جایگاه گاز در سبد انرژی جهان

به گزارش جام‌جم، گزارش‌های مراکز اقتصادی بین‌المللی نشان‌دهنده نقش روبه افزون گاز در تجارت جهانی است به طوری که برخی کارشناسان قرن 21 را قرن گاز نامیده و معتقد ند در آینده از نقش نفت در بازار انرژی کاسته شده و سهم گاز در سبد انرژی جهان رو به افزایش خواهد گذاشت.

تا چند دهه پیش، اهمیت گاز چندان شناخته شده نبود به طوری که پس از تولید و برداشت نفت، گاز را به راحتی در فضای اطراف می‌سوزاندند. اما به‌تدریج اهمیت ترکیبات گازی برای کارشناسان و اقتصاد دانان شناخته شد. پس از آشکار شدن مزایا و اهمیت گاز برای همگان، به سرعت سهم این انرژی در بخش سوخت و صنعت رو به گسترش گذاشت. امروزه نقش و جایگاه گاز در سبد انرژی جهان به حدی افزایش یافته که به‌تدریج در حال کنار زدن نفت به‌عنوان منبع اصلی انرژی است. هم‌اکنون ده‌ها هزار ماده پلمیری و شیمیایی از مشتقات گاز که در صنایع مختلف کاربرد دارد، تولید می‌شود که قابل جایگزین با هیچ ماده دیگری نیست.

افزایش سهم گاز در سبد انرژی

طی ده سال گذشته، سهم گاز طبیعی از مجموع کل انرژی مصرفی تولید شده از منابع مختلف در جهان از 1/23 درصد به 7/23 درصد افزایش یافته و تولید آن با رشد 7/21 درصدی به ٣٤٦١ میلیارد مترمکعب در سال رسیده است. مصرف جهانی گاز طبیعی نیز طی این دوره با افزایش ٦٩٤ میلیارد مترمکعبی به ٣٣٩٣ میلیارد مترمکعب در سال رسیده است. بر اساس پیش بینی شرکت بریتیش پترولیوم (BP) تقاضا برای گاز بیشترین رشد را در میان سوخت‌های فسیلی تا سال ٢٠٣٥ میلادی خواهد داشت و سالانه 9/1 درصد به آن افزوده می‌شود که بالاترین این رشد از سوی قاره آسیا خواهد بود. نیمی از این تقاضای افزایش یافته، توسط تولید متعارف گاز و در درجه نخست در روسیه و خاورمیانه و حدود نیمی دیگر توسط شیل گس (گاز رسی) تامین خواهد شد. طبق آخرین جداول آماری منتشر شده توسط BP در ژوئن ٢٠١٥، مجموع ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در جهان در سال ٢٠١٤ بالغ بر 1/187 تریلیون مترمکعب است.

از آنجا که تقاضا برای گاز افزایش می‌یابد، تجارت این سوخت در سراسر مناطق رشد یافته و تا اوایل دهه ‌٢٠ منطقه آسیا ـ اقیانوسیه با پیشی گرفتن از اروپا به بزرگ‌ترین منطقه واردکننده عمده گاز بدل می‌شود. تداوم رشد تولید شیل گس نیز به آن معناست که آمریکای شمالی طی چند سال آینده از یک واردکننده عمده گاز به یک صادرکننده بزرگ گاز بدل می‌شود.

7/42 درصد گاز جهان در خاورمیانه

افزایش تقاضا در بازار آسیا و اقیانوسیه در سال‌های آتی در حالی است که از سال ٢٠٠٤ تا پایان ٢٠١٤ تولید گاز طبیعی در خاورمیانه با رشد ١٠٣ درصدی به ٦٠١ میلیارد مترمکعب رسیده و با توجه به این که 7/42 درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان در این منطقه قرار دارد، این منطقه دارای موقعیت تاثیر‌گذاری در این بخش است.دو کشور ایران و قطر به ترتیب با سهم 2/18 درصدی و 1/13 درصدی از مجموع ذخایر اثبات شده گاز جهان در این منطقه قرار دارند و در مجموع 3/31 درصد از مجموع ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

از سال ٢٠٠٤ تا پایان ٢٠١٤ تولید گاز طبیعی در خاورمیانه از 6/296 میلیارد مترمکعب در سال به ٦٠١ میلیارد مترمکعب رسیده و با افزایش ٣٠٤٤ میلیارد مترمکعبی دارای رشد ١٠٣ درصدی بوده است.

طی دوره ده ساله مورد بررسی، سهم تولید منطقه خاورمیانه از مجموع گاز تولیدشده در جهان از 9/10 درصد به 3/17 درصد افزایش یافته و مصرف گاز طبیعی نیز در این منطقه با رشد ٧٩ درصدی به 2/465 میلیارد مترمکعب در سال رسیده است.

