اینجا یک مدرسه تلویزیونی است

شکل‌گیری شبکه کودک و نوجوان البته حاصل یک فرآیند زمانی و ساختاری است به این معنی که ابتدا شبکه دوم به عنوان شبکه کودک و نوجوان شناخته می‌شد، اما نه به شکل تمام وقت و تخصصی. به عبارت دیگر این شبکه نسبت به شبکه‌های موجود دیگر، بیشترین حجم برنامه‌های کودک را به خود اختصاص می‌داد و در یک مقطعی اکثر برنامه‌های کودک و نوجوان در این شبکه متمرکز شد، اما این به معنای شکل‌گیری یک شبکه اختصاصی و تخصصی این رده سنی نبود تا این‌که در دوران تازه تولد شبکه‌های تازه تاسیس شبکه پویا از راه رسید که البته بیشتر سویه و محتوایی انمیشین داشت تا این‌که بنا به ضرورت تشکیل شبکه‌ای ویژه برای کودک و نوجوان که حاصل سال‌ها بحث و تاکید بر این ضرورت بود به شکل‌گیری شبکه کودک و نوجوان انجامید که شاید بتوان آن را از آخرین دستاوردهای مدیریت رئیس سابق رسانه ملی دانست که در فرآیند سیاست‌های جدید سازمان در حذف و ادغام شبکه‌های تازه تاسیس، متولد شد. واقعیت این است که تخصصی شدن شبکه‌های تلویزیونی یک ضرورت رسانه‌ای است که در همه جای دنیا پذیرفته شده است. شاید هیچ شبکه‌ای برای تخصصی شدن به اندازه شبکه کودک با توجه به این که کودکان و نوجوانان طیف وسیعی از مخاطبان این رسانه را تشکیل می‌دهند، اولویت نداشته باشد. گرچه باید به این نکته هم توجه داشت که امکانات و ظرفیت‌های مادی و فنی تأسیس شبکه‌های تلویزیونی امکان راه‌اندازی شبکه‌های جدید را فراهم می‌کند، کافی نیست؛ قطعا تأمین محتوا و غنی کردن درونمایه آنها مهم‌تر از راه‌اندازی شبکه است. توجه به این ضرورت را از حیث مخاطب‌شناسی و تولید محتوای مناسب و مرتبط در این شبکه شاهد هستیم. در ابتدا نگاهی می‌اندازیم به فرآیند شکل‌گیری و تحول این شبکه.

اگر بخواهیم ماهیت، ساختار و کارکرد این شبکه را کالبدشکافی کنیم باید بگوییم که در حقیقت این شبکه از سه کانال پویا، نهال و امید تشکیل شده که در مجموع شبکه کودک و نوجوان را به عنوان یک شبکه مستقل و تخصصی تعریف می‌کند.

کانال پویا: ویژه خردسال

برنامه‌های ویژه خردسالان زیر 6 سال، در قالب کانال پویا هر روز از ساعت 8 صبح آغاز و در ساعت 14 به پایان می‌رسد. براساس سیاست‌های اعلام‌شده از سوی شبکه کودک و نوجوان، 80 درصد برنامه‌های کانال پویا، انیمیشن و 20 درصد آن، لایواکشن است. همچنین 50 درصد برنامه‌ها، ساخت ایران و نیم دیگر ساخت کشورهای دیگر است.

کانال نهال: ویژه کودکان

برنامه‌های این کانال، به طور میانگین 7 دقیقه‌ای هستند و برای ایجاد ارتباط انسانی با مخاطب خردسال، کانال پویا دارای مجری است. نخستین مجری کانال پویا در دوره جدید، گیتی خامنه بود. او اولین مجری زن برنامه‌های خردسالان از سال 1357 به بعد بود. برنامه‌های ویژه کودکان شش تا 12 سال، در قالب کانال نهال هر روز از ساعت 14 آغاز و در ساعت 22 به پایان می‌رسد. براساس سیاست‌های اعلام‌شده از سوی شبکه کودک و نوجوان، 60 درصد برنامه‌های کانال نهال، انیمیشن و 40 درصد آن، برنامه زنده است. همچنین 50 درصد برنامه‌ها، ساخت ایران و نیم دیگر، ساخت کشورهای دیگر می‌باشد. برنامه‌های این کانال، به طور میانگین 12 دقیقه‌ای هستند و برای ایجاد ارتباط انسانی با مخاطب کودک، کانال نهال دارای مجری است.

کانال امید: ویژه نوجوانان

برنامه‌های ویژه نوجوانان بالای 12 سال، هنوز در قالب کانال امید پخش نمی‌شوند. براساس اظهارات مدیران شبکه کودک و نوجوان، کمبود بودجه، مانع راه‌اندازی این کانال شده است. براساس سیاست‌های اعلام‌شده از سوی شبکه کودک و نوجوان، 40 درصد برنامه‌های کانال امید، انیمیشن و 60 درصد آن، لایواکشن خواهد بود. همچنین 50 درصد برنامه‌ها، ساخت ایران و نیم دیگر، ساخت کشورهای دیگر است. برنامه‌های این کانال، به طور میانگین 22 دقیقه‌ای هستند.

