تیتراژهای دیدنی به حاشیه نمی‌روند

یکی از نکات برجسته و مطلوب این سریال که شاید در پس هیاهوهای کاذب برآمده از موضعگیری‌های احساسی، نادیده مانده و در زاویه غفلت قرار گرفته، تیتراژ خلاقانه و حساب شده آن است. تیتراژی که از موضوع و سوژه فیلمنامه تاثیر گرفته و ضمن ایجاد جذابیت‌های بصری برای مخاطب، او را نسبت به محتوای سریال نیز حساس کرده و تحریکش می‌کند تا به تماشای ساخته جدید مهران مدیری بنشیند. دیگر سریال در حال پخش این روزهای رسانه ملی «میکائیل» هم از نشانه‌های مثبت بی‌بهره نیست و تیتراژ جذابی دارد.

نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی درباره تیتراژ وجود دارد؛ یک دسته آن را فقط شناسنامه فیلم یا سریال می‌دانند. گروهی دیگر، تیتراژ را زنگ اعلام شروع فیلم تعریف و تعبیر کرده و کارشناسانی هم تیتراژ را فرصتی برای فضاسازی ذهنی تماشاگر تلقی می‌کنند. به نظر می‌رسد سه عنصر گرافیک، حرکت و صدا را بتوان به عنوان شاکله اصلی و اساسی یک تیتراژ استاندارد تلقی کرد.

تیتراژ در حاشیه حرفه‌ای است

نوید توحیدی مقدم که ساخت تیتراژ مجموعه‌هایی همچون مسیر انحرافی، آوای باران، آب پریا و ترانه پاییزی را در کارنامه خود دارد، درباره تیتراژ سریال در حاشیه به جام‌جم گفت: از جمله ویژگی‌های مثبت این سریال ارتباطش به موضوع آن و نوع اجرای حرفه‌ای و مناسبش است.

وی افزود: بزرگ‌ترین حسن تیتراژ این سریال را موفقیتش در تشویق و نگاه داشتن مخاطب مقابل تلویزیون می‌دانم و این‌که مانع می‌شود بیننده کانال را عوض کند.

توحیدی‌مقدم، بزرگ‌ترین ویژگی یک تیتراژ خوب را خاصیت دعوت‌کنندگی‌اش از مخاطب برای تماشای اثر اصلی دانست و گفت: تیتراژ خوب باید مخاطب را به دیدن کار تشویق و حتی بخشی از داشته‌های فیلم یا سریال را به او منتقل کند.

این طراح تیتراژ افزود: اگر نکته‌های ظریفی که قرار است در سریال برجسته شود در تیتراژ هم گنجانده شده و پس از مدتی و به علت تکرار در ذهن مخاطب می‌نشیند.

وی تصریح کرد: در آثار خارجی می‌بینیم که گاهی یک تیتراژ کاملا روی یک شخصیت متمرکز است تا نقش او را برای بیننده برجسته‌تر کند.

توحیدی‌مقدم با انتقاد از نبود هزینه‌ کرد کافی برای ساخت تیتراژ در آثار نمایشی ایرانی تاکید کرد: متاسفانه بخش ناچیز و کمی از هزینه‌های ساخت یک فیلم یا سریال به ساخت تیتراژ آن اختصاص می‌یابد و از سوی دیگر زمان و وقت کافی هم در اختیار طراح و سازنده قرار نمی‌گیرد.

نظر کارگردان موثر است

اما چه عواملی موجب شده که تیتراژها آنچنان که باید و شاید دیده نشوند و مهجور بمانند، تیتراژسازی جدی گرفته نشود، تیتراژسازها کنج عزلت گرفته و خانه‌نشین شوند و بیننده هم تمرکز و توجه کمتری را به نسبت سایر عناصر یک مجموعه یا سریال صرف تیتراژ کند.

به اعتقاد قباد شیوا، عضو انجمن بین‌المللی طراحان گرافیک، تیتراژسازی از این جهت در ایران مهجور مانده که معمولا تهیه‌کننده‌های آثار تلویزیونی کمتر حاضر می‌شوند هزینه‌ زیادی را صرف این کار کنند و ترجیح می‌دهند کار را به دست یک طراح ارزانقیمت بسپارند.

شیوا با تاکید بر این‌که منافع اقتصادی مانع از ساخت تیتراژهای مناسب می‌شود، گفت: تیتراژ رکن ثابت و اصلی یک اثر نمایشی است و باید از صافی شعور کارگردان عبور کند و اصولا مسئول اصلی تیتراژ یک اثر کارگردان آن است.

