تجهیزات توانبخشی، چالش معلولان ایرانی

بسیاری از معلولان مناطق محروم کشور، از حداقل امکانات رفاهی هم برخوردار نیستند. بیشترین حجم خیابان‌ها و معابر نامناسب در شهرهای کوچک وجود دارد که رفت و آمد را برای معلولان به چالشی هر روزه تبدیل کرده است.

با وجود این که در شهرهای بزرگ هم امکانات تردد بی‌دغدغه معلولان در بسیاری از این مناطق وجود ندارد، اما در شهرهای کوچک کشور، این مشکل به شکل حادتری وجود دارد.

خیلی از معلولان ساکن مناطق محروم از فرصت‌های شغلی محرومند و خیلی از آنها با مشکل بیکاری دست و پنجه نرم می‌کنند. هرچقدر میزان محرومیت یک شهر بیشتر باشد، معلولان در آن شهر بیشتر دچار محدودیت می‌شوند و برعکس، هرچقدر معلولان در شهری برخوردارتر زندگی کنند، محدودیت زندگی برای معلولان کمتر به چشم خواهد آمد. یکی از عمده نیازهای معلولان این مناطق، دسترسی به خدمات توانبخشی و تجهیزات ارتوپدی است که در اغلب این مناطق، این امکانات وجود ندارد. بسیاری از معلولان شهرهای کوچک مشابه معلولان ساکن در شهرهای بزرگ، نیاز به تجهیزات کمک توانبخشی مثل عصا، واکر، ویلچر، کفش طبی و کفش مصنوعی دارند، اما تامین این تجهیزات ضروری در اغلب شهرهای کوچک کشور، آرزویی محال است.

خیلی از معلولانی که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، مجبور می‌شوند، برای تامین این نیاز حیاتی به شهرهای بزرگ‌تر سفر کنند. این مساله ناخودآگاه هزینه‌های زندگی معلولان ساکن شهرهای کوچک را افزایش می‌دهد. البته برخی معلولان ساکن در مناطق کم برخوردار، ترجیح می‌دهند به دلیل وجود همین مشکلات، بی‌خیال تجهیزات کمک توانبخشی شوند و عطای دسترسی به این تجهیزات را به لقایش می‌بخشند. این تصمیم سخت و چشم پوشیدن بر تجهیزات کمک توانبخشی، براحتی می‌تواند یک معلول را خانه نشین کند.

در این شرایط، نه تنها آن فرد معلول نمی‌تواند به حقوق شهروندی خود برسد، بلکه خود جامعه نیز به دلیل از دست دادن ظرفیت‌ها و توان یک نیروی کار پرانگیزه، ضرر خواهد کرد.

اقدام بهزیستی برای تامین تجهیزات کمک توانبخشی

در شرایطی که معلولان شهرهای محروم کشور، دسترسی بسیار محدودی به تجهیزات کمک توانبخشی دارند، سازمان بهزیستی تاکید دارد که در حال رفع تدریجی این محرومیت است.

حسین نحوی‌نژاد، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به همین سیاست‌های بهزیستی عنوان می‌کند: فاز جدید طرح تامین تجهیزات توانبخشی ویژه معلولان در نقاط آسیب خیز و حاشیه‌ای کشور در حال اجرایی شدن است. البته طرح تامین تجهیزات توانبخشی ویژه معلولان سال 94 در هفت استان محروم کشور اجرایی شد. بر این اساس، در یک زمان بندی مشخص به افراد شناسایی شده وسایلی از قبیل ویلچر، واکر و عصا اهدا شد.

به گفته معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور، این طرح سال 95 و بعد از واگذاری تجهیزات توانبخشی به افراد معلول شناسایی شده در هفت استان محروم کشور با سبک جدیدی آغاز شد که در ادامه طرح تامین تجهیزات توانبخشی معلولان، این بار مقرر شد تجهیزات توانبخشی در اختیار معلولان حاضر در نقاط آسیب‌خیز و حاشیه‌ای کشور قرار گیرد و در کنار آن، تجهیزاتی نیز برای نخبگان معلول در نظر گرفته شد. علاوه بر گروه‌های هدف شناسایی شده، تجهیزات ویژه‌ای را نیز برای تحویل به نابینایان در نظر گرفتیم و این طرح همچنان ادامه دارد.

