امـان از ایـن درد سـر

1 ـ نوع اولیه

سردرد‌ی است که بدون دلیل مشخص ایجاد می‌شود. این سردرد خطرناک نیست و فقط آزاردهنده است. شایع‌ترین آنها عبارتند از:

الف) سردرد میگرنی: میگرن سردسته سردردهای اولیه است. میگرن نیز به دو نوع تقسیم می‌شود میگرن معمولی یا بدون «اورا» و میگرن با «اورا». البته در کنار این دو انواع خفیفی نیز وجود دارد. بیشتر بیماران به نوع بدون اورا مبتلا هستند. خانم‌ها سه برابر بیشتر از آقایان مبتلا می‌شوند. درد معمولا یکطرفه است ولی می‌تواند به تمام سر نیز منتشر شود. از نشانه‌های شاخص این سردرد شدت بالای آن است. زمان آن از چند ساعت تا چند روز متغیر است. تهوع، استفراغ، ترس از نور و صدا در بیماران دیده می‌شود و ضرباندار نیز هست. در نوع با اورا بیماران قبل از آغاز سردرد نشانه‌های حسی و حرکتی را تجربه می‌کنند و از چند ثانیه تا چند دقیقه و حداکثر تا نیم ساعت دچار لکه‌های سیاه، نور یا موج‌های خاکستری رنگ در میدان دید خود می‌شوند. اغلب بیماران با این علائم متوجه می‌شوند که حمله سردرد در حال شروع است. بی‌حسی در دست و پا و صورت دیده می‌شود ولی این نوع زیاد شایع نیست. درمان میگرن حتما باید با دارو باشد. دارو‌هایی وجود دارد که می‌توان پیش از شروع حمله مصرف کرد و مانع از بروز سردرد شد. میگرن تا حدودی جنبه ارثی دارد وگاهی در خانواده چند نفر به آن مبتلا هستند. این بیماری خوش‌خیم است و در آینده عارضه‌ای برجای نمی‌گذارد.

ب ـ سردرد خوشه‌ای: این سردرد بسیار شبیه میگرن است و در آقایان بین 20 تا 50 سال بیشتر دیده می‌شود. سردرد خوشه‌ای گاهی ممکن است چند بار بیمار را از خواب بیدار کند. ضمن این که قرمزی چشم هم در بیماران دیده می‌شود. درمان‌هایی که برای میگرن تجویز می‌شود برای سردرد خوشه‌ای هم داده می‌شود.

ج ـ سردرد همی کرانیا: در خانم‌ها یکطرفه است و تشخیص آن کمی مشکل به نظر می‌رسد. اگر دارو تجویز شود به درمان جواب خوبی می‌دهد.

د ـ سردرد تنشی: در خانم‌ها و در سنین میانسالی بیشتر دیده می‌شود. مانع فعالیت‌های روزمره نمی‌شود، ولی کیفیت زندگی را پایین می‌آورد. تداوم آن ممکن است به افسردگی بیماران منجر شود. نوعی اختلال در سیستم عصبی است.

2 ـ سردرد ثانویه

این سردرد‌ بیشتر مردم را نگران می‌کندو حتما علتی را باید برای آن یافت. تاخیر در تشخیص گاهی ممکن است حتی باعث مرگ بیمار نیز بشود.

الف: تومور‌های مغزی: اگر فردی تا به حال مبتلا به سردرد نبوده و سردردی با الگویی جدید پیدا کرده است، باید به وجود یک ضایعه در مغز شک کرد. اغلب در معاینه چیزی را مشاهده می‌کنیم، مثلا تورمی در ته چشم مشاهده می‌شود یا بیمار با شکایت بی‌حس شدن یک طرف بدن مراجعه می‌کند. 70 درصد تومور‌های مغزی با سردرد توام است. با دیدن این علائم بررسی‌های تخصصی‌تر مانند سی‌تی اسکن یا ام آر آی لازم است تا وجود تومور تائید شود. تومور‌ها در هر سنی دیده می‌شوند ولی مبتلایان معمولا در سنین بالا قرار دارند. تومور‌ها فشار داخل جمجمه را بالا می‌برند و درمان تومور فقط جراحی است. البته بعضی از تومور‌ها در مکان بدی از مغز قرار دارند و احتمال دسترسی به آنها بسیار دشوار است. در این مواقع تلاش می‌شود با شیمی درمانی یا رادیو تراپی بیمار را درمان کرد.

