبت جهانی ندارد و ما امسال یزد را به ثبت رساندیم و برای سال 2018 نیز پرونده دو منطقه ارسباران و محور ساسانی فارس را آماده و برای بررسی به یونسکو ارسال کرده‌ایم، بنابراین پرونده ماسوله احتمالا یکی از گزینه‌های ما برای ارائه در سال 2019 خواهد بود.

موانع ثبت ماسوله

به گفته این مقام مسئول، ماسوله همین حالا هم تقریبا شرایط ثبت جهانی را دارد و شاید تنها موانع ثبت آن، مشکلاتی چون ساخت و سازهای جدید در بافت تاریخی است، به همین خاطر و همچنین از آنجا که آثار ارزشمند متعددی در کشورمان برای ثبت در میراث یونسکو وجود دارد، قطعا باز هم باید بررسی بیشتری برای ارسال پرونده ماسوله صورت بگیرد، تا با انتخاب بهترین گزینه، شانس خود را برای ثبت قطعی یک اثر از دست ندهیم.

موضوع ساخت و سازهای جدید در ماسوله، گرچه به عنوان یکی از موانع احتمالی ثبت جهانی آن مطرح می‌شود، اما به عقیده برخی مسئولان محلی چون مصطفی پورعلی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری ماسوله چندان نگران‌کننده نیست، زیرا سال‌هاست که ساخت و سازهای جدید براساس الگوهای مورد موافقت میراث فرهنگی انجام می‌شود.

پورعلی با تاکید بر این‌که در نهایت این بازرسان یونسکو هستند که پس از بازدید، نظر نهایی را در این خصوص می‌دهند، می‌افزاید: اگرچه بحث ثبت جهانی ماسوله از سال 89 به طور جدی مطرح شده، اما این شهر از سال 80 پایگاه میراث فرهنگی و یگان حفاظت شبانه‌روزی دارد و از سال 76 تاکنون نیز هیچ ساخت و ساز ناهمگون و جدیدی در بافت تاریخی اضافه نشده است. ضمن این‌که از سال 89 که بحث ثبت جهانی ماسوله به‌طور جدی‌تری مطرح و پیگیری شد، با کمک و نظارت کامل سازمان میراث فرهنگی، هر گونه نوسازی، بازسازی و بهسازی با الگوهای قدیمی و تاریخی مورد نظر میراث و طبق استانداردهای یونسکو صورت می‌گیرد و همه نهادها و ارگان‌ها نیز موظف به همکاری و رعایت این ملاحظات هستند.

صنایع دستی چینی؛ امتیاز منفی

این مسئول در پاسخ به این پرسش که آیا عرضه محصولات چینی در بازار سنتی ماسوله امتیاز منفی برای ثبت آن به شمار می‌رود یا نه، می‌گوید: کالاهای خارجی و عمدتا چینی امروزه حتی در بازار ونیز ایتالیا نیز به چشم می‌خورد و شاید گریزی از آن نباشد، اما به هر روی یک نقطه ضعف به شمار رفته و معاونت صنایع دستی در تلاش برای حذف آن از بازار ماسوله و جایگزینی صنایع دستی ایرانی به جای آن است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری ماسوله با اشاره به این‌که چند سالی است که هم مردم و هم مسئولان ماسوله، تمام فعالیت‌ها و برنامه‌های خود را با تکیه بر استانداردهای یونسکو و در راستای آماده‌سازی این منطقه برای ثبت جهانی برنامه‌ریزی و اجرایی می‌کنند، یادآور می‌شود که در همین راستا به برگزاری جشنواره‌های محلی متعددی اقدام کرده‌ایم که برگزاری جشنواره پنیر محلی ماسوله در سال گذشته یکی از این اتفاقات بود. راه‌اندازی موزه‌های متعدد از جمله موزه مردم شناسی و تلاش برای احیای آسیاب بزرگ و تاریخی ماسوله، احیای خشت‌زنی و ارسی‌سازی نیز از دیگر اتفاقاتی است که در اولویت‌های کاری ما قرار گرفته است.

جمعیت ماسوله طبق آخرین سرشماری 600 نفر است که به گفته پورعلی، در اوج زمان گردشگری مثل نوروز و تابستان به 15 هزار نفر هم می‌رسد. خوشبختانه این شهر تاریخی زیبا از امکانات اقامتی خوبی نظیر دو هتل و یک مهمانپذیر در داخل بافت برخوردار است و تقریبا بیش از 50 درصد خانه‌های تاریخی آن هم امکان اقامت به صورت خانه مسافر دارند.

فاطمه مرادزاده