10 میلیون حاشیه نشین در کشور

علیرضا محجوب به خبرگزاری خانه ‌ملت هشدار داده که متاسفانه این پدیده در حال افزایش است و چون افراد مهاجر شرایط اقتصادی مناسبی ندارند، مجبورند به ارزان‌ترین مناطق پناه ببرند، پس عملا به حاشیه‌هایی روی می‌آورند که خود پر از حاشیه است.

با این حساب می‌شود گفت که در سه دهه اخیر، تعداد حاشیه‌نشینان کشور 17 برابر شده‌اند و بدتر از همه اینکه پدیده حاشیه نشینی نیز مدام درحال افزایش است.

همچنین عباس صلاحی، عضو هیات رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس نیز در اظهارنظری مشابه، نسبت به افزایش روزافزون تعداد حاشیه‌نشین‌ها ابراز نگرانی کرده و در گفت‌وگو با خانه ملت از وجود ده میلیون حاشیه‌نشین در کشور خبر داده است.پیشتر هم وزارت بهداشت هشدار داده بود که ده میلیون حاشیه‌نشین کشور از کف امکانات بهداشتی و درمانی هم محروم هستند.

جدای از فقر امکانات درمانی، انواع و اقسام آسیب‌های اجتماعی هم در بسیاری از این مناطق حاشیه‌ای رواج دارد و حال اگر به گفته نمایندگان مجلس قرار باشد در سال‌های آینده به آمار حاشیه‌نشین‌ها اضافه شود، در نتیجه می‌توان به‌طور مستقیم نتیجه گرفت که در سال‌های آینده، باید منتظر افزایش آسیب‌های اجتماعی در شهرهای بزرگ باشیم.

تاخیر در توسعه اقتصادی و اجتماعی

این روزها شهر به معنای واقعی کلمه، شبیه موجود زنده‌ای است که عملکرد ناقص هر عضو آن روی عضو دیگر تاثیر مستقیم می‌گذارد.

مثلا نمی‌شود فکر کرد که چون آسیب‌های اجتماعی متعدد در مناطق حاشیه شهرها وجود دارد، پس فقط حاشیه‌نشین‌ها از تبعات آن در رنج بوده و ساکنان مناطق مرکزی از این آسیب‌ها در امان هستند.

دکتر علی قنبری، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با جام به همین نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: پدیده حاشیه‌نشینی، تمام سطوح شهر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و معمولا هم این پدیده در کشورهای در حال توسعه‌ای اتفاق می‌افتد که شکاف درآمدی بین ساکنان آن شهرها زیاد باشد.

فقر، اعتیاد، توزیع مواد مخدر، رواج خلافکاری و توسعه‌نیافتگی، بخشی از عوارض حاشیه‌نشینی است که قنبری به آن اشاره می‌کند و معتقد است: مهاجرت از روستا به شهر کوچک، از شهر کوچک به شهر بزرگ‌تر و از شهر بزرگ‌تر به پایتخت، می‌تواند روند حاشیه‌نشینی را افزایش دهد. اگر این اتفاق بیفتد، آن وقت تبعات فعلی حاشیه‌نشینی هم چند برابر خواهد شد. در نتیجه این روند معیوب هم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور دچار تاخیر و اختلال خواهد شد.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره راهکار مقابله با این معضل اجتماعی و اقتصادی نیز تاکید می‌کند: برای حل این مشکل باید در وهله اول اختلاف طبقاتی بین ساکنان شهرها را کمتر کرد. همچنین با ایجاد اشتغال، رفع بیکاری، مبارزه با تورم، توزیع عادلانه امکانات در سطح شهرها و کاهش شکاف درآمدهای شهروندان، زمینه را برای حل معضل حاشیه‌نشینی فراهم کرد.

البته خود قنبری هم قبول دارد که فقط با برنامه‌ریزی، نوشتن آیین‌نامه یا شعار دادن نمی‌توان مشکل حاشیه‌نشینی را حل کرد.به باور او، مقابله با حاشیه‌نشینی به «عزمی جدی و عملی» نیاز دارد تا این پدیده ناخوشایند، جای خودش را به توزیع عدالت در همه مناطق شهری بدهد.

توسعه روستاها و شهرهای کوچک؛ راه‌حلی پایدار

براساس طرح تحول سلامت، چند وقتی است که وزارت بهداشت هم به وضع ساکنان مناطق حاشیه‌ای شهرها متمرکز شده و قرار است در سال آینده، امکانات درمانی و بهداشتی در حاشیه شهرها افزایش پیدا کند.

اما دکتر هادی معتمدی، آسیب‌شناس اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: بهترین راه‌حل برای رفع مشکل حاشیه‌نشینی، اصلاح این روند معیوب از اساس و پایه است. یعنی به جای آن که همه امکانات را صرف اصلاح مناطق حاشیه‌ای کنیم، عاقلانه‌تر این است که امکانات رفاهی را در روستاها و شهرهای کوچک افزایش دهیم؛ زیرا با این کار به طور خودکار از افزایش حاشیه‌نشینی در کلانشهرها جلوگیری کرده‌ایم.

همچنین معتمدی از زاویه دیگری هم به مشکل حاشیه‌نشینی نگاه می‌کند و می‌گوید: نباید فقط ساکنان مناطق حاشیه‌ای شهرها را ببینیم، زیرا احتمال دارد فردی در مرکز شهر هم در حلبی‌آباد زندگی کند و از حداقل امکانات رفاهی در شهرش محروم باشد؛ بنابراین برای رفع این مشکل باید عنوان «سکونتگاه‌های غیررسمی» را جایگزین کلمه حاشیه‌نشینی کنیم و همه توانمان را برای حل مشکلات ساکنان این سکونتگاه‌ها به کار ببریم.

در حالی که پیش‌بینی‌های کارشناسی همه حاکی است که حاشیه‌نشینی در سال‌های آینده افزایش پیدا می‌کند، اما معتمدی تاکید دارد که می‌توان پیش‌بینی‌ها را معکوس کرده و از افزایش حاشیه‌نشینی جلوگیری کرد. لازمه این کار هم به باور او این است که میزان بیکاری، فقر، اعتیاد و دیگر آسیب‌های اجتماعی در شهرهای بزرگ کاهش پیدا کند.

در واقع اگر میزان آسیب‌های اجتماعی مثل فقر کاهش پیدا کند و همه مردم دسترسی عادلانه به امکانات شهرشان داشته باشند، در این حالت می‌شود امیدوار بود که اگر حاشیه‌نشینی در سال‌های آینده کاهش پیدا نکند، دست کم در همین وضع فعلی باقی بماند.

امین جلالوند / گروه جامعه