آنها که از یک فاجعه جوک می‌سازند

در این میان مسئولان، رسانه‌ها و مردم، هر یک بسته به جایگاهشان واکنش‌هایی نشان دادند که به نظر می‌رسد برخی از آنها قابل نقد است برای مثال:

نقد اول، مردم: انگار دیگر یک رسم شده است پس از هر فاجعه‌ای، چه اسیدپاشی باشد و چه تجاوز و چه قتل، جوک‌هایی در فضای مجازی ساخته می‌شود و اصل حادثه یا قربانیان آن را به تمسخر می‌گیرد و حساسیت عمومی نسبت به آن را کاهش می‌دهد. متاسفانه با این‌که خیلی از مردم، ساعت‌های زیادی از زندگی‌شان را صرف دور دور کردن میان جوک‌ها و عاشقانه‌های منتشر شده از طریق نرم‌افزارهای فضای مجازی می‌کنند، حاضر نیستند وقتی را برای مطالعه مطلبی علمی درباره تاثیر روانی جوک‌هایی که می‌خوانند، صرف کنند.

به همین دلیل است که بیشتر مردم نمی‌دانند از دیدگاه روان‌شناختی رفتاری، چگونه ساختن جوک‌هایی برای تحقیر خودمان و هموطنان‌مان، ناخودآگاه باورهای مرکزی و الگوهای رفتاری ما و فرزندان‌مان را طوری تغییر می‌دهد که نسل‌های بعدی، به مرور زمان عرق ملی‌شان را از دست بدهند و هیچ احساس تعصب و احترامی نسبت به ملیت‌شان، سرزمین‌شان، شرفشان و هموطنانشان نداشته باشند.

جوک‌هایی که ترک‌ها، لرها، گیلکی‌ها، مازنی‌ها، کردها، شیرازی‌ها و اعراب کشورمان را دست می‌اندازند، جوک‌هایی با «فقط باید ایرانی باشی تا....» شروع می‌شوند و حس ناکارآمدی و بی‌ارزشی ایرانی‌ها را به مخاطب القا می‌کنند و سرانجام جوک‌هایی که فجایع اجتماعی مثل اسیدپاشی را سوژه می‌کنند، مسلما فقط با هدف شاد کردن مردم ساخته نمی‌شوند و حتی اگر ساده‌لوحانه بگوییم که فقط با هدف خنداندن ساخته شده باشند، باید از خودمان سوال کنیم این خنده، به چه بهایی است؟

خبر تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده نیز از این قاعده مستثنا نیست و با گذشت تقریبا یک هفته از رسانه‌ای شدن آن، حالا سیلی از جوک‌ها درباره این دو نفر و دیگر حجاج با زشت‌ترین الفاظ در فضای مجازی دست به دست می‌شوند که هدف سازندگان اصلی آنها، مسلما تحقیر مردم کشورمان است همان‌طور که هدف ماموران سعودی در فرودگاه جده هم همین بوده و بنابر این زشتی رفتار آنها بسیار مشابه هم است.

دردناک‌تر این است که انتشاردهندگان بی‌خبر جوک‌هایی از این دست، به این نکته فکر نکرده‌اند که بی‌شک متن‌های به خیال خودشان بامزه، ممکن است به دست خانواده‌های آن دو نوجوان و حتی خودشان برسد و در این صورت آنها، پس از خواندن شوخی‌هایی تحقیرآمیز، چه احساسی دارند نسبت به جامعه‌ای که ذره‌ای با آنها احساس همدردی نداشته و تجربه دردناک و رنج‌آور، آینده تباه شده و آبرو و عزت نفس از دست رفته‌شان را به سخره گرفته است.

نقد دوم، رسانه‌ها: آیا رسانه‌ها در این ماجرا امتحان‌شان را بدرستی پس دادند؟ گروهی، آری و گروهی، نه. آنها که اخبار را بی‌کم و کاست و از همه جوانب بدون سوگیری منتشر کردند طبیعتا به وظیفه حرفه‌ای‌شان عمل کردند، اما در این میان کسانی هم فقط به افزایش مخاطبان‌شان فکر کردند، اخباری دروغ مانند خبر خودکشی یکی از دو نوجوان را منتشر کردند یا اصل ماجرا را منکر شدند و نوشتند که هیچ اتفاقی در فرودگاه جده نیفتاده است!

