بنای کعبه چرا مکعبی است؟

علاوه بر این نوع تحلیل‌ها که بعضا مبتنی بر نشانه‌شناسی ـ به معنای مدرن آن ـ نیز است، در روایات و احادیث نیز می‌توان اشاره‌هایی را به این موضوع پیدا کرد. در روایت زیر، حکمتی معنوی برای علت مکعب بودن خانه کعبه شرح داده شده است.

از امام صادق(ع) سوال شد برای چه کعبه، کعبه نامیده شده است؟ آن‌حضرت فرمود: زیرا چهارگوش می‌باشد. سوال‌کننده پرسید: برای چه چهارگوش می‌باشد؟ امام(ع) فرمود: زیرا برابر بیت‌المعمور[1] است و آن چهار گوش می‌باشد. سائل پرسید: برای چه بیت المعمور چهار گوش است؟ امام(ع) گفت: زیرا برابر عرش است و آن چهار گوش می‌باشد​. محضر مبارکش عرض شد: چرا عرش مربع است؟ آن‌حضرت فرمود: زیرا کلماتی که اسلام بر آن بنا شده چهار تا است و آنها عبارتند از: سبحان‌اللَّه و الحمدللَّه و لااله‌الّااللَّه و اللَّه‌اکبر».[2]

محمدتقی مجلسی(ره) در شرح این روایت و ارتباط این چهار کلمه شریف با چهار گوش خانه کعبه چنین می‌گوید:

«بیت‌المعمور مربع است؛ زیرا برابر عرش است که مربع می‌باشد و چرا عرش مربع است؛ زیرا کلماتی که بنای اسلام بر آن نهاده شده، چهار کلمه است که به آن «تسبیحات اربعه» گویند.» [3]

ممکن است مراد از عرش در این روایت، علم باشد و بنای علوم و معارف حقیقی الهی بر این چهار کلمه بناگذاشته است؛ به این بیان: «سبحان‌اللَّه»؛ یعنی این‌که ذات مقدس الهی منزه از آن است که جسم باشد​یا از قبیل جواهر ممکن‌الوجود باشد​ یا در جهت یا مکان باشد​ یا دیدنی باشد​ یا حلول کند در غیرخود​ یا متحد با غیر شود. صفات او بزرگ‌تر از صفات ممکنات است و صفات او جدای از ذات نیست، بلکه صفات او عین ذات اوست و منزه است از ظلم و از هر چه لایق ذات اقدس او نیست.

«الحمدلله» به معنای این است که جمیع ستایش‌ها و سپاس‌ها مخصوص ذات اوست. پس لازم است جمیع کمالات نیز مخصوص ذات او باشد و چنین ذاتی شایسته پرستش است.

«لااله‌الااللَّه» یعنی خدا، واجب‌الوجودی است که مستجمع جمیع کمالات و در ذات و صفات یگانه است و او را شبیه​ و نظیری از مادیات و مجردات نیست.

و به «اللَّه‌أکبر» معارف الهی و خداشناسی تمام و کامل می‌شود؛ زیرا بیان عظمت اوست به مرتبه‌ای که عقل‌های عقلا از معرفت ذات و صفات او عاجزند و نهایت معرفت آن است که بدانند ممکن نیست به ذات اقدس واجب او برسند و هر رکنی از ارکان کعبه حقیقی که ذات اقدس اوست، مشتمل است بر کلمه‌ای از این کلمات. پس وقتی بنده روی دل خود را در عبادات متوجه آن کعبه کند، بداند معرفت کامل آن ذات ممتنع است و رو به این ارکان اعتقادی نموده و و را عبادت کند که اگر به این نحو نداند، عبادت او نکرده است، بلکه ساخته خیالی خود را بندگی کرده است.

پانوشت:

[1]. بر طبق روایات «بیت معمور» خانه‌ای است در آسمان که محل زیارت ملائکه است و فرشتگان آن را به عبادت آباد دارند. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 6، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ طبرسی، فضل بن‌حسن، تفسیر جوامع‌الجامع، ج 4، ص 187، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377ش.

[2]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 398، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، 1385ش.

[3]. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، ج 7، ص 9و10، موسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم، 1414ق؛ و ر.ک: مجلسی، محمدتقی، روضه‌المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: موسوی‌کرمانی، حسین، اشتهاردی، علی پناه‏، ج 4، ص 3، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، قم، چاپ دوم، 1406ق.