مرگ تدریجی ریه‌های تهران

اما این نورپردازی تا چه اندازه لازم است و چه جاهایی می‌تواند به کار گرفته شود؟ آلودگی تهران فقط مختص آلودگی هوا نیست، هر تغییر نامطلوب و خارج از استاندارد در طبیعت می‌تواند آلودگی ایجاد کند. استفاده نادرست از نور در مبلمان شهری علاوه بر این که رانندگان را در شب دچار خیرگی می‌کند، بر سلامت روانی انسان‌ها هم تاثیر می‌گذارد و استرس و عدم تمرکز به وجود می‌آورد. آلودگی نوری زمینه‌ساز خشک شدن درختانی می‌شود که ناخواسته تن به زندگی شهری داده‌اند. وقتی ما شب‌ها را مثل روز برای آنها روشن می‌کنیم، به طور غیرمستقیم فعالیت‌های زیستی درختان را دچار اختلال کرده‌ایم. مهندسان معتقدند این نورپردازی‌ها برای فضای زندگی شبانه لازم است و با کاهش تردد در خیابان‌ها، منابع نوری خاموش می‌شود.

اما فعالان محیط‌زیست و آلودگی نوری می‌گویند در بسیاری از خیابان‌ها، لامپ‌های نصب شده در لابه‌لای درختان تا صبح روشن است. در این شرایط نورپردازی مناسبتی اعیاد خاص هم چندان در چشم شهروندان جلوه نمی‌کند.

شهرداری تهران: نورپردازی درختان، اصولی و محاسبه شده است

حمیدرضا نیلی، معاون فنی و طرح‌های شهری سازمان زیباسازی شهرداری تهران‌ درباره مطالعات انجام شده برای نصب لامپ و نورپردازی در میان درختان خیابان‌های تهران به جام‌جم می‌گوید: «درختان از سرمایه‌های محیطی ما بوده و همه دغدغه حیات آنها را داریم. ما در سازمان زیباسازی شهرداری مطالعات مربوط به این نورپردازی را انجام داده‌ایم و تعدادی از جلسات نیز مشترک با سازمان بوستان‌ها بوده است. نور فضای جلوی فروشگاه برای جلب نظر مشتری و نور متحرک ناشی از چراغ خودروها آلودگی نوری ایجاد می‌کند، همچنین چراغ‌برق‌های شرکت برق هم شب تا صبح روشن است.

از این جهت اینها را آلودگی نوری می‌گوییم که اغلب محاسبه نشده هستند و بیش از ظرفیت نور ایجاد می‌کنند. وقتی چنین نورهایی در محیط وجود دارد، اگر ما یک نور کم با مصرف جزیی را در محفظه خاصی که محاسبات آن انجام شده است و جهت خاصی برای تابش آن مشخص شده هدایت کنیم، به مراتب آسیب‌های کمتری دارد.»

معاون فنی و طرح‌های شهری سازمان زیباسازی شهرداری تهران در ادامه راهکارهای این سازمان برای کنترل زمان این روشنایی‌ها را عنوان می‌کند: «طول زمان روشنایی پروژه‌های نورپردازی از جمله بحث‌های مطرح است. ساعت‌های خاص خودکنترلی یا هوشمند روی بعضی لامپ‌ها نصب شده است. حسگرهایی که متناسب با تعداد خودروهای عبوری بوده تنظیم شده است. این نورها نور را لایه لایه کم می‌کند و نهایت تا ساعت 11 شب روشن می‌ماند و البته در نیمه دوم سال کمی زودتر لامپ‌ها خاموش می‌شود.»

نیلی دلیل نورپردازی درختان چند خیابان تهران با لامپ‌ها وپروژکتورهای چند رنگ را احیای زندگی شبانه در شهر عنوان و اضافه می‌کند: «تا زمانی که فضای شهری شب میزبان شهروندان است، با نورپردازی فضاهایی مثل گیاهان، آثار حجمی و مجسمه‌ها فضای شهری را روشن می‌کنیم. درهمه پروژه‌ها زاویه تابش و میزان لوکس نوری محاسبه شده است و دریچه‌های لنز آنها قابل تنظیم است. ما نور بیش از حد یا رها شده نداریم که آسیبی برساند.

