عصب هفتم زیر ذره​بین

برای این‌که بیشتر درباره این بیماری بدانیم، لازم است اطلاعاتی درباره عصب هفتم داشته باشیم. در جمجمه هر انسانی 12 عصب وجود دارد که عصب صورتی، عصب هفتم است. این عصب از ساقه مغز بیرون آمده و وارد سوراخ استخوان گیجگاهی می‌شود و از جلوی گوش و داخل غده پاروتید عبور کرده و وارد صورت می‌شود.

نقش عصب هفتم در صورت

عصب هفتم، حرکات صورت از پیشانی تا لب را کنترل می‌کند. این عصب حاوی فیبرهای عصبی است که دو سوم از عصب جلویی زبان و اعصاب اشک و بزاق مربوط به آن است. بخشی از سوراخ گوش خارجی و قسمتی از پرده گوش و حس عمومی و عمقی عضلات صورت نیز توسط این عصب به مغز منتقل می‌شود. هسته عصب هفتم در ساقه مغز قرار گرفته است، اما گرفتاری این عصب با گرفتاری میلین عصب (میلین غشایی است که روی عصب قرار گرفته است و در فلج بل آسیب می‌بیند) کمی متفاوت است. سلول‌های عصبی قدرت تقسیم ندارند. در فلج بل، هسته سالم می‌ماند و به همین سبب است که بیماری قابل بازگشت بوده و فرد مبتلا بعد از تقریبا سه هفته سلامت خود را به دست می‌آورد.

فلج محیطی

در فلج محیطی حرکات صورت صدمه می‌بیند، اما حس چشایی، ترشح اشک و بزاق وابسته به صدمه در محل آسیب عصب است یعنی هرچه آسیب شدیدتر باشد، سایر نقاط صورت بیشتر درگیر خواهند بود.

نشانه‌ها

بندرت دیده می‌شود هر دو طرف صورت فلج شود و معمولا بیماری یکطرفه است. نشانه‌های شایع آن، اختلال در بستن چشم، درد پشت گوش، پایین افتادن گوشه لب، ناتوانی در تکان دادن ابرو و پیشانی، از بین رفتن دوسوم حس چشایی، کاهش اشک و بزاق، از بین رفتن چین‌های صورت و حساس‌شدن گوش به صداست.

آغاز بیماری

گاهی پیش از شروع فلج، درد پشت گوش یا گاهی احساس کرختی در سمت آسیب‌دیده حس می‌شود. البته این دو همزمان نیز اتفاق می‌افتد. از زمان شروع این حالت تا بروز فلج، چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد.

علت نامشخص است

در اغلب مواقع دلیل واضحی در بیماران یافت نمی‌شود ولی مطالعات نشان داده ویروس تبخال یکی از عوامل پدید آورنده فلج است. در مواقعی نیز فرد با یک سرماخوردگی دچار فلج بل می‌شود که این نیز می‌تواند ناشی از فعالیت ویروس و ملتهب‌کردن عصب باشد یا این‌که خود عصب در اثر سرما آسیب ببیند.

التهاب عصب

با التهاب عصب غشای آن از بین رفته و عصب از کار می‌افتد، اما وقتی عصب فلج می‌شود، پزشکان حتما باید بررسی کنند علت دیگری در این بیماری دخیل نباشد. زیرا بیماری‌هایی وجود دارد که علامتشان مانند فلج بل است و حتما باید افتراق داده شوند. 80 درصد موارد علت، التهاب عصبی است ولی
20 درصد دیگر را نباید از نظر دور داشت.

موارد افتراقی از فلج بل

یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی که باعث فلج بل می‌شود، بیماری دیابت کنترل نشده است. با افزایش جمعیت بیماران دیابتی این بیماری بتدریج رو به افزایش است. بیماران از اتفاق پیش آمده بسیار نگرانند و فکر می‌کنند دچار سکته مغزی شده‌اند. در صورتی که سکته مغزی الگوی دیگری دارد. در سکته مغزی علائم گفته شده مانند حرکت نکردن ابرو، پیشانی یا پلک دیده نمی‌شود، اما این نکته باید مد نظر قرار گیرد که اگر سکته مغزی در ساقه مغز رخ داده باشد، علائمی مشابه با فلج بل دیده می‌شود. در سکته مغزی فلج دست و پا و بی‌حسی حرکتی و... وجود دارد و با معاینه می‌توان کاملا این دو را از هم تشخیص داد.

