کی از همه قوی‌تره؟!

یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود کودکان، نوجوانان و جوانان کمتر دچار آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، خشونت، پرخاشگری و... شوند داشتن عزت نفس است،‌ یعنی این احساس ارزشمند بودن مانع از آن می‌شود که به جسم یا ذهن خود آزار برسانیم.

عزت نفس از افکار، احساسات، عواطف و تجربیات ما در طول زندگی ناشی و باعث می‌شود خود را شخصی منفور یا دوست داشتنی بدانیم و بتوانیم خودمان را دوست داشته باشیم یا همیشه دیگران را بر خود مقدم و ارجح بدانیم. در واقع مجموعه هزاران برداشت، ارزیابی و تجربه‌ای که ما از خودمان داریم باعث می‌شود نسبت به خود احساس خوشایند ارزشمند بودن یا برعکس احساس بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی داشته باشیم.

اما چگونه می‌توانیم عزت نفس را از همان کودکی در فرزندانمان تقویت کنیم. در این خصوص با دکتر سمیه صالحی، روان‌شناس و مشاور گفت‌وگو کرده‌ایم.

احساس ارزشمندی

هر فرد نسبت به خود شناخت و نظری دارد که نشان می‌دهد تا چه حد خود را دوست دارد. نوزاد پس از تولد از وابستگی، ناتوانی و نیاز ‌خود به بزرگسالان آگاه می‌شود. به این ترتیب اگر در خانواده‌ای متولد شده باشد ‌که آن خانواده خواهان تولد او باشند و مورد محبت و نوازش و علاقه‌ والدین و اطرافیانش واقع شده باشد‌ در مراحل رشد و تکامل خود احساس ارزشمندی می‌کند.

همین موضوع بر عزت نفس او تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود در طول زندگی خود از عزت نفس بالایی برخوردار شود. ولی اگر کودک در خانواده‌ای به دنیا بیاید که مورد پذیرش و نوازش قرار نگیرد احساس ارزشمند بودن نمی‌کند و این موضوع در فرآیند رشد روان به صورت‌های مختلف بر رفتار فرد تاثیر می‌گذارد و عزت نفس او پایین می‌آید.

تقویت عزت نفس

یکی از راه‌های پرورش عزت نفس در کودکان «پذیرش» آنهاست؛ درست به همان صورتی که هستند. البته گاهی انجام آن خیلی دشوار به نظر می‌رسد، زیرا ما دوست داریم آنها را به چیزی که خودمان می‌خواهیم تبدیل کنیم.ولی فراموش نکنیم ما از کودکانمان انتظارات زیادی داریم ولی آنان نمی‌توانند همه انتظارات ما را برآورده کنند.

هر کودکی خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد که شامل نقاط ضعف و قوت می‌شود. طبیعی است ما از فرزندان خود انتظار داشته باشیم مطابق میل ما رفتار کنند تا موفق شوند. ولی اگر می‌خواهیم عزت نفس خود را حفظ کنند هیچ‌گاه نباید حس ارزشمند بودن را از آنها بگیریم. توجه داشته باشیم آنان در چه کاری موفق هستند یا به سختی در انجام آن موفق می‌شوند، تشویق و پذیرش آنان امری بسیار ضروری است. همچنین سعی کنید وقت زیادی را با کودکتان بگذرانید. این موضوع در پرورش عزت نفس او بسیار موثر است، زیرا متوجه می‌شود آن‌قدر با ارزش هست که زمان کافی در اختیار او قرار دهیم.

تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس

می‌توان گفت عزت نفس یعنی اعتماد به نفس به علاوه احترام به خود. بنابراین برای داشتن عزت نفس لازم است که ما ابتدا اعتماد به نفس داشته باشیم. زمانی که نیاز به عزت نفس در وجود کودک برطرف می‌شود او فرصت پیدا می‌کند احساس ارزشمندی و توانمندی کند و از شایستگی خود مطمئن شود. ولی وقتی از شایستگی‌ها، قابلیت‌ها و توانایی‌های خود آگاه نیستیم، اجازه می‌دهیم هرکس هر طور می‌خواهد با ما رفتار کند.

دوران کودکی

دوران کودکی در نحوه شکل‌گیری عزت نفس فرد اهمیت زیادی دارد. چون در این زمان است که عزت نفس افراد شکل می‌گیرد و در این میان مادر نقش بسیار مهمی دارد؛ یعنی اگر رابطه مادر و فرزند درست و مناسب باشد و کودک احساس کند که مادرش می‌تواند‌ پاسخگوی احساسات و نیازهای او باشد به سرعت و به‌طور مؤثر واکنش نشان می‌دهد و می‌فهمد آن‌قدر ارزشمند هست که والدین و اطرافیان به او محبت کنند.

پیام‌هایی که کودکان، به مرور و با گذشت زمان، از افراد مهم پیرامون خود دریافت می‌کنند، تاثیر زیادی بر عزت نفس آنها خواهد گذاشت.

نشانه‌های عزت نفس

عزت نفس را می‌توان در حالات چهره، رفتار، صحبت و حرکات افراد مشاهده کرد. افرادی که عزت نفس بالایی دارند به روش‌های مختلف احساس خوبی را که نسبت به خود و دیگران دارند ابراز می‌کنند. در نتیجه دیگران هم نسبت به آنها احساس خوبی پیدا می‌کنند. برعکس اشخاصی که عزت نفس پایینی دارند، احساس ناشی از ناسزاوار بودن خود را به دیگران هم منتقل می‌کنند.

نقش والدین

عزت نفس خود والدین بر فرزندانشان هم بسیار تاثیرگذار است. در دوران کودکی ابتدا یاد می‌گیریم از رفتار پدر و مادر الگوبرداری کنیم، در نتیجه اگر آنها دائم از ما ایراد بگیرند، ما نیز یقین پیدا می‌کنیم که حتما به اندازه کافی خوب نیستیم، بنابراین عملکرد و ساختار خانواده نیز در عزت نفس فرد بسیار مهم است. کودکان خیلی زود تشخیص می‌دهند که پدر و مادرشان تا چه حد برای خود ارزش و اعتبار قائل هستند و مطابق با آن هم رفتار می‌کنند.

یکتا فراهانی