زنده شدن دوباره سازها

جشنواره موسیقی نواحی تا سال1383 به کار خود ادامه داد و بعد به دلایل نامعلوم، متوقف شد تا در دل جشنواره موسیقی فجر گنجانده شود؛ هرچند در جشنواره موسیقی فجر به موسیقی نواحی ایران با همه قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایش توجهی نشد.

اردیبهشت ماه 1390، پس از سال‌ها، طلسم جشنواره موسیقی نواحی شکسته و هفتمین دوره از این جشنواره در تهران و کرمان برگزار شد. با این تفاوت که محمدرضا درویشی، دبیر 6 دوره پیشین، جای خود را به جهانگیر نصری اشرفی داد و این‌بار تنها کرمان، میزبان جشنواره موسیقی محلی نبود. دبیر هفتمین دوره از جشنواره موسیقی نواحی از کشف و معرفی چهره‌های تازه در این دوره از جشنواره، خبر داد؛ شاید از این‌رو که می‌خواست، نبود چهره‌ها و گروه‌های سرشناس موسیقی نواحی چون غلام زنگباری، عثمان خوافی، استاد حسن سمندری، عاشیق حسن اسکندری، شیرمحمد اسپندار و علی‌اکبر مرادی را کمرنگ جلوه دهد.

هشتمین دوره از جشنواره موسیقی نواحی، سال 1392 و به دبیری بهمن کاظمی برگزار و باز هم وعده و وعیدهایی داده شد مبنی بر این‌که موسیقی مناطق مختلف ایران ارزشمند است و باید ثبت و ضبط شود. حتی کاظمی به دستمزد کم نوازندگان محلی در دوره‌های پیشین جشنواره اشاره کرد و گفت: متاسفانه در دوره‌های گذشته آنچه برای تجلیل یا به عنوان دستمزد، در اختیار هنرمندان و گروه‌های شرکت‌کننده در جشنواره قرار می‌گرفت مبلغ بسیار اندک و ناچیزی بود که با آن، تنها هزینه‌های رفت و آمد به تهران تامین می‌شد و این مبلغ درخور شأن و شخصیت هنرمندان و پیشکسوتان موسیقی نواحی نبود به همین جهت در جشنواره هشتم سعی کرده‌ایم با کاستن از تعداد هنرمندان و گروه‌های شرکت‌کننده، مبلغ بیشتری را به گروه‌های شرکت‌کننده اختصاص دهیم... شاید دبیر هشتمین جشنواره موسیقی نواحی می‌خواست کم رونق بودن جشنواره را موجه جلوه دهد شاید هم به هنرمندان موسیقی نواحی و درآمد بیشتر آنان فکر می‌کرد.

گردونه چرخید و چرخید تا به سال 1394 رسید. ابتدا قرار بود پیروز ارجمند، که آن زمان مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، دبیر محتوایی و فرشید فلاح، دبیر اجرایی نهمین جشنواره موسیقی‌نواحی باشند. ارجمند این‌گونه از موسیقی را ارزشمند و نوازندگان آن را در شمار ثروتمندترین افراد به لحاظ هنری به‌شمار آورده و از تدوین سند راهبردی توسعه موسیقی‌نواحی خبر داده بود. اما... از آنجا که این موسیقی بی‌پشتیبان است و موسیقیدان‌هایش با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، گفته‌های پیروز ارجمند هم در مرحله حرف و سخن باقی ماند.

ارجمند، استعفا داد و فرزاد طالبی، سرپرست دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. سیاست واحدی هم وجود نداشت تا وعده و وعیدهای مدیر پیشین را مدیر جدید دنبال کند. بنابراین موسیقی‌نواحی ماند و تصمیم‌ها و سیاست‌های سرپرست جدید. تنها نکته روشن این‌که فرشید فلاح، مدیرکل اداره ارشاد استان کرمان، دبیر اجرایی جشنواره نهم هم هست و جشنواره در دیار کریمان برگزار می‌شود.

فرشید فلاح به تنوع ساز و موسیقی در کرمان اشاره می‌کند و می‌گوید: بیش از 30 نوع ساز در کرمان وجود دارد و موسیقی نواحی گرمسیری، از نظر گویش افراد و نوع ملودی‌ها، شعرها و حتی سازها، با مناطق سردسیر تفاوت دارد. بگذریم از این‌که نقاطی از استان کرمان که با استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس و هرمزگان همسایه هستند، از تنوع و گستردگی بیشتری برخوردارند. بنابراین برگزاری جشنواره موسیقی‌نواحی در کرمان، از نخستین دوره تاکنون، بی‌علت نبوده است. ضمن این‌که برگزاری جشنواره‌های اینچنین به جذب گردشگر و رونق گردشگری کمک می‌کند و استان کرمان از مهم‌ترین مناطق گردشگری کشورمان است و موسیقی نواحی می‌تواند به کمک گردشگری بیاید و در تلفیق با معماری سنتی کرمان، فضای بسیار خوبی را برای علاقه‌مندان فراهم آورد.

