آیین‌های سنتی در«هفت کوچه» رادیو

رادیو فرهنگ نه‌تنها از فرهنگ مردم سخن می‌گوید، بلکه تلاش می‌کند آن را به گوش دیگران هم برساند. به همین دلیل برنامه هفت کوچه به مراسم و آیین‌های بسیار زیبا همچون اعیاد مذهبی و جشن‌های ملی اختصاص دارد که هر کدام برگرفته از فرهنگ این مرز و بوم است. هدف برنامه‌سازان هفت کوچه این است که با زنده نگه داشتن هویت فرهنگی، می‌توانیم خودمان را در مقابل فرهنگ بیگانه حفظ ‌کنیم.

چیستان در هفت کوچه

این برنامه سعی دارد هزاره‌های تاریخ و فرهنگ ایران را که نسل به نسل به ما رسیده، پاس بدارد و به نسل آینده بسپارد. بر همین اساس برنامه هفت کوچه مبتنی بر اطلاع‌رسانی، سرگرمی و تفریح است و مردم با شنیدن آن می‌توانند نه تنها آن را از جنس خودشان بدانند، بلکه اطلاعات متنوعی از فرهنگ ایران کسب کنند. این برنامه شامل بخش‌های متنوع از جمله چیستان و کارشناسی است.

دکتر قنواتی روزهای شنبه کارشناس برنامه است. او پاسخگوی پرسش‌های متنوع شنوندگان بوده و متناسب با موضوع برنامه در زمینه فرهنگ صحبت می‌کند. در این روز شنوندگان، شنونده لهجه شیرین کرمانی از سوی یکی دیگر از شخصیت‌های برنامه هستند. او سعی می‌کند در تلفن‌ها و پیامک‌های مردم دخالت مستقیم داشته باشد. به همین دلیل با لهجه کرمانی پاسخگوی مردم است. شنوندگان برنامه هفت کوچه ، روزهای دوشنبه شنونده حرف‌های پیرمردی هشتاد ساله هستند. او با مردم از تجربیاتش می‌گوید. هدف او این است، تمام اندوخته‌هایی را که در این سال‌ها به‌دست آورده، به نسل جوان منتقل کند. حدادی در این روز کارشناس برنامه است و متناسب با موضوع برنامه صحبت می‌کند.

مردم در دیگر روزهایی که این برنامه پخش می‌شود با لهجه‌های مازندرانی و آبادانی آشنا می‌شوند. در مجموع عوامل سازنده این برنامه تلاش دارند نه تنها در این برنامه به فرهنگ و آیین و رسوم ایرانی بپردازند، بلکه آنها را با لهجه‌های مختلف ایران زمین هم آشنا کنند.

تقویت نقاط قوت برنامه

بدون تردید راضی نگه داشتن مردم از برنامه‌ای که به مدت هفت سال پخش شود، کار دشواری است؛ بویژه در یک برنامه رادیویی که همچون رسانه تلویزیون، جذابیت‌های بصری برای تماشاگران ندارد.

وقتی از سیدهادی موسوی‌نژاد، تهیه‌کننده برنامه هفت کوچه در این باره می‌پرسم که چطور در این سال‌ها تلاش کرده برنامه به روزمرگی نیفتد، می‌گوید: معتقدم مدیوم در هر اثر هنری فرق ندارد و آنچه اهمیت دارد این است که خالق اثر هنری باید نهایت تلاشش را انجام دهد تا یک اثر مناسب و در خور مخاطبش تولید کند. توجه به این نکته باعث می‌شود همیشه شاهد کارهای مناسب باشیم.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین تولید برنامه در رسانه هم یک اثر هنری محسوب می‌شود و برنامه‌ساز در برنامه‌های روتین باید مراقب باشد اثرش دچار یکنواختی و روزمرگی نشود. یکی از راهکارها این است که نسبت به کاری که انجام می‌دهیم، منتقد صالحی باشیم. وقتی ما ظرفیت نقدپذیری نسبت به برنامه‌مان داشته باشیم، آن‌وقت است که می‌توانیم با گوشی شنوا به نقدها گوش بدهیم و در جهت بهتر شدن اثرمان حرکت کنیم.

این تهیه‌کننده با اشاره به این‌که خودش همیشه نسبت به برنامه‌هایی که تولید می‌کند منتقد بی‌رحمی است، عنوان می‌کند: من همیشه نسبت به کارهایم نقاد بی‌رحمی هستم و کوچک‌ترین ضعفی را که در برنامه وجود داشته باشد که ممکن است ایجاد اختلال کند، بر طرف می‌کنم. معتقدم برنامه‌ساز باید همیشه درباره تک تک دقایق برنامه‌اش بیندیشد تا ضعف‌ها را به نقاط قوت تبدیل کند.