با وجود این اقداماتی که بهزیستی در مناطق محروم انجام داده، هنوز تامین تجهیزات توانبخشی در مناطق محروم کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد. البته معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور، راه رفع این مشکل را در افزایش اعتبارات بهزیستی می‌داند و به میزان می‌گوید: درخواست ما این است که برای استمرار طرح تامین تجهیزات توانبخشی ویژه معلولان تا بی‌نیازی تمام اقشار معلول کشور، اعتبارات کافی به این حوزه تخصیص یابد.

بازار داغ قاچاق تجهیزات کمک توانبخشی معلولان

در شرایطی که معلولان ساکن شهرهای محروم بندرت می‌توانند به تجهیزات کمک توانبخشی دسترسی داشته باشند، گروهی از دلالان و قاچاقچیان، از این اوضاع نابسامان سود می‌برند و به پول‌های بادآورده زیادی می‌رسند.

قاچاق تجهیزات توانبخشی معلولان، اتفاقی نیست که مسئولان، آن را تکذیب کنند. چندی قبل، معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران با صراحت اعلام کرد: حجم قاچاق در حوزه تجهیزات کمک توانبخشی بسیار زیاد بوده و همین موضوع مشکلاتی را برای قشر معلول کشور ایجاد کرده است؛ طوری که متاسفانه بخش قابل توجهی از لوازم کمک توانبخشی معلولان به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و معلولان برای تهیه وسایلی همانند عصا، واکر و ویلچر با مشکل مواجه هستند. به‌طور مثال، در حوزه واردات سمعک، رانت زیادی مشاهده می‌شود و بسیاری از سودجویان با چمدان تعداد قابل توجهی سمعک به کشور وارد می‌کنند.

به اعتقاد محمد رضا اسدی، در حوزه تجهیزات کمک توانبخشی، شرکت‌های تولید کننده تنها به سود آوری خود توجه دارند و رضایت معلولان را مد نظر قرار نمی‌دهند؛ طوری که هم‌اکنون، معلولان برای تهیه تجهیزات کمک توانبخشی با مشکلات زیادی مواجه هستند که در این ارتباط، تلاش خواهیم کرد شرایطی برای تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی فراهم شود که معلولان نیز بتوانند برای تهیه لوازم با کیفیت داخلی با مشکل مواجه نشوند.

راه‌حل چیست ؟

حدود 10 درصد جمعیت کشور را معلولان تشکیل می‌دهد، معلولانی که خیلی از آنها در مناطق کم برخوردار زندگی می‌کنند و تامین تجهیزات کمک توانبخشی برای آنها، عبور از هفت‌خوان رستم است.

دکتر محمد حسین قربانی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم، نبود تجهیزات توانبخشی معلولان در برخی مناطق محروم کشور را خلاف موازین عدالت می‌داند و می‌گوید: هر شهروند معلول باید به تجهیزات کمک توانبخشی دسترسی داشته باشد و نباید صرفا به دلیل زندگی در یک منطقه جغرافیایی، از دسترسی به تجهیزات کمک توانبخشی محروم بماند.

توزیع اعتبارات قابل توجه، مدیریت منابع و مصارف و در اولویت قرار گرفتن سلامت معلولان، راهکارهایی است که به اعتقاد قربانی می‌تواند، وضعیت دسترسی به تجهیزات کمک توانبخشی معلولان در مناطق کم برخوردار را فراهم کند.

قربانی تاکید دارد، در اختیار قرار ندادن این تجهیزات ضروری، معلولان را از حقوق طبیعی خود مثل تحصیل و اشتغال محروم می‌کند، زیرا در وهله اول باید شرایطی فراهم شود که معلول بتواند در محیط زندگی خودش بدون دغدغه حاضر شود و در صورت تامین این ضرورت بدیهی، می‌تواند از امکانات تحصیلی و شغلی بهره‌مند شود.

دکتر محمد‌نعیم امینی‌فرد، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم، از نگاه دیگری به این مشکل توجه دارد و می‌گوید: تامین تجهیزات کمک توانبخشی، نیاز به عزم جدی دولت دارد تا هیچ معلولی در کشور از نبود تجهیزات کمک توانبخشی در رنج نباشد، در این شرایط حتی نهادهای مردمی می‌توانند به کمک دولت بیایند و دولت را در این امر خطیر، یاری کنند.

