ایران را سوغات ببرید

این کلی‌ترین تعریفی است که می‌توان از سنت سوغات به دست آورد؛ تعریفی که به گواه منابع اینترنتی در اینجا آورده شده است. اما ره‌آورد هر سفری، هر چه باشد معرف و شاخصی از فرهنگ و رسوم آن مکان به حساب می‌آید و سوغاتی، اولین چیزی است که در ورود مسافر به یک شهر از نظرش می‌گذرد؛ نشانه‌ای که به نوعی حضور مسافر را در شهر مقصد ثابت می‌کند! سنت سوغات یکی از شیرین‌ترین بخش‌های سفر است، نه صرفا برای کسی که سوغات به آن می‌رسد که شیرینی این کار برای آن کسی که از سفرش سوغات آورده هم بسیار است و این خصیصه در ایرانیان بسیار دیده می‌شود آن هم به شکل افراطی‌اش. گواه این نکته تعداد چمدان‌هایی است که ایرانیان در بازگشت از سفر به همراه دارند.

هرچند حلاوت سوغاتی گاه جای خود را به تلخی «خودنمایی» می‌دهد، به این مفهوم که انگیزه سوغاتی نه به یاد داشتن عزیزان که به قصد اثبات حضور در مقاصد سفری است که هر کسی براحتی به آنجا نمی‌تواند سفر کند. اما هر چه باشد سوغاتی میان ایرانیان به سنتی پسندیده تعبیر می‌شود؛ سنتی که با وجود شهرهای مختلف و اقوام متفاوت رنگ و بوی بسیاری دارد؛ از خوراکی‌های خوشمزه همچون گز و کلوچه و باقلوا گرفته تا هنرهای دستی بی‌نظیری همچون خاتم‌کاری، ملیله‌دوزی و میناکاری.

جالب این‌که هرچه از شهرهای بزرگ به طرف شهرهای کوچک‌تر می‌آییم تعداد سوغاتی‌ها بیشتر می‌شود. شهرهای بزرگ بنا به نوع ارتباط و توقعات معمولا دارای سوغاتی‌های کمتری است، اما در شهرهای کوچک‌تر سوغاتی‌ها گسترده و متنوع می‌شود.

کدام سوغات از کدام شهر؟

آگاهی از سوغات شهر‌ها و استان‌های ایران می‌تواند کمک موثری باشد برای گردشگران داخلی و خارجی و توسعه و گسترش اقتصاد توریسم در مناطق مختلف کشور. صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت‌های بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است.

بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان داراست و یکی از امن‌ترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی است. به باور کارشناسان، این صنعت از توسعه‌ای که شایسته آن است برخوردار نبوده‌است. از دلایل آن می‌توان به آماده نبودن بسترهای اقتصادی مناسب در ایران برای جذب سرمایه‌گذاری در ساخت هتل و دیگر صنایع جانبی این حوزه اشاره کرد.

بی‌خبر بودن سرمایه‌گذاران از زمینه‌های موجود در ایران و تبلیغات ضعیف و نیز انتشار اخبار منفی از ایران، وجود برخی محدودیت‌های اجتماعی برای گردشگران خارجی و تنش‌های سیاسی با برخی کشورهای غربی نیز از دیگر موانع رشد صنعت گردشگری در ایران بوده است. روزهای نوروز گذشت و فصل سفر آغاز شده است، آگاهی نسبت به سوغاتی‌های شهرهای مختلف هم می‌تواند رونقی باشد برای گردشگری شهرهای عمدتا کوچک و هم مشوقی باشد برای تولیدکنندگانی که چشم به راه گردشگرانند و هم البته می‌تواند سنت پسندیده سوغات را همچنان زنده نگه دارد.

سوغات به رنگ زعفران قائنات

مشهد مقدس به‌واسطه حضور بارگاه مقدس امام هشتم شیعیان مقصد بسیاری از مسافران و زوار است. نوروز هم یکی از وقت‌هایی است که این شهر مملو از گردشگر می‌شود و گردشگری خرید را به یکی از ظرفیت‌های مهم این شهر بدل کرده است. مراکز خرید بسیار این شهر یکی از دلایلی است که به گردشگری این شهر رونق بسیاری داده است. تنوع و رونق صنایع دستی و نیز حضور بارگاه حضرت امام رضا(ع) تبرکی خاص به سوغاتی‌های مشهد داده است. بازار رضا که در ضلع شرقی خیابان امام رضا(ع) و در نزدیکی حرم واقع شده است، از مهم‌ترین مراکز خرید زوار است. قالی مخصوصا فرش کاشمر، انواع انگشتر و زینت‌آلات فیروزه و عقیق، انواع پوستین و مصنوعات سنگی از محصولات صنایع دستی خراسان است. همچنین صنایع دستی کردهای شمال خراسان مانند گلیم، خورجین، جوراب و شال نیز زیبایی خاص خو د را داراست.