وی می‌افزاید: هر چند وقت یکبار جلسات نظارت و ارزیابی با حضور خودمان برگزار می‌شود و درباره نقاط قوت و ضعف برنامه صحبت می‌کنیم، حتی من همراه با دوستانم برنامه را گوش و آن را نقد می​کنیم. سعی می‌کنیم با بهره بردن از تکنیک‌ها، ایرادها را برطرف کرده، به نقاط قوت اضافه کنیم.

این تهیه‌کننده اشاره می‌کند: برنامه هفت کوچه وارد هفتمین سال شده و من هم از ابتدا در این برنامه حضور داشتم. در طول این سال‌ها تلاش کرده​ام شنوندگان از شنیدن برنامه لذت ببرند و فقط برنامه برایشان جنبه سرگرم‌کننده نداشته باشد و اطلاعات کاربردی و مفید هم از برنامه دریافت کنند.

موسوی‌نژاد ادامه می‌دهد: برنامه هفت کوچه در طول این سال‌ها فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. ابتدا نام این برنامه «چهار سوق» بود و روزهای پنجشنبه به مدت یک ساعت و نیم پخش می‌شد. تا این‌که با تصمیم مدیریت قرار شد این برنامه هر روز زیرنظر یکی از گروه‌های برنامه‌ساز در رادیو فرهنگ پخش شود، ولی این مساله باعث شد برنامه مقداری از یکنواختی و انسجام خارج شود، اما بعد از مدتی قرار شد در گروه مطالعات فرهنگی و با رویکردهای جدید تولید شود تا مردم بیشتر و به شکل صحیح با فرهنگ ایران آشنا شوند.

تهیه‌کنندگی سه روز از برنامه هفت کوچه به‌عهده موسوی‌نژاد و یک روز به عهده جمالی است. او درباره راهکارهایش در ارتباط با این‌که موضوع برنامه از انسجام خارج نشود، می‌گوید: ما جلسات مشترک در گروه مطالعات فرهنگی با حضور آقای سعیدی مدیر گروه و آقای جمالی تهیه‌کننده داریم و در این جلسات درباره قالب، موضوع و کارشناسان صحبت می‌کنیم تا برنامه از یکدستی خارج نشود.

این تهیه‌کننده درباره انتخاب موضوعات برنامه که با محوریت ترویج فرهنگ ایرانی- اسلامی تولید می‌شود، می‌گوید: ما به آنچه در طول روز برای هر فردی ممکن است اتفاق بیفتد که به فرهنگ و آیین و رسوم ارتباط دارد، خواهیم پرداخت تا موضوع برنامه برای مردم قابل لمس باشد . به‌عنوان مثال وقتی شما سفر می‌روید، حتما مادرتان پشت سرتان یک کاسه آب می‌ریزد. ما درباره فلسفه این آب ریختن که از قدیم بوده، صحبت خواهیم کرد.

بهره بردن از ظرفیت‌های بومی

موسوی‌نژاد می‌گوید: ما در این برنامه به مناسبت‌های تقویمی هم توجه داریم تا به روز بودن برنامه را برای مخاطبانمان حفظ کنیم. به‌عنوان مثال در روز مولانا به داستان‌ها و مثل‌هایی که در دیوان مولاناست، می‌پردازیم. در واقع موضوعات برنامه وام گرفته از فرهنگ مردم است.

وی عنوان می‌کند: مسلما طرح چنین موضوعاتی برای مردم، هم جذاب است و هم این‌که با فلسفه آداب و رسومی که پاس می‌دارد، اما درباره آن کمتر می‌داند، آشنا خواهد شد. در واقع ما در برنامه یک سوال خوب، مطرح و بعد ذهن شنونده را درگیر می‌کنیم و متناسب با موضوع یک چیستان هم طراحی می‌کنیم تا مردم پاسخ آن را بدهند. برنامه هفت کوچه فقط اختصاص به قشر خاصی ندارد و همه از پیر گرفته تا جوان می‌توانند شنونده این برنامه باشند.

موسوی‌نژاد یکی از ویژگی‌های برنامه هفت کوچه را تعامل خوب با مردم می‌داند و می‌گوید: ما با بهره بردن از ظرفیت‌های بومی، چیستان‌های متنوعی طراحی می‌کنیم و مردم با اشتیاق تماس می‌گیرند و جواب چیستان را می‌گویند و پیامک می‌زنند. زمان برنامه یک ساعت است و در این زمان ما حدود 70 تا 80 تلفن پخش می‌کنیم که مربوط به جواب چیستان است. البته هر تلفن حدود چند ثانیه است تا بتوانیم تلفن‌های همه شنوندگان را پخش کنیم. این تهیه‌کننده درباره این‌که آیا همه چیستان‌های برنامه را خودتان طراحی می‌کنید؟ توضیح می‌دهد: تا به حال این کار را انجام می‌دادیم، چون معتقدم چیستان چشمه زاینده‌ای است که همین مردم کوچه و خیابان تولید کردند و ما هم جدا از مردم نیستیم، ولی بتازگی به ما گفتند باید از گنجینه موجود استفاده کنیم.