شماری دیگر هم وارد حریم‌هایی شدند که اخلاق حرفه‌ای آن را مجاز نمی‌داند. برای نمونه گروهی از رسانه‌ها شماره پرواز و نام کاروانی را که قربانی‌ها در آن بودند، منتشر کردند و حتی برخی سعی کردند دو نوجوان آسیب‌دیده را به مردم معرفی کنند که این رفتار ثابت می‌کرد آینده قربانی‌ها برایشان ارزش و اهمیتی نداشته است و فراموش کرده‌اند که آنها هموطن‌شان هستند، حقوقی انسانی دارند، سرنوشت‌شان اهمیت دارد و قرار است در سال‌های آینده نیز با این داغ رسوایی، میان مردم همین کشور زندگی کنند.

نقد سوم، مسئولان: جام‌جم آنلاین جزو نخستین رسانه‌هایی بود که ماجرای این دو نوجوان را بسرعت پیگیری کرد، اما مسئولان در سازمان حج و زیارت و وزارت امور خارجه برای شفاف‌سازی این مساله پاسخ ندادند.

مدیر رسانه‌ای دیگر نیز در بخشی از سازمان حج و زیارت در گفت‌وگو با ما ابراز کرد که سازمان، اطلاعیه‌ای در این‌باره منتشر خواهد کرد، اما هیچ مدیری حاضر نیست در این‌باره مستقیما با شما گفت‌وگو کند. رئیس مرکز پزشکی هلال‌احمر نیز که در ابتدا این خبر را تائید کرده بود سپس نقل قولش را تکذیب کرد و با وجود تماس‌های فراوان جام‌جم آنلاین حاضر به پاسخگویی نشد.

نکته دیگر این است که هر سال حدود یک میلیون نفر ایرانی در قالب سفر حج یا عمره به عربستان می‌روند. آنها مسافران بسیار پرسودی برای دولت آل‌سعود هستند و هر سال با سفرهایشان میلیاردها دلار سود به جیب این حکومت می‌ریزند و علاوه بر آن سفرهای مردم‌مان هزاران فرصت شغلی نیز برای این کشور به ارمغان آورده است و خلاصه آن‌که ایرانی‌ها آن‌قدر پول نفت را در بازارهای مکاره‌اش خرج کرده‌اند که سعودی‌ها فهمیده‌اند مردم‌مان از همه ملل بیشتر مشتری‌شان می‌شوند و می‌توانند هر بنجلی را به نام سوغات عربستان به ایرانی‌ها بفروشند.

دولت آل‌سعود حرمت این مهمانان پرسود را نگه نمی‌دارد و به روش‌های مختلف به آنها توهین می‌کند، برای نمونه دقیقا پیش از این حادثه، عربستان به بهانه‌های واهی تا مدتی صدور روادید برای ایرانیان را متوقف کرده بود و پس از افشای ماجرای تجاوز نیز گستاخانه‌تر رفتار کرد و به هواپیمای زائران ایرانی اجازه فرود نداد و آن را به کشورمان برگرداند.

حرمت‌شکنی‌های آل‌سعود البته تازگی ندارد، ایرانی‌ها هرگز فاجعه دردناک کشتار زائران ایرانی در مراسم برائت از مشرکان در نهم مرداد سال 1366 را فراموش نمی‌کنند؛ همان حادثه‌ای که باعث شد از سال 1367 تا 1369 اعزام زائران ایرانی به حج متوقف شود و در سال 1370 وقتی ملزم به رعایت ادب در برابر مردم کشورمان شدند، از سر گرفته شد؛ ادبی که حالا به نظر می‌رسد بار دیگر از یادشان رفته است.

همچنین عربستان از 9 ماه پیش سفیری به ایران اعزام نکرده که این رفتار نیز از دیدگاه دیپلماتیک، توهین به کشورمان محسوب می‌شود و ایران حتی برای ابراز نارضایتی از حادثه‌ای که برای دو نوجوان ایرانی رخ داده، کاردار آن را فراخواند.

با همه این اوصاف، به نظرتان آیا بهتر نیست سفر مستحبی عمره تا زمانی که عربستان احترام به منزلت و جایگاه ایرانیان را نیاموخته است، برای مدتی متوقف یا دست‌کم محدود شود؟ این خواسته حتی مراجع عظام تقلید هم هست.

مریم یوشی‌زاده / جام‌جم آنلاین