این رویکرد تخصصی که مبتنی بر مخاطب شناسی علمی صورت گرفته قطعا یک گام مهم در مدیریت علمی رسانه ملی است که نباید آن را دست‌کم گرفت. رویکردی که می‌توان در ارتباط با شبکه‌های تخصصی دیگر سیما نیز اعمال شده تا بتدریج بتوانیم رسانه‌ای مبتنی بر دستاوردهای علمی رسانه‌ای داشته باشیم. فارغ از این ساختار فرمی، شبکه کودک و نوجوان تلاش کرده تا مبتنی بر نیاز فرهنگی کشور به تولید و ترویج الگوهای بومی و اسلامی در تربیت و آموزش کودکان و نوجوان این مرز و بوم، نه صرفا از حیث فنی و تکنیکی که از لحاظ تاکتیکی و استراتژی برنامه‌سازی نیز به سمت نوع خودکفایی فرهنگی و ارجاع به نظام تربیتی ایرانی ـ اسلامی حرکت کند که ردپای آن را می‌توان به عنوان نشانه‌های یک تحول موثر در محتوا و مضامین برنامه‌های این شبکه جستجو کرد.تولید انیمیشن‌های جذاب بومی و پرهیز از الگوهای غیرواقعی و افراطی غربی، خلق الگوهای فکری برای تربیت افراد مستعد و خلاق و قبل از همه لزوم استفاده از روش‌های تعامل اثرگذار برای آشنایی کودکان با خداوند و مبدأ هستی ازجمله تمهیدات و تدابیری است که در تولیدات این شبکه شاهد هستیم. در واقع این شبکه در رویکرد تازه خود تلاش کرده تا مبتنی بر رویکردهای تربیتی و آموزشی که متخصصان و کارشناسان تعلیم و تربیت کشور بر آن تاکید داشتند پیش برود.

اگر بپذیریم که تلویزیون یک دانشگاه عمومی است بالطبع این رسانه به مهدکودک و پیش‌دبستانی رسانه‌ای هم نیازمند است تا مخاطب خردسال،کودک و نوجوان خود را که در مهم‌ترین دوران از فرآیند رشد خود هستند پوشش دهد. لذا شاهد هستیم نوع برنامه‌های تولیدی و پخش شده در این شبکه صرفا برمبنی تامین سرگرمی و تامین اوقات فراغت شکل نگرفته، بلکه در پس آن به دنبال تعلیم و تربیت بر مبنای الگوهای بومی و موثر است. از این رو این شبکه را می‌توان شبکه‌ای سلامت و مطمئن از حیث تربیتی دانست که خیال والدین را از تماشای آن نسبت به فرزندانشان راحت می‌کند. جذابیت، سرگرمی و تربیت بومی را می‌توان به عنوان سه عنصر و ویژگی مهم این شبکه دانست که تلاش کرده آن را در همه آثار خود لحاظ کند. لذا این شبکه صرفا یک نقل و انتقال کانالی برای داشتن یک شبکه تخصصی کودک و نوجوان نبوده، بلکه نوعی هویت‌طلبی مستقلانه را در تولید محتوا و مضمون آن می‌توان شاهد بود که ناظر به الگوهای بومی برنامه‌سازی برای این طیف مهم از مخاطبان رسانه ملی است. ضمن این‌که تلاش شده تا از لحاظ فنی و ارائه تصویر کیفی نیز، اهتمام لازم صورت بگیرد تا کودک و نوجوان ایرانی با بهترین کیفیت ممکن، تصاویر برنامه‌های مورد علاقه خود را از این شبکه دریافت نماید. به این موارد باید بهره‌گیری از صنعت پیشرو انمیشن سازی و تکنیک‌های گرافیکی در ساخت برنامه‌های کارتونی را نیز اضافه کرد.

با توجه به اهمیت دوران کودکی و نوجوانی در شکل‌گیری شخصیت و هویت انسانی، همچنین با توجه به تعداد زیاد طیف مخاطب کودک و نوجوان در کنار رقابت تنگاتنگ رسانه‌ای در جهان کنونی قطعا جهان کودک امروز در جهان رسانه‌ای قرار گرفته و شکوفایی و تخریب آن بشدت وابسته به عملکرد رسانه‌ها و مضامین آنهاست، لذا این شبکه را بواسطه این‌که برای کودک و نوجوان است نباید دست‌کم گرفت و چه بسا مهم‌ترین شبکه تلویزیونی از حیث فرهنگی و استراتژی‌های بلند‌مدت همین شبکه است که چگونگی اداره آن می‌تواند چگونگی اداره جامعه فردا را که به دست همین مخاطبان کودک امروزی شکل می‌گیرد، رقم بزند. خوشبختانه در این شبکه تازه تاسیس، شورای تخصصی کودک و نوجوان نیز تشکیل شده که پشتوانه فکری و فرهنگی این شبکه است و تغذیه سالم آن را تضمین می‌کند. شبکه کودک و نوجوان در همین مدت کوتاه راه خود را در بین مخاطبان خود باز کرده و کمتر خانواده ایرانی است که در آن کودکی باشد و این شبکه را دیده نشود. با این حال هنوز این شبکه در ابتدای راه است و نیازمند حمایت و پشتیبانی از مخاطبانی که آینده‌سازان این سرزمین بزرگ هستند. یادمان باشد شبکه کودک و نوجوان یک شبکه تلویزیونی صرف نیست، بلکه شبکه‌ای است که شکل‌دهنده نسل فرداست.

سپنتا امانپور