اما از همه اینها که بگذریم سوغات شهر مشهد را باید نام ببریم که شهرتی جهانی دارد، آن هم چیزی جز طلای سرخ رنگ استان خراسان نیست؛ زعفران. در میان شهرهای این استان اما زعفران قائنات شهرت بیشتری دارد و البته ردش را می‌توان در بزرگ‌ترین مراکز خرید شهرهای بزرگ ایران هم پیدا کرد. از دیگر سوغاتی‌های استان خراسان می‌توان به نبات، آبنبات بجنوردی، خشکبار، آجیل، ادویه‌جات و زرشک هم اشاره کرد.

بهار با بوی «بهار نارنج»

شیراز را به بوی بهارنارنجش می‌شناسند، بنابراین اگر راهی این شهر شدید بهارنارنجش را فراموش نکنید. اما این شهر سرشار از سوغاتی‌های دیگر هم هست که کار دست هنرمندان شیرازی است. ریسندگی، فلزکاری، خاتم‌کاری، قالیبافی، حصیربافی، منبت‌کاری، کنده‌کاری، ظروف سفالی، گیوه‌دوزی، نمدمالی، خراطی، چرم‌سازی سنگ‌تراشی و شیشه‌گری مهم‌ترین محصول صادراتی و سوغاتی این شهر است و اگر می‌خواهید دلی از عزا دربیاورید خرما، انجیر، آبلیمو، مسقطی، قالی، گلیم، گبه، انواع ترشی‌جات، عرقیات، سفیدآب، حنای لارستان، انجیر و زعفران استهبان، انارمهارلو و مسقطی لارستان را فراموش نکنید. ضمن این‌که می‌توانید سفیدآب، کیسه حمام و گیوه استهبان و خرما و آبلیموی جهرم را در چمدان‌هایتان بگذارید و به شهرتان ببرید.

از لوخ تا داز

با توجه به نیزارهای اطراف دریاچه هامون ساخت انواع محصولات حصیری از نوعی نی که در محل به نام لوخ معروف است در این مناطق رونق فراوانی دارد. همچنین در مناطق مرکزی و جنوب شرقی استان نیز از برگ‌های نوعی نخل به نام محلی داز انواع محصولات حصیری بافته می‌شود. البته تنها سوغات‌های سرزمین بلوچ‌ها نیست. یکی از صنایع بسیار معروف این استان سوزن‌دوزی است که خاص زنان بلوچ است. محصولات سوزن‌دوزی تنوع بسیاری دارد و از لباس و رومیزی تا وسایل تزئینی را در بر می‌گیرد. خامه‌دوزی نیز شبیه سوزن‌دوزی است که در بافت محصولات از آیینه‌های ریزی برای تزیین استفاده می‌شود. رومیزی، کلاه، جلیقه و پیش‌سینه از جمله مهم‌ترین چیزهایی است که روی آنها خامه‌دوزی می‌شود. در روستای کلپورگان شهرستان سراوان سفالگری سابقه شش تا هفت هزار ساله دارد. از ویژگی‌های خاص سفال گلپورگان آن است که اولا تنها زنان به سفالگری اشتغال دارند. در ساخت ظروف و اشیای سفالی از چرخ سفالگری استفاده نمی‌شود و شکل‌دهی با دست است.