آنوریسم مغزی، مننژیت، لوسمی، زونا، استئومیلیت، پاژه، تومور‌های استخوانی، تومور غده بناگوشی یا پاراتیروئید، سارکوئیدوز، اوریون، اچ‌آی‌وی، لوپوس، سندرم گیلن‌باره، جزام، ضایعات عروقی ساقه مغز، ام‌اس، جراحی استخوان ماستوئید یا تومور عصب شنوایی و شکستگی استخوان گیجگاهی می‌توانند به عصب هفتم آسیب برسانند و باعث فلج بل شوند. نوزادانی که سخت به دنیا آمده‌اند (با فورسپس)‌ نیز در معرض آسیب هستند. گاهی بعضی از بیماران می‌گویند در اثر عصبانیت دچار این مشکل شده‌اند، اما عصبانیت ناگهانی نمی‌تواند باعث فلج عصب هفتم شود. ولی فرد عصبی در دراز مدت دچار کاهش سیستم ایمنی می‌شود.

درمان

ثابت شده مصرف کورتون در کوتاه‌مدت می‌تواند به بهبودی بیمار کمک کند. ولی یکی از مشکلات مهمی که سلامت بیمار را در آینده تهدید می‌کند، باز ماندن چشم و پلک نزدن است. باز و بسته کردن چشم، غدد اشکی موجود را روی سطح چشم پخش می‌کند. وقتی غدد اشکی و پلک همزمان آسیب می‌بینند، چشم در معرض خشکی قرار گرفته و ممکن است قرنیه زخم شود. شب‌ها باید چشم آسیب‌دیده توسط محافظ چشم بسته شود و در صورت نبود اشک طبیعی از قطره اشک مصنوعی استفاده شود.

فلج بل درمان می‌شود

70 درصد موارد بیماری بهبود می‌یابد و نگرانی ندارد. جالب است بدانید فلج بل در بیشتر مواقع خفیف است و بیماران حتی به پزشک مراجعه نمی‌کنند و حدود 12 درصد موارد، نشانه‌هایی تا مدت‌ها باقی می‌ماند و حدود 4 درصد بیماران اصلا بهبود نمی‌یابند و صدمه آنقدر شدید است که عصب دیگر بازسازی نمی‌شود. به نظر می‌رسد بیمارانی که پیش از ده سالگی دچار فلج بل شده‌اند بهبودی‌شان سریع‌تر و بهتر است، اما بالای 60 سال ممکن است بهبودی کمی با تاخیر صورت گیرد. حتی در کسانی که به طور کامل خوب شده‌اند ممکن است تا مدت‌ها بعد از بهبود، اسپاسم عضلات صورت دیده شود. به این شکل که انقباض‌هایی در عضلات زیر چشم و پایین صورت بوجود می‌آید و عارضه دیگری که کمتر دیده می‌شود و ناراحت‌کننده است، حرکات ناموزونی است که در صورت دیده می‌شود.

درمان ​فلجی با فیزیوتراپی

یکی از توصیه‌ها این است که بیماران خود به آرامی ناحیه درگیر را ماساژ دهند، ولی اگر بهبود تدریجی دیده نشد، تقریبا از هفته دوم به بعد بیماران را به فیزیوتراپی ارجاع می‌دهیم و ده جلسه فیزیوتراپی کفایت می‌کند. فیزیوتراپی ممکن است به صورت حرکتی یا الکتریکی باشد تا عصب تحریک‌شده و کم‌کم فعالیت خود را از سر گیرد. البته گذاشتن حوله داغ هم می‌تواند مفید باشد، ولی بیماران باید توجه کنند حس صورت از بین رفته و ممکن است متوجه داغی حوله نشده و باعث سوزاندن صورت خود شوند. 4 درصد افراد به جراحی نیاز دارند، به این ترتیب حتی کسانی که اصلا بهبود نمی‌یابند نیز نباید نگران باشند؛ چون با جراحی می‌توان عصب آسیب‌دیده را به عصب دیگری پیوند داد یا از نقطه دیگری عصب آورد و جایگزین کرد. / ضمیمه سیب

دکتر حسین پورمحمودیان/ نورولوژیست