وی با تاکید بر این‌که تیتراژ باید جنبه‌های هنری یک اثر را بازتاب داده و معرفی کند، اظهار کرد: بیننده با دیدن تیتراژ یک سریال باید برای دیدن و تماشای آن تحریک شود و از طریق گرافیک، انیمیشن یا فیلم کوتاه محتوای برنامه را به مخاطب اطلاع‌رسانی کند. قباد ادامه داد: یک تیتراژ خوب باید از چنان نوآوری و ابتکاری برخوردار باشد که تماشاگر را مایل به دیدن سریال یا فیلم کند.

ویترین باید جذاب باشد

موسس بخش گرافیک سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ارتباط تیتراژ با موضوع یک اثر نمایشی را از جمله ملزومات ساخت آن ذکر کرد و گفت: تیتراژ در واقع حکم ویترین را برای یک فیلم یا سریال دارد و نمی‌تواند با سوژه و موضوع آن بی ارتباط باشد. سازنده تیتراژ باید ایده اصلی و اولیه‌اش را از محتوای برنامه وام بگیرد.

شیوا از تیتراژ سریال دلیران تنگستان ساخته علی اصغر محتاج به عنوان یکی از کارهای مورد پسندش نام برد و افزود: تیتراژ اگر جذاب باشد نظر مردم را هم می‌تواند جلب کند. اگر تیتراژ ابتدایی یا پایانی یک اثر نمایشی به لحاظ طراحی، ایده و تکنیک اجرا از قابلیت‌های لازم برخوردار نباشد مردم از آن عبور می‌کنند و دیده نمی‌شود.

زیبا شناسی حرف اول را می‌زند

تیتراژ سریال میکائیل را شهاب احمدلو با همراهی دو همکارش رضا امینیان و ایمان بیات فر ساخته است. این طراح جوان از ویژگی‌های جغرافیایی محل تصویربرداری این سریال(جزیره قشم) در ترکیب و ساخت تیتراژ آن بهره برده است.

احمدلو هم با تاکید بر این نکته که در ایران ساخت تیتراژ چندان جدی گرفته نمی‌شود، گفت: تیتراژ می‌تواند به تنهایی یک فیلم باشد که پیش از آغاز نمایش اثر اصلی پخش می‌شود. تیتراژ حتی می‌تواند به طور مستقل یک فیلم کوتاه خوب باشد. وی در تشریح مولفه‌ها و مشخصات یک تیتراژ استاندارد اظهار کرد: جدای از زیباشناسی که شرط اول مطلوب بودن یک تیتراژ است، غنی بودن از لحاظ جاذبه‌های تصویری و زیباشناسی برای جذب تماشاگر از جمله موارد دیگر محسوب می‌شود. از سوی دیگر، باید بخشی از موضوع و محتوای سریال در آن نمایان باشد و به گونه‌ای به مخاطبان اطلاع‌رسانی کند.

طراح و سازنده تیتراژ سریال میکاییل تصریح کرد: موضوع تیتراژ باید با سوژه سریال همخوانی داشته باشد. مثلا نمی‌شود برای یک سریال پلیسی یک تیتراژ فانتزی ساخت. همچنین لزومی هم ندارد که تیتراژ حتما ابتدای اثر بیاید و می‌تواند مانند تیتراژ بسیاری از آثار ساختارشکن در میانه فیلم یا سریال جاگذاری شود.

احمدلو قرار دادن نشانه‌های مختلف مانند آتش و دریا در تیتراژ سریال میکاییل را برگرفته از جغرافیا و اتفاقات رخ داده در سریال ذکر و تصریح کرد: آتش، نماد شرارت‌های گروه آقاخان است و رهاشدن عکس‌ها در آب روان به نوعی، تطهیرسازی را تداعی می‌کند. وی از تیتراژ سریال‌های جراحت، خواب و بیدار و من خودم هستم به عنوان کارهای مورد پسند تلویزیونی‌اش نام برد و اظهار کرد: برای ساخت یک تیتراژ خوب حضور یک گروه منسجم لازم است. همچنین گروه سازنده تیتراژ حتما باید در بطن و متن کار حضور داشته و بر فیلمنامه و جزئیات هم احاطه داشته باشد.

حمید اصغری / گروه رادیو و تلویزیون