آموزش مسائل فرهنگی

علیرضا تابان، ایده‌پرداز این برنامه رادیویی است. او از یک سال و نیم پیش به گروه برنامه‌سازان این برنامه ملحق شده است. ایده‌های جذاب تابان رنگ و لعاب خاصی به این برنامه داده و شنوندگان هم با شخصیت‌ها و لهجه‌های متنوع از اقصی نقاط ایران آشنا می‌شوند.

او از سال 1379 وارد رادیو شده و تا امروز به فعالیتش ادامه داده است. تابان قبل از ورود به رادیو یکی از شنوندگان حرفه‌ای رادیو بود. او قبل از این‌که به گروه برنامه هفت کوچه ملحق شود، شنونده این برنامه بود و از شنیدن این برنامه که به فرهنگ مردم می‌پردازد، لذت می‌برد. تابان معتقد است تا امروز حدود 50 تا 60 درصد از ایده‌هایش را در برنامه ارائه داده و باز هم جای کار دارد.

وی در این باره به جام‌جم می‌گوید: یکی از کارهایی که من علاقه‌مند بودم و دوست داشتم در رادیو انجام دهم این بود که در کنار طنز و سرگرمی، نکات فرهنگی هم در برنامه گنجانده و آموزش‌هایی برای مسائل فرهنگی داده شود. به همین دلیل سعی کرده​ام ایده‌هایم در برنامه هفت کوچه برای مخاطبان باورپذیر باشد و هر یک از شخصیت‌ها در برنامه وظایفی به عهده داشته باشند.

تابان ادامه می‌دهد: به همین دلیل شخصیت آقای شنبه شکل گرفت که افغانی و فارسی زبان بود. کار او در برنامه این بود که از مخاطبان می‌خواست پیامک‌هایی که به برنامه می‌فرستند به زبان لاتین نباشد و فارسی بفرستند. این مساله از سوی آقای شنبه در برنامه باعث شد مخاطبان دیگر پیامک‌هایشان را فارسی بفرستند و الان شاید از میان ده پیامک فقط دو پیامک به زبان فارسی نباشد و بقیه فارسی هستند. یعنی این مساله اکنون برای شنوندگان برنامه هفت کوچه جا افتاده است.

ایده‌پرداز برنامه هفت کوچه درباره پیرمرد هشتاد ساله در برنامه که از تجربیاتش می‌گوید، توضیح می‌دهد: ما با طراحی این فرد در برنامه می‌خواستیم به جوانان بگوییم باید مراعات بزرگ‌ترها را کنیم. مسلما کسانی که سنشان بالاتر است و دنیای تجربه هستند، ممکن است به سبب کهولت سن، آستانه تحملشان پایین آمده باشد و با وجود تجربه و اطلاعاتی که دارند گاهی زود عصبانی شوند یا غیرمنطقی برخورد کنند، ولی با وجود این ما باید حرمت این عزیزان را حفظ کنیم. ممکن است کارهای آنها به ذائقه ما خوش نیاید، اما باید خودمان را وفق بدهیم و تند برخورد نکنیم. در این بخش این مساله را خواهیم گفت.

مسائل خرد در روابط اجتماعی

تابان درباره گویش‌های برنامه می‌افزاید: تلاش داریم مردم با گویش‌های مختلف آشنا شوند. یا روزهای پنجشنبه به مردم می‌گوییم سر زدن به بزرگ‌ترها را فراموش نکنند. برخی موارد بسیار کوچک در فرهنگ وجود دارد که ممکن است خیلی دیده نشود، اما همین خرده فرهنگ​ها در روابط اجتماعی و خانوادگی موثر است. بنابراین موضوعات از دل خود جامعه و مردم انتخاب می‌شود تا شنوندگان با برنامه همذات پنداری کنند.

وی با اشاره به این‌که برای ایده‌پردازی در این برنامه از نظرات خوب دوستانش هم استفاده می‌کند، می‌گوید: من مرتب درباره برنامه با دوستانم صحبت می‌کنم. ممکن است از همه پیشنهادهایشان استفاده نکنم، اما هر آنچه فکر کنم به برنامه کمک می‌کند، حتما استفاده خواهم کرد، حتی برخی مواقع با تغییراتی در پیشنهادهایشان، الهام‌های خوبی می‌گیرم. در مجموع این کار سختی‌های خودش را دارد، اما تلاش می‌کنم برنامه برای شنوندگان شنیدنی شود.

فاطمه عودباشی ‌/ ‌جام جم