آنچه از اثرات حشره‌کش‌های الکتریکی بر سلامت و محیط‌زیست باید بدانید

این نورهای آبی خطرناک

هنگامی که اسم حشره‌کش را می‌شنویم به احتمال زیاد نخستین چیزی که به ذهن ما می‌رسد، حشره‌کش‌های شیمیایی است.

کد خبر: ۹۶۸۹۳۱

سال‌ها پیش اسپری‌های حشره‌کش و حشره‌کش‌های دستی وسیله دفاعی در برابر حشره‌های مزاحم بودند. چندی پس از آن هم قرص‌های حشره‌کش و دستگاه‌های حشره‌کش برقی ابتدایی به بازار آمد. در دنیای مدرن امروز حتی حشره‌کش‌ها هم با فناوری روز توسعه یافته‌اند و اکنون در بسیاری از خانه‌ها و فروشگاه‌ها حشره‌کش‌های الکتریکی با لامپ‌های نورانی خیره‌کننده به چشم می‌خورند.

اما تصور نمی‌کنم با وجود همه این فناوری‌ها رفت و آمد پشه‌ها به محیط زندگی ما کمتر شده باشد.

حشرات به مرور زمان نسبت به حشره‌کش‌های شیمیایی مقاوم می‌شوند و در مورد حشره‌کش‌های الکتریکی هم احتمالا حشرات خیلی زود راه فرار از آنها را پیدا خواهند کرد. هر موجود زنده‌ای روش‌های خاص خود را برای دور ماندن از خطر دارد.

حشره‌کش‌های الکتریکی، مفید یا مضر؟

شاید در نگاه اول به نظر برسد مضرات این نوع حشره‌کش‌ها برای انسان و محیط‌زیست کمتر از حشره‌کش‌های شیمیایی باشد. اما گاهی به‌کارگیری فناوری جدیدتر، یک مشکل را برطرف می‌کند و هزاران مشکل دیگر در طبیعت به وجود می‌آورد. تابش لامپ‌های فرابنفش این حشره‌کش‌ها در فاصله نزدیک به انسان مضرات زیادی دارد و علاوه بر این دستگاه‌های حشره‌کش الکتریکی حشرات بیشتری را به سمت خود جذب می‌کنند. این روزها حشره‌کش‌های الکتریکی در بسیاری از فروشگاه‌ها بخصوص فروشگاه‌های مواد غذایی و در خانه‌ها و نزدیک‌ترین مکان‌های زندگی ما به چشم می‌خورند. در بازار نیز با حجم زیاد حشره‌کش‌های الکتریکی مواجه می‌شویم که البته حجم زیادی از آنها کالاهای وارداتی بخصوص از بازار چین است. دسترسی به این دستگاه‌ها در محیط زندگی و بازار فروش آن‌قدر آسان شده است که کمتر به اثرات وجود لامپ‌هایی با اشعه فرابنفش در محیط زندگی فکر می‌کنیم. این در حالی است که حتی قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر اشعه خورشید ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای سلامت به وجود آورد. در این میان توجه به استاندارد ملی ایران و استانداردهای بین‌المللی در استفاده از این دستگاه‌ها و قرار دادن آنها در دورترین جای ممکن از انسان موضوع حائز اهمیتی است که گاهی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

فناوری برای از بین بردن حشره‌های مزاحم

استفاده از حشره‌کش‌های الکتریکی در اولین تجربه‌ها جذاب است؛ هر بار حشره‌ای به دستگاه برخورد می‌کند، جرقه می‌زند و از بین می‌رود و بعضی‌ها به عنوان نمایشی هیجان‌انگیز به آن نگاه می‌کنند! راکت‌های حشره‌کش که چند سال گذشته رواج یافته بودند، مصداق بارز وسیله‌ای تفریحی برای کشتن پشه‌ها بود. اما در مورد حشره‌کش‌های الکتریکی کمتر کسی حواسش هستکه پرتوهای فرابنفش تابش شده از آنها چه ضررهایی بــرای سلامت و جذب حشرات بیشتر دارند. این لامپ‌ها می‌توانند تعداد زیادی از حشرات را به سمت خود جذب کنند. حشراتی که ممکن است به صورت عادی در محیط زندگی انسان وجود نداشته باشند، هنگام مواجهه با نور خیره‌کننده حشره‌کش جذب آن می‌شوند. دامنه تاثیرگذاری این نوع حشره‌کش‌ها هنگامی است که طول موج نور منتشر شده بین 330 تا 350 نانومتر باشد و در این حالت حشرات براحتی جذب این نور می‌شوند.

در واقع اشعه فرابنفش برای جذب حشرات استفاده می‌شود و هنگامی که حشره به دستگاه نزدیک می‌شود، ولتاژ برق حشره را از بین می‌برد. بعضی حشرات هنگام برخورد به توری الکتریکی کشته می‌شوند و بعضی نیز در صفحه چسبناک داخل دستگاه گیر می‌افتند و تعدادی هم از این دام فرار می‌کنند و همچنان موجب مزاحمت می‌شوند.

پرتوهای حشره‌کش‌های الکتریکی و سلامت انسان

پرتو فرابنفش به صورت طبیعی در نور خورشید وجود دارد و به میزان کم برای سلامت انسان مفید است و ویتامین دی تولید می‌کند. اما قطعا قرار گرفتن طولانی‌مدت مقابل پرتوهای فرابنفش باعث نرمی استخوان، اگزما و انواع بیماری‌های پوستی و التهاب‌ها می‌شود. لامپ‌هایی که در حشره‌کش‌های الکتریکی استفاده می‌شود، در واقع اشعه‌ای معروف به نور سیاه (Black Light) منتشر می‌کند که طول موج بلند فرابنفش (UVA) و کمی نور مرئی، معمولا آبی ـ بنفش تابش می‌کند. نوع تابش این نورها شبیه به تابش فلورسنت است و لایه‌ای فسفری داخل تیوب همراه با جذب تابش فرابنفش وجود دارد که تبدیل به نور مرئی می‌شود. وجود چنین تابشی در فاصله نزدیک و با تابش مستقیم می‌تواند مشکلات بسیاری برای سلامت پوست و چشم انسان مثل آب مروارید یا انواع سرطان‌های پوست به وجود آورد.