براساس برآورد آژانس بین‎المللی انرژی، خاورمیانه می‎تواند تا دو دهه آینده نزدیک به ۲۱۰ میلیارد مترمکعب از گاز اروپا را تامین کند. این آژانس برآورد کرده در بدبینانه‎ترین شرایط، سهم خاورمیانه در بازار گاز اروپا به ۴۰ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. در این چشم‎انداز، ایران این امکان را دارد که سهم و نقش خود را در بازار گازی اروپا ارتقا دهد.

افزایش سهم ال.ان.جی در تجارت گاز

بخش زیادی از تجارت گاز به وسیله افزایش عرضه ال.ان.جی (گاز فشرده) تامین خواهد شد؛ تولید ال.ان.جی در باقیمانده دهه جاری افزایش می‌یابد و رشد عرضه این سوخت تا سال ٢٠٢٠ سالانه حدود ٨ درصد رشد خواهد یافت و به این معناست که تا سال ٢٠٣٥ میلادی تجارت ال.ان.جی از عرضه گاز با خط لوله پیشی می‌گیرد. برابر گزارش سال ٢٠١٤ بی.پی، سال ٢٠١٣ حجم مبادلات تجاری گاز طبیعی جهان با افزایش 1/15 میلیارد مترمکعبی به 9/1035 میلیارد مترمکعب در سال رسید که از این مقدار 3/325 میلیارد متر مکعب مربوط به صادرات LNG و 6/710 میلیارد مترمکعب مربوط به صادرات گاز طبیعی به وسیله خطوط لوله است.

در این میان، روسیه و نروژ به ترتیب با 3/211 و 4/102 میلیارد مترمکعب صادرات گاز طبیعی در سال به وسیله خط لوله رتبه‌های یکم و دوم جهان را در اختیار دارند. در بخش صادرات LNG نیز قطر با 6/105 میلیارد مترمکعب در سال در رتبه نخست است و اندونزی با 4/22 میلیارد مترمکعب در رتبه بعدی قرار دارد. سال ٢٠١٣، بالغ بر 6/68 درصد کل صادرات گاز طبیعی جهان از طریق خطوط لوله و 4/31 درصد آن به صورت LNG انجام شده است. در این سال، منطقه خاورمیانه به تنهایی 2/41 درصد صادرات LNG جهان را به خود اختصاص داده است که با توجه به سهم 8/32 درصدی آن در سال ٢٠١٢ شاهد افزایش 4/2 واحد درصدی در این بخش هستیم.

اجلاس تهران از نگاه دبیرکل

محمدحسین عادلی، دبیرکل ایرانی مجمع کشورهای صادرکننده گاز نیز پیش از این به جام‌جم درباره اهمیت اجلاس دوم آذر در تهران، گفته بود: «اجلاس تهران در زمانی برگزار می‌شود که بازار جهانی گاز از نظر عرضه و تقاضا در حال تغییرات عمده است. سازوکارهای بازار جهانی گاز نیز تغییراتی را تجربه می‌کند.

در این اجلاس موضوعات مختلف مرتبط با مجمع و وضعیت بازار جهانی گاز مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.

به گفته دبیرکل ایرانی مجمع کشورهای صادرکننده گاز، قرار است در اجلاس تهران، دو سند مهم مجمع کشورهای صادرکننده گاز ارائه شود که سند اول، راهبردهای استراتژیک گاز و سند دوم، مدل بازار جهانی گاز به روایت مجمع کشورهای صادرکننده گاز است. این مدل، نقش راهنما را برای اعضا خواهد داشت.

برگزاری اجلاس تهران در دوران گذار

بنابراین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در شرایطی برگزار می‌شود که بازار جهانی گاز در دوران گذار به سر می‌برد. سقوط قیمت نفت، شرایط بی ثبات بازار نفت و چشم انداز مثبت نسبت به بازار گاز از مهم‌ترین ویژگی‌های زمان برگزاری اجلاس جی.ای.سی.اف در تهران است.

نگرانی درباره سرنوشت سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش بالادستی صنعت نفت و ابهام در بازگشت سرمایه، باعث شده ‌امیدواری نسبت به سودآوری و توسعه هر چه بیشتر صنعت گاز در آینده بیشتر شود.

بنابراین، سران کشورهای صادرکننده گاز که غول‌های گازی دنیا به شمار می‌روند، قرار است در چنین شرایطی با حضور در اجلاس تهران، نسبت به ترسیم نقشه راه، این مجمع در آینده اقدام کنند.

آرش فراهانی

جام جم