شکوه آفرینش در «آسمان شب»

احتمالا به همین دلیل است که «آسمان شب» از همان اولین برنامه، مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده و توانسته رکورد طولانی‌ترین برنامه علمی تلویزیون را به نام خود کند. سیاوش صفاریان‌پور، تهیه‌کننده و مجری این برنامه معتقد است آسمان شب برای همه آنها ساخته می‌شود که به نجوم و فراتر از آن به علم علاقه‌مند هستند.این تهیه‌کننده به جام‌جم می‌گوید: تلاش ما این است درک مخاطب از جهان بیشتر شود، شکوه آفرینش خداوند را درک کند و انسان بهتری بشود.او بر ایجاد شناخت درباره شکوه آفرینش در این برنامه تاکید می‌کند و مهم‌ترین هدف آسمان شب را ترویج علم توصیف می‌کند. با این همه، صفاریان‌پور و همکارانش قصد ندارند برای مخاطبان تلویزیون کلاس علمی برگزار کنند یا مخاطبانشان را به متخصصان نجوم بدل سازند، بلکه آنها در تلاش هستند مخاطب به نجوم و به علم علاقه‌مند شود.صفاریان‌پور می‌گوید: شاید یک جراح متخصص یا یک راننده اتوبوس درباره کهکشان اطلاعاتی نداشته باشد، اما به این موضوع علاقه نشان بدهد. هدف اصلی ما این است که تماشاگر تلویزیون از هر قشر و طبقه‌ای، روی برنامه ما متوقف شود و آن را تماشا کند.

تولد، توقف و تولد

کمتر کسی فکر می‌کرد یک برنامه علمی، در اولین قسمت بتواند مخاطبان زیادی را جذب کند، اما آسمان شب همزمان با روز جهانی نجوم در سال 1380 که مصادف بود با 16 اردیبهشت ماه به اندازه‌ای مورد توجه قرار گرفت که با حمایت دکتر رضا پورحسین، مدیر شبکه چهار و دیگر مدیران این شبکه، به یک برنامه روزانه بدل شد.

برای مدتی این برنامه هر روز با مدت زمان 15 تا 20 دقیقه به علاقه‌مندان ارائه می‌شد و بعد به مرور تبدیل به برنامه‌ای شد که مثل حالا یک شب در هفته به‌صورت زنده از شبکه چهار به نمایش درمی‌آمد، اما از سال1380 تا امروز، پخش این برنامه مستمر نبوده است. طی این مدت، پخش برنامه آسمان شب دوبار متوقف شد. آخرین بار، به مدت تقریبا یک سال و نیم پخش نمی‌شد و فصل جدید آن که بیست و دومین فصل این برنامه محسوب می‌شود، از مهرماه امسال آغاز شده است.

از باغ‌ موزه تا پرس‌تی وی

معماری ویژه باغ موزه دفاع مقدس و فضای بسیار بزرگی که اولین قسمت‌های فصل جدید این برنامه در آن پخش می‌شد، برای فضای برنامه آسمان شب، شمایلی کهکشانی ایجاد کرده بود. این فضا بدون هیچ نماد و نشانه‌ای از آسمان یا ستارگان یا کهکشان، صرفا به کمک نورپردازی و القای حسی، یک سفینه فضایی را تداعی می‌کرد؛ اما گویا انتقال دادن، گستردن و سپس جمع کردن امکانات و تجهیزات برنامه‌سازی آن هم به‌صورت هفتگی کار چندان ساده‌ای برای گروه تولید برنامه آسمان شب نبود. در فاصله‌ای که برنامه از باغ‌ موزه دفاع مقدس پخش می‌شد، زمینه برای استفاده از استودیوی مجهزی در شبکه پرس‌تی‌وی فراهم شد و حالا مدتی است برنامه آسمان شب از استودیویی به مخاطبان ارائه می‌شود که هم تجهیزاتش از استاندارد بالایی برخوردار است و هم نیروی فنی به روز شده‌ای در آن مشغول به کار هستند.

سفینه‌ای به فضا

تولید یک برنامه درباره نجوم، آسمان و علم در مقایسه با یک برنامه خانوادگی یا ورزشی امکانات بیشتری نیاز دارد، هر چند قرار باشد این برنامه مفاهیم علمی را به زبان ساده به مخاطب ارائه کند.

آسمان شب، گاهی یک موقعیت نجومی را شبیه‌سازی می‌کند، گاهی ماکت یا فیلم یک رویداد نجومی را همزمان با توضیحات کارشناسان به نمایش می‌گذارد و گاهی تصاویری به نمایش گذاشته که به دلایل علمی باید در نور کم یا شرایط ویژه تصویربرداری می‌شده و از همین جهت، امکانات و تجهیزات ویژه در تولید این برنامه نقش جدی و مهم دارند.

