پایان انحصار شرکت ملی نفت

به گزارش روزنامه جام‌جم، نایب‌رئیس دوم مجلس با بیان این که اقتصاد کشور بنا بر فرمایشات مقام معظم رهبری باید درونزا و برونگرا باشد، یعنی هزینه دولت کاهش یافته و بخش خصوصی به میدان بیاید، گفت: در برنامه ششم توسعه نیز آمده که دولت زمینه‌های شکل‌گیری دو شرکت نفتی در بخش خصوصی که امکان اکتشاف تا فروش را داشته باشند، فراهم کند تا ۱۲۰ سال انحصار شرکت ملی نفت ایران به اتمام برسد.

هیچ شرکت اکتشاف و تولیدی در کشور نداریم

درباره صحت این خبر و این که برای تاسیس چنین شرکت‌هایی که به E&P معروف هستند چه مقدماتی لازم است، محمدرضا مقدم، معاون وزیر نفت در امور پژوهش و فناوری در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم گفت: باید اذعان کرد به این نکته که هم اکنون شرکت‌هایی با رویکرد تولید و اکتشاف در کشور نداریم. این شرکت‌ها از نظر شرح خدمات و وظایف، ثابت هستند، اما کاری که شرکت‌های موسوم به E&P انجام می‌دهند بسیار قابل توجه است.

وی افزود: وقتی کار اکتشاف آغاز می‌شود، مخازن به دلایل ساختاری با عدم قطعیت روبه‌رو هستند. یعنی احتمال وجود نفت و میزان آن در یک مخزن از ده تا 90درصد عدم قطعیت دارند که هرچه ابعاد مخزن بزرگ‌تر باشد، در مطالعات مخزن عدم قطعیت بیشتر ایجاد می‌شود. به طوری که هیچ‌کس نمی‌تواند نظر قطعی در مورد آن بدهد. در چنین مواقعی با استفاده از فناوری‌های موجود یک سطح برداشت از مخزن داریم تا در طول عمل، توسعه مخزن با استفاده از فناوری به افزایش تولید و تولید صیانتی تبدیل شود.

مقدم تصریح کرد: در این مواقع شرکتی‌هایی که هم منابع مالی کافی در اختیار دارند و هم از فناوری و دانش مناسبی برخوردارند تا برای تولید صیانتی در جهت برداشت هرچه بیشتر از مخزن اقدام کنند، می‌توانند به کار ورود کنند. در واقع معنی‌اش این است که این‌گونه شرکت‌ها در تصمیماتی که برای افزایش ابعاد مخزن و استفاده از فناوری‌هایی که به تولید بیشتر منجر می‌شود، خطرپذیرند.

معاون وزیر نفت دانش‌بنیان بودن شرکت‌های اکتشاف و تولید را شرط لازم برای فعالیت شان دانست و اظهار کرد: شرکت‌های E&P باید دانش‌بنیان باشند تا با ظرفیت دانش‌بنیان بودن خود، ریسک‌ها را کم کنند. ضمن این که در کنار آن باید به هزینه‌های خود بسیار بپردازند و اگر به هزینه‌های خود بی‌جا اضافه کنند، دچار شکست می‌شوند.

این مقام مسئول با بیان این که اگر شرکت‌های دانش‌بنیان اکتشاف و تولید خوب کار کنند و با انگیزه ناشی از جایزه‌ها به افزایش ضریب بازیافت برسند، اظهار کرد: اما اگر این خصوصیات را نداشته باشند، مخزن را نابود می‌کنند و خودشان نیز ورشکسته می‌شوند. بنابراین شرکت‌های داخلی اگر می‌خواهند وارد این حوزه شوند، طبق ابلاغیه وزیر نفت باید کارهای قبلی را بسپارند به همان حوزه‌ها و علاوه بر آن باید دارای فضای مدیریت ریسک، مدیریت هزینه و دانش‌بنیان باشند.

مقدم با تاکید بر این که شرکت‌های اکتشاف و تولید الزاما نباید دولتی باشند و قرار هم نیست که دولتی باشد، خاطرنشان کرد: در برنامه‌های اقتصاد مقاومتی پیش‌بینی کردیم تا راهی که در این سال‌ها نرفتیم را طی کنیم. بنابراین برای رسیدن به این هدف نیاز به نقشه راه دقیقی داریم که هم‌اکنون برای تهیه آن به‌شدت در حال کار هستیم.

وی همچنین در مورد ایجاد شرکت‌های اکتشاف و تولید با مشارکت شرکت‌های مطرح بین‌المللی در کشور گفت: این کار نیز به نقشه راه دقیقی نیاز دارد. اینجاست که باید نقشه راه روشن داشته باشیم تا این اتفاق بیفتد. یعنی شرایط مناسب شکل‌گیری، همکاری‌ها، تضمین‌ها، انتقال و توسعه فناوری باید فراهم شود که از نظر کسب و کار پیچیده است که برای تحقق این منظور می‌توانیم از تجارب داخلی و همچنین سایر کشورها استفاده کنیم.

معاون پژوهش و فناوری وزیر نفت در مورد این که تاسیس شرکت‌های اکتشاف و تولید، به قانونگذاری‌های جدید نیاز دارد یا خیر، گفت: به نظر من برای بعضی از حمایت‌ها به خصوص در حوزه رگولاتوری، حتما نیاز به فضای جدید برای تصمیم‌گیری نهایی داریم.