موضوع دیگر که سلامت انسان را تهدید می‌کند این است که حشره‌کش‌های الکتریکی نه تنها باکتری و ویروس بسیاری در محیط آزاد می‌کنند، با به جای‌ماندن حشرات مرده در محیط، ممکن است موجب بروز آلرژی‌های تنفسی یا التهاب شوند.

حشرات براحتی دم به این تله نمی‌دهند

در تبلیغات بعضی حشره‌کش‌ها گفته می‌شود علاوه بر از بین رفتن حشرات، جلوی تولید مثل آنها نیز گرفته می‌شود، بعضی هم ادعا می‌کنند آفت‌های کشاورزی را حتی تا فضای یک هکتار از محیط اطراف دور می‌کند. اما در واقعیت هیچ کدام از این موارد اتفاق نمی‌افتد. پروفسور جاناتان دی (Jonathan Day)، دانشیار موسسه علوم غذایی و کشاورزی دانشگاه فلوریدا، معتقد است استفاده از حشره‌کش‌های الکتریکی با هدف از بین بردن حشرات، فقط از بین بردن سلامت و پول است. این دستگاه بیش از آن که حشرات را از بین ببرد، با نور خیره‌کننده‌اش آنها را جذب محیط می‌کند. ممکن است تعدادی از آنها به دام بیفتند و کشته شوند، اما تعداد بیشتری وارد محیط شوند و بیشتر مزاحمت ایجاد کنند. در این بین ممکن است تعداد زیادی از حشرات مفید که مزاحمتی برای انسان ندارند نیز از بین بروند. بخصوص اگر دستگاه جایی نزدیک به درها و پنجره‌ها نصب شود، بیش از آن که حشرات را از بین ببرد، به جذب حشرات بیشتر منجر می‌شود.

راه‌های جایگزین طبیعی

به طور کلی از زمانی که پشه‌ها در آب‌های راکد در فضای شهری دچار اصلاحات ژنتیک شدند و خود را با محیط انطباق دادند، از بین بردن آنها کار دشواری شده است. یکی از راه‌های موثر دور نگه داشتن حشرات مزاحم از محیط زندگی استفاده ازگیاهانی است که برای حشرات نامطبوع است. این گیاهان می‌توانند علاوه بر جلوه زیبایی که به محیط زندگی می‌دهند، حشرات مزاحم را از محیط دور نگه دارند و آسیبی هم برای انسان و اکوسیستم نخواهند داشت. برای مثال کاشت و نگهداری گیاه لوبیا در محیط زندگی باعث دوری ساس و حشرات ریزی می‌شود که با چشم دیده نمی‌شوند.

حشرات مفید، قربانی پشه‌های مزاحم

بعضی‌ها می‌گویند حشره خوب، حشره مرده است! اما واقعیت این است که انواع زیادی از حشرات مفید در اکوسیستم و محیط اطراف انسان وجود دارد که نبودن آنها فاجعه‌های محیط‌زیستی و آلودگی‌های بسیاری به وجود می‌آورد. وجود تعدادی از حشرات برای گرده‌افشانی گیاهان و تغذیه پرندگان لازم است.

اگرچه این حشره‌کش‌ها برای به دام انداختن پشه‌ها، مگس‌ها و در مواردی زنبورهای مزاحم استفاده می‌شوند، گاهی حشرات بی‌آزار را نیز از بین می‌برند. یکی از دلایلی که باعث می‌شود حشره‌کش الکتریکی کارکرد لازم را نداشته باشد، این است که بسیاری از گونه‌های حشرات به لامپ‌های فرابنفش حساسیت ندارند. در واقع این حشرات هستند که جذب نور فرابنفش می‌شوند و به طور معمول پشه‌ها جذب منابع تولید دی‌اکسید کربن می‌شوند که تنفس انسان یکی از این منابع است. برای مثال پشه‌ها که یکی از دلایل اصلی استفاده از این دستگاه‌ها هستند به دی‌اکسید کربن بسیار حساسند. تصور کنید پشه‌ها در حال پیمودن مسیری هستند که ناگهان نوری فرابنفش آنها را به سمت خود جذب می‌کند، از طرفی بوی دی‌اکسید کربن را در محیط استشمام می‌کنند و با تغییر جهت به سمت منبع دی‌اکسید کربن ـ که انسان است ـ می‌روند. نتیجه مطالعاتی در این رابطه در دانشگاه دلاور (Delaware) آمریکا نشان می‌دهد طی 15 شب بیش از 13 هزار حشره در 6 دستگاه حشره‌کش الکتریکی از بین رفتند که فقط 31 حشره از حشرات مزاحم مثل پشه‌ها به حساب می‌آیند. به نظر می‌رسد این دستگاه حدود 71 میلیارد حشره غیرهدف از جمله سوسک‌های مفید، پروانه، بید و انواع مورچه‌ها را در سال از بین می‌برد. از طرف دیگر بعضی حشرات در چرخه طبیعت تعداد و تولید مثل حشرات دیگر را کنترل می‌کنند و کم شدن تعداد نوع خاصی از حشرات در یک محیط، موجب افزایش بی‌رویه گونه‌های دیگر می‌شود.