به عنوان نمونه در حال حاضر آسمان شب از استودیویی در شبکه پرس‌تی‌وی به مخاطبان ارائه می‌شود که از یک ویدئو اسکرین بزرگ و تجهیزات و تکنیسین‌های فنی به روز و با استاندارد بالا برخوردار است. همچنین گاهی استفاده از امکانات ویژه نورپردازی یا دوربین‌هایی با امکانات خاص در تولید این برنامه ضرورت پیدا می‌کند.

آخرین صدا

در تیتراژ آسمان شب، صدای گوینده‌ای استفاده شده که بسیار تاثیرگذار اما بسختی قابل شناسایی است! این صدا که شاید بتوان کمی خستگی و بی‌رمقی آن را احساس کرد، آخرین صدای ضبط شده از محمد خواجوی‌ها، معروف به مانی است که به‌عنوان دوبلور و گوینده فعالیت می‌کرد و برخی از ما برنامه «قصه‌ شب» را با صدای او به یاد می‌آوریم.

مرحوم مانی در آخرین سال‌های عمر از سلامت کافی برخوردار نبود که بتواند دوبله و گویندگی را ادامه بدهد. گاهی سرپرستی گویندگان فیلم یا سریالی را می‌پذیرفت تا این‌که پارکینسون و آلزایمر او را برای همیشه از حرفه‌ دوبله و گویندگی جدا کرد.

یک سال پیش از این که دار فانی را برای همیشه ترک کند، غلامعلی افشاریه اولین مجری برنامه آسمان شب همراه سیاوش صفاریان‌پور که تهیه‌کنندگی را به‌عهده داشت به دیدن مرحوم مانی رفتند و به پیشنهاد افشاریه، جمله کوتاه تیتراژ برنامه با صدای مرحوم مانی ضبط شد و تا امروز همچون سرمایه‌ای گرانبها در این برنامه ماندگار شده است.

برنامه عامه‌پسند علمی

همیشه علم زبان دشوار و ادبیاتی سنگین داشته است؛ اما رسانه، لحنی ساده و صمیمی. در نتیجه یک برنامه علمی در رسانه‌ای مانند تلویزیون که اولین کارکردش سرگرمی‌سازی است، چاره‌ای ندارد جز این که بتواند زبانی صمیمی‌ و رسانه‌ای برای مفاهیم علمی پیدا کند.

برنامه آسمان شب این کار را به کمک روزنامه‌نگاران علمی انجام می‌دهد؛ کسانی که هم کارشناس و متخصص حوزه‌های مختلف علمی مانند نجوم، فیزیک و امثال آن هستند و هم با رسانه و زبان آن آشنایی دارند و ساده‌سازی مفاهیم پیچیده را می‌دانند. در این برنامه کسانی که از دریچه رسانه با علم آشنا هستند در کنار کسانی قرار می‌گیرند که علم را در فضای دانشگاهی عرضه می‌کنند و در تعامل با هم می‌کوشند، یک برنامه عامه‌پسند علمی تدارک ببینند؛ برنامه‌ای که تماشای آن سرگرم‌کننده و لذت‌بخش است و شباهتی به کلاس‌های دانشگاهی ندارد.

مخاطبان دیروز کارشناس امروز

16 سال برای یک برنامه علمی عمر کمی نیست. مخاطبانی که در دوران کودکی یا نوجوانی تماشاگر آسمان شب بوده‌اند، حالا در روزگار جوانی و بزرگسالی هم می‌توانند با این برنامه همراه باشند.

نکته قابل توجه این است که برخی کارشناسان این برنامه، روزنامه‌نگارانی هستند که زمانی تماشاگر برنامه بوده‌اند و برخی با همین برنامه به نجوم علاقه‌مند شده و در این زمینه تحصیل کرده‌اند و به جرگه منجمان آماتور پیوسته‌اند.

آیرین شیوایی و کاظم کوکرم از جمله علاقه‌مندان و مخاطبان این برنامه هستند که حالا با آسمان شب همراهی و همکاری می‌کنند.

همنشینی قدمت و تازگی

زمانی آسمان شب یک گفت‌وگو به مخاطبانش ارائه می‌کرد اما در فصل جدید سازندگان برنامه به این نتیجه رسیده‌اند که زمان ایجاد تنوع رسیده است.

حالا یک مجموعه از گفت‌وگوهای متنوع در برنامه به مخاطبان ارائه می‌شود، بعلاوه آیتم‌های متعددی مانند ناتیلوس که نگاهی دارد به سینمای علمی ـ تخیلی و بخشی درباره پیشتازان عصر فضا.

در این فصل ساختار گرافیکی برنامه هم تغییر کرده و شمایلی تازه‌تر یافته است، البته تیتراژ برنامه همان است که بود با این تفاوت که همان تصاویر قبلی بازسازی شده‌ و با کیفیت و شرایطی بهتر به مخاطبان ارائه می‌شود.

آذر مهاجر رادیو و تلویزیون