از قالی تا برگه‌هلو

آجیل، خشکبار و شیرینی آذربایجان بخصوص آجیل تبریز از دیرباز به دلیل مرغوبیت مشهور بوده است؛ انواع خشکبار از قبیل برگه‌هلو، برگه‌زردآلو و آلوخشک که در شهرستان‌های جنوبی بخصوص در مراغه تولید می‌شود. انواع شیرینی از قبیل اریس، قرابیه، نوقا و لوز از سوغاتی‌های دیگر آذربایجان شرقی است. اما اینها تنها سوغات خوراکی این منطقه است، زیرا از قدیم‌الایام قالی‌های تبریز به ظرافت و قالی‌های هریس به دوام مشهور بوده است. گلیم و جاجیم و ورنی به‌وسیله هنرمندان عشایر استان در مناطقی چون کلیبر و اهر بافته می‌شود. اما شهرت سوغات آذربایجان به هیچ کدام از این موارد نیست، زیرا چرم تبریز و کفش‌های دست‌دوز آن از دیرباز به واسطه خوش‌دوختی و ظرافت از شهرت و اعتبار فراوانی برخوردار است. از دیگر سوغات این منظقه می‌توان به دیگر صنایع دستی استان اشاره کرد؛ صنایعی همچون سفالگری و سبدبافی مرند، گلابتون‌دوزی و ســوزن‌دوزی در آذرشهر و کنده‌کاری و معرق‌کاری.

نوعی پارچه ابریشمی هم به نام کلاقه‌ای در اسکو و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود که از آن برای تهیه شال و روسری استفاده می‌شود و دارای طرح‌ها و رنگ‌های زیبا و متنوع است.

شیرینی از نوع کله‌برنجی

سوغات‌ها را بیشتر صنایع دستی مناطق مختلف ایران تشکیل می‌داده‌ است. از مهم‌ترین صنایع دستی ایلام هم که به دست هنرمندانه زنان و دختران ایلامی مخصوصا در نواحی ایلام، دره‌شهر، شیروان چرداول و ایوان بافت می‌شود فرش کرک و ابریشم و گلیم منحصر به‌فرد گل برجسته است که نقش و نگارهای آن از طبیعت و تاریخ و فرهنگ این منطقه الهام گرفته است. از مهم‌ترین صنایع دستی دیگر استان جاجیم‌بافی، نمدمالی، گیوه‌بافی، فرنجی‌مالی، قتره‌بافی و صنایع چوبی از جمله ملزومات ورزشی و خانگی است که به دست هنرمندان ایلامی خلق می‌شود. اما برویم سراغ سوغاتی‌های خوشمزه این استان. پیش از همه در این مورد باید به روغن حیوانی «دان» ایلامی اشاره کرد که میان عموم مردم به روغن کرمانشاهی معروف است، اشاره کرد. اگر راهی این منطقه شدید حتما از این روغن تهیه کنید تا طعمی تازه و بکر را از این منطقه به سفره‌خانه‌تان سوغات برده باشید. عسل کوهی و ناب مناطق سورگه و شلم. کشک، ترخینه، کنجد، گردو و میشخاص. سقز محلی (صمغ درخت بنه). شیرینی بژی‌برساق. شیرینی کله‌کنجی نیز از دیگر سوغات‌های خوشمزه ایلام است.

گلاب قمصر، گز نصف جهان

اصفهان سرشار از صنایع دستی است، سرشار از سوغاتی‌هایی که دل هر مسافری را می‌برد. از خاتم‌کاری، میناکاری، مینیاتور، قلمزنی و پارچه‌های قلمکار گرفته تا پارچه‌های زرباف و آثار خوشنویسی. البته آثار هنری دیگری مانند منبت‌کاری، کاشی‌سازی، گچبری و گره چینی و مشبک نیز در آثار تاریخی و بناهای زیبای این شهر، چشم‌نواز هر مسافری است. اما همه اینها را که کنار بگذارید باید بگوییم اگر اصفهان رفتید بریانی‌هایش را از دست ندهید، هرچند قابلیت سوغات ندارد و فقط می‌توانید آن را همان جا میل کنید؛ اما خوراکی‌های دیگری هم در این شهر وجود دارد که می‌توانید آن را سوغات ببرید؛ معروف‌ترینش گز، شیرینی مخصوص اصفهانی‌ها که حالا البته شهرتی بسیار پیدا کرده است. برخی از شهر‌های مهم این استان هم سرشار از سوغاتی‌های خوشمزه است. به عنوان مثال کاشان. اگر پول خرید فرش‌های چشم‌نواز این شهر را ندارید، می‌توانید از کلوچه‌های معروف کاشان سوغات ببرید. البته گلاب قمصر هم می‌تواند سوغاتی ارزان و قابلی باشد. محصولی از این شهر که افتخارش شست‌وشوی خانه خدا با آن است./ ضمیمه چمدان