بعلاوه طراحی‌های نورپردازی طوری انجام شده است که خیرگی برای عابران هم ایجاد نکند.» وی می‌افزاید: «اغلب کشورهای دنیا پارک‌ها را نورپردازی می‌کنند و یکی از اقدامات جاذب جمعیت فضاهای شهری در دنیا روشن کردن گونه‌های گیاهی است. میزان نور عمومی خیابان‌ها برآورد شده است و مکمل آن نور، پروژکتورهایی طبق اصول مهندسی و معماری نور، به صورت نور رنگی در نورپردازی موضعی استفاده می‌شود.» البته معاون فنی شهرداری تهران اشاره به نام شهر بخصوصی در جهان نکرد که در آن درختان را هم مثل بناهای مهم شهر نورپردازی کنند.

درختان، قربانیان مظلوم شب‌های روشن

دکتر سید مهدی سیدی، متخصص فیزیولوژی گیاهی و استادیار گروه زیست فناوری مولکولی گیاهی در پژوهشگاه ملی ژنتیک درباره اختلال به وجود آمده بر اثر نورپردازی شبانه در روند فعالیت‌های زیستی روزمره گیاهان به جام‌جم می‌گوید: «هر گیاه یک دوره روزانه و یک دوره شبانه دارد. گیاه برای فعالیت‌های هنگام شب باید در محیط تاریک قرار بگیرد و با تابش مستقیم نور در شب، شکست شبانه برای گیاه اتفاق می‌افتد. شکست شبانه باعث می‌شود فعالیت‌های گیاه در شب متوقف شود یا مسیر آنها تغییر کند. در نورپردازی معمولی خیابان‌ها منابع نوری داریم که در ارتفاع 10 تا 12 متری قرار دارند و هر چه به سمت پایین می‌آید، کاهش پیدا می‌کند. اما در نور لامپ‌های ال‌ای‌دی سطح نور بسیار بالاست و برخی طول موج‌های این نورها برای فعالیت‌های گیاه در شب مضر هستند. تابش مستقیم این منابع نوری در درازمدت زمینه‌ساز خشک شدن درخت می‌شود که بسته به نوع و سن گیاه تفاوت دارد و همه گیاهان به یک شکل واکنش نمی‌دهند. وی تصریح می‌کند: «این نوع نورپردازی در شب و با این طول موج و شدت نور بالا بسیار مضر است.»

سیدی درباره طول موج نورهای مکمل که گفته می‌شود اثر نور دیگر منابع نوری خیابان را خنثی می‌کنند اضافه می‌کند: «گیاهان در طول موج‌های آبی و قرمز بیشترین حساسیت و در مقابل به طول موج زرد و سبز کمترین حساسیت را نشان می‌دهند. نورهای قرمز و آبی که در حال حاضر به فراوانی بین درختان دیده می‌شود، زندگی آنها را مختل می‌کند. معمولا نورهایی در طبیعت شهری برای روشن کردن معابر وجود دارد، اما روشن کردن لامپ نورانی زیر درخت، کاملا خلاف قواعد علمی است. این کار در حد چند ساعت هم برای گیاه که روند رشدش با نور تنظیم شده، آسیب‌رسان است. برای مثال در یک مزرعه بسیار بزرگ ذرت در آمریکا، در یک خط مشخص، گیاهان ذرت گل نمی‌دادند و در تحقیقات مشخص شد مسیر عبور هواپیماها دقیقا از فراز آن مسیر بوده است. درختان بر خلاف ظاهرشان بسیار حساس هستند.»