به گفته دبیر اجرایی نهمین جشنواره موسیقی‌نواحی، قرار است 50 درصد هزینه‌های برگزاری این جشنواره به‌عهده استانداری کرمان باشد و نیمی دیگر را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تامین کند. انتخاب دبیر علمی جشنواره هم به‌عهده شورای سیاستگذاری و تصمیم معاون هنری و سرپرست دفتر موسیقی ارشاد است.

شورایی که سرانجام، ایرج نعیمایی را به عنوان دبیر علمی جشنواره نهم برگزید. جشنواره‌ای که آبان ماه برگزار می‌شود و هنوز جزئیات آن مشخص نیست. گرچه برگزاری این جشنواره‌ها به مانند نوشداروی بعد از مرگ سهراب است و دردی را از موسیقی نواحی ما درمان نمی‌کند. تلاش‌های فردی کسانی چون هوشنگ جاوید، محمدرضا درویشی ، فواد توحیدی و فوزیه مجد هم راه به جایی نمی‌برد چراکه درمان زخم‌های جدی این‌گونه از موسیقی به یک راهکار جدی و به یک عزم ملی نیاز دارد.

سال 1390 بود. حمید شاه‌آبادی که آن زمان معاون هنری ارشاد بود در یک نشست خبری، موسیقی نواحی را ریشه‌دار و اصیل توصیف کرد و از انتشار یک آلبوم موسقایی ویژه هر منطقه با پشتیبانی کامل ارشاد خبر داد؛ همچنان که همزمان با برگزاری هفتمین جشنواره موسیقی نواحی در کرمان به ساخت 9 پایگاه در استان‌هایی چون گلستان، سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمانشاه و... اشاره کرد و با تاکید گفت: برآنیم تا پایان سال 1390، دو پایگاه در زاهدان و بندر ترکمن بنا کنیم تا علاقه‌مندان در آن به آموزش موسیقی بومی بپردازند؛ این وعده هم محقق نشد تا گواهی باشد بر این‌که موسیقی محلی، بی‌پشتیبان است و قرار نیست از هیچ محلی شنیده ‌شود.

بهمن کاظمی هم به عنوان دبیر هشتمین جشنواره، از فصلی شدن جشنواره موسیقی نواحی و افزایش دستمزد نوازندگان خبر داد. این وعده هم محقق نشد. از آن زمان تاکنون، جشنواره به جای فصلی شدن، دوسالانه شد. این دوره هم حرف و حدیث‌های بسیار مطرح شده، بی‌خبر از این‌که با حلوا حلوا گفتن، دهان شیرین نمی‌شود.

حالا چه موسیقی محلی را اصیل بدانند چه ندانند دردی از نوازندگان محلی درمان نمی‌شود آنان که بیمه دارند و نه حداقل حقوق ماهانه؛ چه باور کنیم چه نکنیم، بسیاری از موسیقیدان‌های محلی با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نمی‌توانند از هنر خود که نشان‌دهنده آداب و رسوم و فرهنگشان است حمایت کنند. متولیان دولتی هم بهتر است به خوانندگان و نوازنده‌های محلی در ثبت و ضبط موسیقی و هنرشان یاری برسانند؛ حقوق ماهانه‌ای برایشان درنظر بگیرند و بیمه‌شان کنند. وگرنه جشنواره موسیقی‌نواحی، شبیه به قرص آرامبخشی است که تنها برای مدتی ما را آرام می‌کند تا فراموش کنیم که حاج قربان، آخرین بخشی خراسان بود و ماشاالله بامری که او را صدای بلوچستان می‌نامیدند، توان پرداخت هزینه‌های درمان خود را نداشت. اما از زاویه‌ای دیگر هم می‌توان به ماجرا نگاه کرد. نهمین جشنواره موسیقی نواحی که در کرمان برگزار می‌شود، می‌تواند بهانه‌ای باشد تا آسیب‌ها را بشناسیم و در رفع آن بکوشیم. موسیقی محلی و همه ارزش‌هایش را پاس داریم. نغمه‌هایش را ثبت و ضبط کنیم و به گوش آیندگان برسانیم. لالایی‌ها و ترانه‌های کار را گردآوری کنیم و برای نجات موسیقی محلی دست در دست هم دهیم.

شاید برگزاری جشنواره نهم، فرصتی باشد تا وزارت فرهنگ و ارشاد و سازمان صدا و سیما و شهرداری‌ها با هم یکی شوند و فضایی را به آموزش و اجرای همیشگی موسیقی محلی اختصاص دهند. آن هم در استان‌ها و شهرهایی که موسیقی ویژه خود را دارند چون کردستان، بوشهر، گیلان، مازندران، سیستان و بلوچستان، گلستان و لرستان. آن زمان گردشگری که به کردستان می‌رود، موسیقی کردی می‌شنود و آن‌که به لرستان می‌رود با شنیدن نغمه خوش کمانچه لری، سرمست می‌شود. شاید جشنواره فرصتی باشد و جوانان با زیبایی‌ها و قابلیت‌های آن آشنا شوند.

زهره نیلی