شهرباستانی؛هدیه توفان شن به کرمان

به گزارش جام‌جم، دوشنبه هفته گذشته و درست یک روز پس از تعطیلات نوروزی و البته همزمان با بارش برف و باران در بخش‌های زیادی از کشور، توفان سهمگینی از شن و ماسه بخش شرقی استان کرمان شامل چهار شهرستان ریگان، فهرج، بم و نرماشیر را درنوردیدکه شدت بالای آن باعث تعطیلی مدارس، شن‌گرفتگی واحدهای مسکونی، اداری، آموزشی و انسداد جاده‌ها و همچنین ایجاد مشکلات تنفسی برای بخشی از مردم این منطقه شد.

هدیه...

اما توفان که آرام گرفت و فروکش کرد، آثار یک شهر بزرگ تاریخی و سکونتگاهی با اشیایی چون ظروف سفالی، تکه‌های استخوان و...، از دل بیابان‌های منطقه نگین شهرستان فهرج نمایان شد و تصاویری از آن به سایت‌های خبری و مجازی راه یافت. همزمان حدس و گمان‌ها شروع شد...؛ آیا توفان شن گنجی از تمدن چندین هزار ساله سرزمین کرمان را برای مردمان صبورش سوغات آورده یا حکایت چیز دیگری است؟

فرض اول یعنی وجود یک شهر بزرگ باستانی، حدس و گمان مسئولان محلی از جمله غلامرضا نژادخالقی، فرماندار فهرج بود که پس از نمایان شدن محوطه تاریخی، خبر آن را رسانه‌ای کرد و در گفت‌وگو با خبرنگاران تصریح کرد: اگرچه هنوز کارشناسان میراث فرهنگی به منطقه اعزام نشده‌اند تا قدمت واقعی محوطه را مشخص کنند، اما مشاهدات ما گویای پیدا شدن شهری تاریخی با بیش از 5000 مترمربع است.

بررسی کارشناسی

اعلام کشف یک شهر باستانی توسط فرماندار درحالی صورت گرفت که محمود وفایی، مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان در گفت‌وگو با رسانه‌ها، هرگونه اظهارنظر در این‌باره را به بررسی دقیق و کارشناسی باستان‌شناسان منوط دانست و از اعزام اکیپی از باستان‌شناسان به این منطقه در روز پنجشنبه هفته گذشته خبر داد. البته وی به این نکته هم اشاره کرد که با توجه به این‌که کرمان، استانی تاریخی و دارای محوطه‌های باستانی است، ممکن است در جریان سیل و توفان، آثار و اشیای سفالی تاریخی از منطقه‌ای به مناطق دیگری منتقل شود.

با اعزام دو نفر از کارشناسان ارشد باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان در صبح روز پنجشنبه گذشته به بخش نگین کویر شهرستان فهرج، بررسی‌های اولیه کارشناسی در محوطه مذکور صورت گرفت و گزارشی توسط کارشناسان تهیه شد.

سکونتگاه قدیمی مربوط به دوره اسلامی

محمدمهدی افضلی، مدیر روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان درخصوص گزارش تهیه شده توسط کارشناسان میراث فرهنگی به جام‌جم می‌گوید: بررسی‌ها و مطالعات اولیه صورت گرفته روی اشیا و تکه‌های سفالی نمایان شده در محوطه توسط کارشناسان باستان‌شناسی، حاکی از آن است که این محوطه تاریخی، یک سکونتگاه با قدمت مربوط به دوره اسلامی است .

وی با اشاره به این‌که در بررسی‌های بعدی و با اعزام کارشناسان، باید وسعت این منطقه مشخص شود، می‌افزاید: سازمان میراث فرهنگی استان کرمان از طریق رسانه‌ها از این موضوع اطلاع پیدا کرده و فرماندار شهرستان فهرج بدون اطلاع سازمان میراث فرهنگی به رسانه‌ای کردن این موضوع اقدام کرد، درحالی که باید کشف این گونه محوطه‌های تاریخی ابتدا به سازمان میراث فرهنگی اطلاع داده شود تا این سازمان با اعزام کارشناسان و بررسی‌های کارشناسی نسبت به اطلاع‌رسانی دقیق اقدام کند.

این مقام مسئول با اشاره به این‌که استان کرمان بهشت باستان‌شناسی است و در هر نقطه‌ای بقایای آثار و محوطه‌های تاریخی وجود دارد، می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی اطلاعات تمام نقاط باستانی استان را دارد و اگر قرار باشد اسامی این نقاط اعلام شود، دیگر هیچ منطقه باستانی از حفاری‌های غیرمجاز افراد سودجو مصون نمی‌ماند.

افضلی البته یادآور می‌شود که هم‌اکنون و در شرایط دشوار آب و هوایی منطقه، نیروی انتظامی و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی در محل کشف این بقایای تاریخی مستقر شده و مشغول حفاظت از منطقه هستند.

ضرورت حفاظت از میراث تاریخی

آنچه درحال حاضر ذکر آن ضروری است (فارغ از این‌که آیا این بقایای کشف شده متعلق به یک شهر باستانی یا یک سکونتگاه قدیمی است) ، نحوه انعکاس این خبر توسط مسئولان محلی است که باعث ترغیب قاچاقچیان آثار تاریخی به حضور در این منطقه و انجام حفاری‌های غیرمجاز می‌شود. اگرچه به گفته فرماندار شهرستان فهرج تاکنون حفاری در این منطقه صورت نگرفته و نیروی انتظامی و یگان حفاظت میراث فرهنگی در منطقه مستقر هستند، اما مساله مهم این است که مگر تا چه زمانی می‌توان از این منطقه حفاظت کرد؟ و آیا تضمینی وجود دارد که در آینده هیچ حفاری غیرمجازی در محوطه صورت نگیرد؟ متاسفانه حقیقت تلخ حفاری‌های گسترده اوایل دهه 80 در منطقه باستانی کنارصندل جیرفت که به قاچاق بسیاری از آثار تاریخی این منطقه به خارج از کشور منجر شد، بیانگر این حقیقت است که نباید حفاظت از میراث تاریخی کشور را فقط وظیفه نیروهای انتظامی و یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی دانست، بلکه گاهی با کمی تدبیر و دوراندیشی و به دور از هیاهوی رسانه‌ای می‌توان نقش موثری در حفاظت از آثار به‌جامانده از گذشتگانمان ایفا کرد.

حکمت قاسم‌خانی

جام‌جم کرمان