مقدم تصریح کرد: بنابراین هر کسی ادعا دارد و جرات می‌کند برای توسعه مخزن قرارداد ببندد و تضمین دهد منافعش را از طریق برداشت بیشتر مخزن در طول عمر آن بیشتر کند و به سمت برداشت صیانتی برود، در واقع به این ظرفیت رسیده است و می‌توان شرکت آنها را E&P نامید.

وی افزود: در کشورهای دیگر چون شرکت‌ها این اجازه را پیدا می‌کنند که مخزن و مالکیت آن را در اختیار بگیرند، بنابراین هر چه در توان دارند برای حداکثر کردن منافع خود، عمل می‌کنند. البته این همان چیزی است که ما از سال‌های قبل به عنوان صیانت از مخازن و با ظرفیت‌های داخل کشور، شکل می‌دادیم.

این مقام مسئول شرکت ملی نفت را یک شرکت اکتشاف و تولید با تعاریف موجود ندانست و اظهار کرد: ببینید از نظر ضریب برداشت در کشور، آیا مخزن را تلف می‌کنیم یا خیر؟ آیا حقوق بین النسلی را تلف می‌کنیم یا خیر؟ اگر جواب مثبت است پس هرچه زودتر باید تحولی ایجاد کنیم. در واقع اگر می‌خواهیم کمتر به نسل‌های بعدی پاسخ دهیم، بنابراین به جای نگه داشت توان تولید و حفظ ضریب برداشت در شرایط کنونی، باید به سمت تولید بیشتر از طریق افزایش ضریب و میزان برداشت حرکت کرد.

معاون وزیر نفت با با بیان این که بعضی‌ها اعتقادشان بر این است که به دلیل شرایط ساختاری، ظرفیت مخازن ما پایین است، اظهار کرد: جوابشان این است که زمانی شیل اویل‌ها بدترین ساختارها را داشتند و به خاطر بخش غیر اقتصادی آنها کنارگذاشته شدند. اما توسعه فناوری و استفاده از دانش باعث شد از ساختارهای شیل اویل و نفت‌های ماسه ای، هم اکنون نفت تجاری بیرون بیاید. ضمن این که آیندگان در جاهای دیگر با ساختار شبیه ما نشان داده اند به ضریب برداشت بیشتر رسیده‌اند.

مقدم تاکید کرد: چطور نمی‌توانیم از ساختارهای خودمان با تکیه بر دانش و استفاده از فناوری‌ها، ضریب برداشت خود را بالا ببریم درحالی که در جاهای مختلف این اتفاق افتاده است.

البته حمید آلادپوش مدیرکل سیاستگذاری، طراحی و مهندسی پایه معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت نیز گفته است: وزارت نفت مگاپروژه‌هایی را در برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار داده که یکی از آنها تاسیس یک شرکت (E&P)اکتشاف و تولید است.

وی در همین رابطه افزود: ایجاد شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P) برای انتقال و توسعه فناوری و فعال کردن این شرکت‌ها با هدف ارتقای توان داخلی و پیاده‌سازی سیاست بازار در مقابل توسعه فناوری، یکی از این مگا پروژه‌هاست.

آلادپوش تصریح کرد: وزارت نفت مگاپروژه‌ها را در برنامه ششم توسعه با جدیت دنبال می‌کند و بر آن است تا با اجرای این پروژه‌ها، هدف شکل‌گیری صنعت نفت دانش‌بنیان را تحقق بخشد.

این مقام مسئول با بیان این که برای شکل‌گیری صنعت نفت دانش‌بنیان، تلاش‌های زیادی در سال‌های گذشته نیز صورت گرفته است، ادامه داد: اقدام‌های انجام شده قبلی به رسوب دانش بنیادین فناوری در صنعت نفت منجر نشد و وزارت نفت در تلاش است در برنامه ششم توسعه با پیگیری برنامه‌ای جامع و مدون، صنعت نفت دانش‌بنیان را شکل دهد.

شیوه نامه نحوه تعیین صلاحیت شرکت‌های E&P

براساس شیوه‌نامه نحوه تعیین صلاحیت شرکت‌های اکتشاف، توسعه و تولید از میدان‌های نفت و گاز کشور که توسط وزیر نفت ابلاغ شده است: شرکت‌های نفتی یا شرکت‌های E&P مورد نظر عموما هیچ ورود مستقیمی در خدمات EPC یا ساخت کالا‌ها یا ارائه خدمات OSC مانند حفاری ندارند. این گونه شرکت‌ها وظایف و مسئولیت‌های سرمایه‌گذاری، طراحی و مدیریت عملیات اکتشافی، مهندسی مخزن، ارائه طرح جامع برای هر مخزن، مدیریت پروژه‌ها، تامین مالی و بهره‌برداری از تاسیسات بالادستی نفتی را بر عهده می‌گیرند و برای عملیات مورد نیاز خود در این مسیر از ظرفیت OSCها، پیمانکاران EPC یا سازندگان تجهیزات، حسب مورد استفاده می‌کنند. در واقع این نقش را داشتیم که شرکت‌های بین‌المللی را پیدا می‌کردیم تا به منطقه بروند، نه با این رویکرد که آنها فقط به منافع خود آگاه هستند، بلکه منافع ملی را نیز در نظر می‌گرفتیم.

حسین نائینی

جام‌جم