ب - افزایش فشار داخل جمجمه: افزایش فشار داخل جمجمه همیشه به دلیل تومور نیست. گاهی به دلایلی آب داخل مغز بالا می‌رود. یعنی بالانس جذب و ترشح مایع مغزی نخاعی به هم می‌خورد. علت‌های گوناگونی مانند عفونت و تومور و... در آن نقش دارند. افزایش فشار مغز بدون وجود تومور را تومور کاذب می‌نامند، یعنی توموری که وجود ندارد ولی نشانه‌های آن دیده می‌شود. فشار بالای مغز ممکن است اعصاب چشم را فلج کند. خوشبختانه این بیماری خوش‌خیم و قابل درمان است.

ج - ترومبوز وریدی مغز: گاهی برخی از خانم‌ها برای تاخیر انداختن قائدگی به منظور رفتن به سفر حج یا پیشواز ماه رمضان از هورمون با دوز بالا استفاده می‌کنند که ممکن است خیلی خطرناک باشد و سیاهرگ‌های مغز بسته شود. بسته شدن سیاهرگ مغزی علائمی مانند سکته مغزی ایجاد می‌کند. بنابراین باید بموقع تشخیص داده شود تا بتوان جان بیمار را نجات داد.

سکته مغزی

سردرد هم ممکن است علائم اولیه سکته مغزی باشد. سکته مغزی یک بیماری اورژانسی است و درمان فوری می‌طلبد تا بتوان از صدمه بیشتر به عروق جلوگیری کرد. صدمه به عروق باعث کاهش خونرسانی و اکسیژن‌رسانی و سرانجام تخریب سلول‌های مغزی می‌شود.

فشارخون بالا

بالا رفتن فشار خون نیز با سردرد همراه است. اغلب بیماران با فشار خون بالا از درد ناحیه پس سر یا درد دور تا دور سر شکایت دارند. بنابراین کنترل فشار خون برای بیماران مبتلا ضروری است.

سردرد بر اثر بیماری‌های داخلی

بیماران با نارسایی ریه یا کم‌خونی که اکسیژن خونشان به اندازه کافی نیست و حجم منواکسید کربن در خونشان بالاست نیز دچار سردرد می‌شوند. بنابراین با برطرف کردن مشکل، سردردشان نیز بهبود می‌یابد.

سردرد ضربه‌ای

گاهی ضربه آرام یا شدید به سر، ضایعاتی را داخل مغز به وجود می‌آورد که ممکن است در ام آر آی دیده نشود. حتی احتمال دارد بر اثر ضربه وارد شده به سر، خونریزی‌های خفیفی ایجاد شود که علامتی ندارد، اما بعدها درد ایجاد کند. این بیماری ساب دورال یا خونریزی پرده مننژ نام دارد. بنابراین هنگام مراجعه به پزشک ضربه‌های خفیف وارده را نیز به او بگویید، چون اطلاعات خوب و کمک‌کننده‌ای است.

سردرد انفجاری

بیمار می‌گوید تا به حال چنین سردردی را تجربه نکرده است. علت آن هم پارگی انوریسم است. انوریسم یک حباب در دیواره شریان مغز است که در اثر عصبانیت یا دلایل دیگر پاره می‌شود و خونریزی ایجاد می‌کند.

بیماری‌های چشمی

ضعیف‌تر شدن چشم یا بیماری گلوکوم (آب سیاه) هم می‌تواند به سردردهایی در ناحیه شقیقه یا قسمت فوقانی سر منجر شود. این دو اختلال هرچه زودتر باید درمان شود.

درد عصب سه قلوی صورت

این بیماری را اولین بار ابن‌سینا کشف کرد. این عصب دارای سه شاخه است که در صورت قرار دارد و دردهای آن موقع صحبت کردن و مسواک زدن و... تشدید می‌شود و به قول بیماران، به گونه‌ای است که تیر می‌کشد. درمان آن دارویی است، ولی اگر دارو درمانی موفق نباشد، می‌توان عصب را از طریق جراحی تخریب کرد./ ضمیمه سیب

دکتر حسین پورمحمودیان/ نورولوژیست
‌‌ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران