کلاهش پس معرکه است

افرادی در نقش درویش، پهلوان یا شعبده‌باز در معابر عمومی سفره‌ای پهن می‌کردند و مردم در نقش تماشاچی با هدف سرگرم شدن یا از روی کنجکاوی با فاصله‌ای از سفره دایره‌وار می‌ایستادند و گفته‌‌ها و حرکات را می‌شنیدند و می‌دیدند. وقتی تعداد تماشاچیان زیاد می‌شد، معرکه‌گیر تماشاچیان ردیف‌های جلویی را مجبور می‌کرد بنشینند تا بقیه تماشاچیان که عقب‌تر ایستاده‌‌اند، بتوانند بساط معرکه‌گیر را ببینند. گاهی اتفاق می‌افتاد یکی از تماشاچیان که در صف جلو نشسته بود با اطرافیان اختلاف پیدا می‌کرد یا رفتاری از او سر می‌زد که موجب حواس پرتی معرکه‌گیر می‌شد در این موقع یکی از تماشاچیان به‌منظور دفع شر کلاه آن شخص مخل و مزاحم را برمی‌داشت و به خارج از دایره یعنی پس معرکه پرتاب می‌کرد و ... این ضرب‌المثل ناظر بر شخصی است که در اموری که دیگران نیز شرکت دارند تنها او با وجود تلاش و فعالیت خستگی‌ناپذیر به مقصود نرسد و از مساعی و زحمات خویش بهره نگیرد یا در زمانی که گفته می‌شود فلانی کلاهش پس معرکه است یعنی وضعش طوری است که احتمال موفقیت نمی‌رود.»