این نماینده مجلس، از تجهیزات کمک توانبخشی به عنوان یکی از مهم ترین نیازهای معلولان یاد می‌کند و می‌گوید: خیلی از معلولان این امکان را ندارند که به مراکز توانبخشی مراجعه کنند تا تجهیزات ضروری و مورد نیاز خود را تامین کنند. در این شرایط، دولت باید برای شناسایی این معلولان نیازمند اقدام کند، نه این که فقط منتظر مراجعه معلولان به مراکز حمایتی باشیم.

رنج مضاعف معلولان ساکن شهرهای محروم

شاهو محمدی، معلول جسمی و حرکتی شدید است که در شهرستان مریوان استان کردستان زندگی می‌کند.

شاهو از اوضاع تامین تجهیزات کمک توانبخشی در شهرش گلایه دارد و به جام‌جم می‌گوید: کافی است کفش طبی ام دچار مشکل شود و نیاز به تعمیر داشته باشد، باید تا مرکز استان کردستان برای تعمیر این تجهیزات مراجعه کنم. به گفته او، معلولان در شهرهای کوچک فراموش شده‌اند و نیازهایشان دیده نمی‌شود، طوری که بسیاری از معلولان ساکن در این مناطق به محض این که فرصتی پیدا کنند، به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت می‌کنند تا حداقل بتوانند به خدمات ضروری برای حضور در جامعه دسترسی داشته باشند.

هرچقدر میزان معلولیت فردی شدیدتر باشد، به همان نسبت به ابزار و تجهیزات کمک توانبخشی، نیاز بیشتری دارد، اما به قول شاهو، به این نسبت مهم در اغلب شهرهای کوچک ایران، توجهی نمی‌شود؛ به گونه‌ای که هرچقدر معلولیت فردی شدیدتر باشد، به همان نسبت احتمال فراموش شدن او در شهرهای کوچک بیشتر می‌شود، چون افراد دارای معلولیت شدید بسختی می‌توانند برای دسترسی به حقوق طبیعی خود به مراکز حمایتی مراجعه کنند، به همان نسبت هم احتمال دارد که از حقوق قانونی خودشان محروم بمانند.

کمبود مراکز ارائه‌دهنده خدمات کمک توانبخشی، فقط مختص شهرهای کوچک و مناطق دورافتاده کشور نیست، بلکه می‌توان گفت در این مناطق کم برخوردار، اوضاع حادتری را شاهد هستیم. در کلانشهری مثل تهران هم دسترسی به تجهیزات کمک توانبخشی ارزان و باکیفیت برای معلولان بسختی امکان‌پذیر است، اما در شهرهای کوچک، دسترسی به این امکانات، سخت‌تر می‌شود. هم‌اکنون در شهر تهران، تعداد مراکز ارائه‌دهنده خدمات کمک توانبخشی، قابل‌قیاس با جمعیت معلولان پایتخت نیست. نبود تناسب و کمبود بودجه این مراکز خدماتی باعث شده، گاهی مراحل ساخت و تحویل تجهیزات کمک توانبخشی برای معلولان به یک سال هم برسد. تصور کنید معلولی که نیاز دارد در کوتاه‌ترین زمان به کفش طبی دسترسی داشته باشد تا بتواند در جامعه حضور پیدا کند، گاهی تا یک سال هم باید صبر کند تا این تجهیزات ضروری به دستش برسد.

چنین محدودیت‌های گسترده‌ای باعث شده، برخی معلولان که از توانایی مالی بهتری برخوردار هستند، به سمت خرید تجهیزات کمک توانبخشی از مراکز غیردولتی کشیده شوند، اما بسیاری از معلولان، به دلیل هزینه‌های بالای تهیه این تجهیزات در مراکز خصوصی، امکان مراجعه به این مراکز غیردولتی را ندارند و ناخواسته ترجیح می‌دهند، در صف طولانی انتظار برای دریافت تجهیزات کمک توانبخشی دولتی بمانند.

امین جلالوند