استاد سید

پس از گرفتن اجازه روایت و اجتهاد از نراقی رهسپار مشهد گردید. ملااحمد نراقی از این دوران به نیکی یاد می‌کند و علاقه‌مند به مباحثه علمی با شیخ بوده تا جایی که پس از رفتن شیخ از کاشان گفت: بهره علمی‌ای که من از این جوان بردم بیش از دانشی بود که او از من آموخت. شیخ پس از 5 ماه توقف در مشهد به تهران و پس از 6 سال مسافرت در سال 1246 ق. به زادگاهش دزفول بازگشت و در راس حوزه علمیه شهر دزفول قرار گرفت.  در 1249 ق. (بعضا در منابع 1250 ق، 1252 ق. و یا 1253 ق. ذکر شده است) به نجف وارد شد و به حوزه درس شیخ‌علی کاشف‌الغطاء (وفات1254ق.) و به گزارش برخی از منابع به مجلس درس شیخ‌محمد حسن صاحب‌جواهر (وفات 1266 ق.) پیوست، اما در هر یک از این حوزه‌ها چند ماهی بیشتر نبود و بزودی خودش مستقلا به تشکیل جلسات درس پرداخت. در 1266 ق. پس از درگذشت شیخ‌محمدحسن اصفهانی معروف به صاحب‌جواهر به مرجعیت شیعه رسید و به مدت 15 سال پیشوای دینی شیعیان شد.

شیخ‌انصاری یکی از برجسته‌ترین نوابغ فقهی شیعه و مبتکر علم‌ اصول جدید به شمار می‌آید. دانش شیخ در علوم چندان زیاد بود که او را «خاتم‌الفقهاء و المجتهدین» لقب داده‌اند. شیخ‌انصاری  مردی تیزهوش، دقیق و پرحافظه بود و به زبان عربی تسلطی استادانه داشت  و عمق و دقت و گستره تحقیق و تتبع علمی در‌آثار فقهی و اصولی او سبب گردید که نوشته‌های وی در مدارس دینی در شمار کتب درسی درآیند. تعدادی از شاگردان شیخ نیز، تاثیر شگرفی در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران خود بر جای گذاشتند. میرزا محمدحسن شیرازی با فتوای تاریخی تحریم تنباکو کمر استعمار اقتصادی انگلستان را شکست و ملامحمد‌کاظم خراسانی معروف‌ به آخوند خراسانی یکی از زعمای روحانی مشروطیت بود و سیدجمال‌الدین اسدآبادی که از 1266 ق. به مدت 4 سال از محضر شیخ استفاده برد و تحصیلات خویش را به پایان رساند؛ تلاش زیادی در بیداری و اتحاد جهان اسلام داشت و مبارزه همه‌جانبه‌ای علیه استعمار انگلیس انجام داد.

شیخ‌مرتضی انصاری زندگی بسیاری زاهدانه و ساده‌‌‌ای داشت و چون در 1281 ق‌. در شهر نجف درگذشت 2 دخترش به نام‌‌های بی‌بی‌فاطمه و بی‌بی‌زهرا که تنها فرزندان شیخ بودند توانایی مالی مناسبی برای برگزاری مراسم سوگواری نداشتند. پس از درگذشت یکی از بزرگترین مراجع تقلید شیعه گویند تمامی ماترک وی برابر 17 تومان ایران بوده و معادل همان مقدار نیز به دیگران بدهی‌ داشت. شیخ انصاری بیش از 30 کتاب و رساله نوشت.

فهرست منابع:

1. مرتضی انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری ([بی‌جا] :حسینعلی نوبان، 1361)، صص 59 - 57.