سیدی در ادامه می‌افزاید: « از طرف دیگر چرخه زیستی حشرات نیز در اثر نورهای مزاحم به هم می‌ریزد، در محیط‌زیست شهری اختلال ایجاد می‌کند و طغیان آفت به وجود می‌آورد. آفت‌ها روی گیاهان تخمگذاری می‌کنند و در اثر وجود همین نورها سریع‌تر رشد می‌کنند و بیرون می‌آیند و این خود آسیب دیگری برای گیاه است. در دیگر کشورها نورپردازی گیاهان گاهی به صورت موقت و همزمان با آغاز سال نو که در زمستان و برای درختان بدون برگ است، انجام می‌شود. نه در بهار و تابستان چنان که در تهران می‌بینیم.»

نورپردازی برای ایجاد فضای امن شهری

کاوه احمدیان، مدرس دانشگاه و مدیر عامل یکی از شرکت‌های مشاور نورپردازی، از رابطه مستقیم روشنایی و احساس امنیت به عنوان یکی از علل نورپردازی‌های شهری یاد می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «برای انسان و گیاه استراحت هنگام شب در فضای تاریک مطلوب‌تر است، اما از طرف دیگر ما در فضای شهری زندگی می‌کنیم که اقتضاهایی به دنبال دارد. شهروندان در محیط‌های تاریک احساس ناامنی می‌کنند و مدیران شهری موظف هستند فضای امنی را به وجود آورند. الزاما نمی‌توان با یک روش علمی این نتیجه‌گیری را کرد که نورپردازی درختان با توجه به دامنه و شدتی که دارد، در مقایسه با سایر آلاینده‌های نوری دیگر در محیط تاثیرگذار باشد.»

احمدیان درباره نمونه طرح‌های مشابه نورپردازی صورت گرفته در تهران در دیگر کشورها می‌افزاید: «نورپردازی یکی از ابزارهایی هست که مدیران شهری برای زیباتر کردن شهرها از آن استفاده می‌کنند.

رونق زندگی شبانه در شهرها رابطه مستقیمی با رونق اقتصادی هم دارد. عناصر طبیعی مثل درختان در شهرها هم از سوژه‌های جذاب هستند که در خیابان‌های پاریس فرانسه و دوسلدورف آلمان نیز نورپردازی می‌شود. اما آنها کمتر نور رنگی استفاده می‌کنند و شهرداری تهران نورهای رنگی استفاده کرده و این رنگ‌ها بعضا بسرعت تغییر رنگ می‌دهند که ممکن است برای شهروندان مطلوب نباشد که این موضوع بررسی جداگانه‌ای می‌طلبد.» وی افزود: «با این شرایط درست‌تر این بود که به دلیل حساسیت درختان به نور ـ بخصوص در مورد درختان خیابان ولی‌عصر ـ قبل از تصمیم‌گیری، کار مطالعاتی همه جانبه‌ای در این زمینه انجام شده و با اتکا به داده‌های علمی چنین تصمیمی گرفته شود.»

نورپردازی غیرضروری به‌بهانه اقتصادمقاومتی!

مهندس نیلی درخصوص شرایط خاص اقتصادی حاکم بر کشور و نسبت نورپردازی غیرضروری درختان با اقتصاد مقاومتی می‌گوید: تجهیزات لازم برای این پروژه‌های نورپردازی تولید داخل بوده و در جهت مباحث اقتصاد مقاومتی است.» وی افزود: «شهر باید فعال و زنده باشد و محیط شهری باید طوری مهیا شود که شهروندان رغبت کنند به خیابان بیایند. اگر جذابیت‌های فضای شهری نباشد، بعد اجتماعی و تعامل با فرهنگ شهری کاهش پیدا می‌کند.»

هیچ شهروندی با زنده و پویا بودن محیط شهری به شرط تضمین ادامه حیات پوشش گیاهی و جانوری در شهر مشکلی ندارد. اما در زمینه تأمین تجهیزات نورپردازی شهری، منبع آگاهی که نخواست نامش فاش شود به جام‌جم گفت: «تجهیزات نصب شده برای نورپردازی غالبا تولید کشور چین و مونتاژ شده در ایران است و از نظر اقتصادی هزینه و فایده نصب پروژکتورهای چند رنگ (RGB) بیشتر از دیگر منابع نوری است.»

سپیده شعرباف‌