نحوه برخورد با جرایم خرد

جرایمی که دارای مجازات اندک بوده و موجب برهم زدن نظم عمومی هستند، همان کژرفتاری‌های اجتماعی هستند که جامعه به آنها پاسخ می‌دهد و قانونگذار برای آنها مجازات کیفری تعیین می‌کند. آنچه اهمیت این جرایم را نشان می‌دهد حجم بالای آماری و کثرت ارتکاب آنهاست. رایج‌ترین تقسیم مجازات بر پایه میزان مجازات و شدت جرم است. در حقوق کشور ما هنوز الگوی مناسبی برای تعیین شدت و خفیف بودن مجازات‌ها به دست نیامده به عنوان مثال یعنی هنوز به طور قطعی مشخص نیست مجازات حبس شدیدتر است یا شلاق و... گرچه به هر حال قانون معمولا ملاک‌هایی را تعیین کرده است.

از دید جامعه‌شناختی هدف اصلی از مجازات مجرمان خرد را باید بازدارندگی مجرم و جامعه دانست. حال باید دید چه مرجعی از مجازات باعث بازدارندگی می‌شود؟ امروز تقریبا دکترین حقوقی می‌پذیرد شدت مجازات نسبت به حتمیت و قطعیت مجازات اثر کمتری دارد، یعنی در بازدارندگی اگر افراد در معرض انجام جرم قطعا و حتما بدانند مجازات می‌شوند از انجام جرم امتناع می‌کنند و در این فرآیند میزان مجازات اثر کمتری دارد؛ بنابراین نظام انتظامی و قضایی جامعه باید به سمت حتمیت دستگیری و قطعیت مجازات مجرم برود.

از سوی دیگر امروزه تقریبا نظام‌های کیفری به این نتیجه رسیده‌اند که زندان راه علاج نیست بویژه درباره مجرمان اتفاقی و مجرمان خرد، چراکه زندان راه را برای انجام جرایم بزرگ‌تر یا حتی سازمان‌یافته باز می‌کند.

یکی از مهم‌ترین معایب مجازات‌های سلب آزادی این است که زندان‌های کوتاه‌مدت محکوم علیه را در معرض فساد و بزهکاری قرار می‌دهد و از یک سو از بین رفتن شرمساری زندان حتی به مدت کوتاه آینده بزهکار را به خطر می‌اندازد. بنابراین:

1 ـ بهترین راه برخورد با مجرمان خرد، استفاده از مجازات‌های جایگزین، تکمیلی و تتمیمی است مثل اجبار به انجام کار معین، منع از انجام کار معین و چنان که در پرونده‌ای قاضی مرتکب جرم رایانه‌ای را به سه ماه تعلیم کامپیوتر به دانش‌آموزان محکوم می‌کند.

2 ـ اگر ناچار از استفاده از مجازات حبس هستیم بهترین راه برای جلوگیری از حرفه‌ای شدن مجرمان، تفکیک زندانیان است به گونه‌ای که مثلا شخصی که یک جرم غیرعمد انجام داده با یک جانی حرفه‌ای یا سارق حرفه‌ای در یک بند نباشد.

سعید اقبالی/ وکیل دادگستری