ای‌که دستت می‌رسد کاری بکن...

قرآن مجید نیز به این دو اصل و رکن اساسی در سیر صعودی انسان به کمال اشاره کرده است و آیات متعددی برای جوامع انسانی و بخصوص مسلمانان تبیین فرموده تا با عمل بی‌شائبه به آن و اخلاق حمیده و والای انسانی آدمی را به ساحت کبریایی نزدیک کند.

در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی اکرام و تکریم انسان‌ها و حتی طبیعت، جایگاه مهمی دارد، چنانچه عالمان و عارفان حقیقی به جد تام در جود و بخشش و مکرم داشتن خرد و کلان تلاش کرده و در عزیز داشتن و احترام به همنوع ذره‌ای کوتاهی و قصور به خود راه نمی‌دادند و حتی چنان بوده که اصل ایمان و اعتقاد حقیقی را در اصلح و ارحج دانستن همنوع بر خود می‌دانستند.

این اکرام و تکریم بر نگرش متخلق به اخلاق وارستگان نسبت به طبیعت نیز جاری بوده، چنانچه مومنان واقعی از ذخایر طبیعی به ودیعت نهاده شده توسط حضرت کبریایی با اکرام و تکریم و شکر نعم مستفیض و بهره‌مند می‌شده‌اند و از اسراف و تخریب سخت خودداری می‌کردند و طبیعت را آیه‌ای از بیکران آیات حضرت خداوندی می‌انگاشتند.

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست

عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

در قرآن عظیم الشان در مورد اکرام و کمک به همنوع آیات متعددی وجود دارد که از آن جمله‌اند: «نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق [یا] مغرب بگردانید بلکه نیکی آن است که کسی به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمان] و پیامبران ایمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‌ماندگان و گدایان و [در راه آزاد کردن] بندگان بدهد و...» (بقره /177)‌‌«کسانی که بخشش می‌کنند در حالی که دل‌هایشان ترسان است [و می‌دانند] که به سوی پروردگارشان باز خواهند گشت، آنان هستند که در نیکی‌ها نیز می‌شتابند و در آنها به یکدیگر پیشی می‌جویند.» (مومنون/60 و 61)‌

«از گوشت چهارپایان بخورید و به اشخاص نیازمند و بی‌چیز اطعام کنید.» (حج / 28)‌‌ «نیکی کن، چنان که خداوند به تو نیکی کرده است.» (قصص/771)‌

ذکر این نکته لازم است که اکرام و سخاوت درجات متعددی دارد که عالمان و عارفان حقیقی و ره روان وادی حضرت جانان به آن توجه داشته‌اند؛ یکی آن که بر شخص دشوار نباشد خرج‌کردن و بخشیدن بلاعوض و ملاحظه شخصیت آن کسی که به او یاری می‌رساند بکند، چون اگر عوض یا غرضی یا ملاحظه، یکی یا هر دو یا هر سه مد نظر باشد کریم یا سخی بالطبع نیست. دوم این که چنان باشد که هنگام ترک کرم (به انسان یا حیوان یا طبیعت) مغموم و غمگین نشده از ساحت حضرت کبریایی به عجز خواهد تا در رحمتی گشاید تا بتواند از دستش هرچه برآید با ثروت یا جان خود و عمل خود در خدمت خلق‌الله و در کل مخلوق حضرتش باشد تا سختی ای از موجودی کاسته و دلی را خوشحال کند و این سیره میان عالمان و عارفان و فتیان و جوانمردان از اعصار گذشته تا امروز ساری و جاری بوده است.

سوم خداوند تفضلی فرماید و آن بنده را در سلک کریمان به ظاهر و باطن عالم و تمام‌ مخلوقات فرماید چنان‌که هیچ‌گونه تعلقی هنگام کرم و جود و سخا نداشته و به گونه و درجه‌ای از کمال رسد که کریم و سخی بالطبع شود که حضرت ختمی مآب(ص) و مولا علی(ع) شهره به سخاوت بوده‌اند بخصوص امام حسن(ع) که به کریم اهل بیت ملقب بوده‌اند و ایشان را می‌توان نمونه کریم در مکتب اسلام دانست که امام حسن(ع) بارها مال خویش را انفاق کرده گاهی تمامش را و گاهی نیمی‌از مالش را.‌اما کرامت و کمک به انسان‌ها تنها در بعد مادی و نیاز جسمی و دنیوی خلاصه نمی‌شود چه بسا انسان‌هایی که از نظر مادی غنی ولی از نظر معنوی نیازمند معاضدت و یاری هستند و سیره عرفا معمولا بر این گونه بوده که یاور معنوی برای اهل زمین بوده‌اند و درکنار بذل مال، از منظر معنوی و به کمال رسیدن روح انسانی نیز برجامعه خیرکثیر رسانیده‌اند، شاید کمک حقیقی و دستگیری واقعی نیز از همین نوع یاری باشد که روح یک انسان را از ورطه هلاکت نجات بخشیده و به سوی منزل حقیقی خویش متوجه گرداند و از کمالات معنوی انسانی بهره‌مندش سازد و این سیره عرفانی است که جامعه را به سوی کمال حقیقی و سعادت رهنمون می‌شود و انسان‌ها را از قید و بند ماده و مادیت می‌رهاند؛ اساس جامعه دینی نیز بر همین اصل استوار است که انسان‌ها با معاضدت یکدیگر تامین معاش خویش کنند و با تاسی به کاملان و پیروی از سیره ایشان رو به سوی کمال حقیقی برند و در سیر روحانی نیز همدیگر را یار و یاور باشند تا در این راه شدائد را بهتر متحمل گردند و جامعه آرمانی و مدینه فاضله را باز به یاری هم شکل دهند.

اکرام و کمک به همنوع در ذات هستی نیز جلوه‌گر است. اگر توجهی با دیده دل صورت گیرد مشاهده می‌شود کریم حقیقی به لطف و سخا و سخاوتمندی نعم مادی و معنوی را بر انسان خاکی معطوف فرموده است و طبیعت نیز ذخایر و نعم خویش را در اختیار موجودات عالم ارض قرار داده است.

عالم انسانی نیز با کرم و کمک به یکدیگر بدون توجه به هیچ‌گونه رنگ و تعلق جغرافیایی، نژادی و... با کمک و معاضدت همدیگر و احسان و نیکوکاری می‌توانند خصال الهی که در باطن هر انسانی از سوی حضرت حق به ودیعت نهاده شده شکوفا و به سوی کمال قدم بردارند تا انسان حقیقی گردند.

و اگر توفیق الهی نصیب راه کسی گردد که بتواند کمک و دستگیر همنوع شود و محل رجوع مردم برای برآوردن حاجت‌های ایشان، به جد و خالصانه در این وادی گام زند که فلاح حقیقی دراین دنیا و لقا و قرب جانان نصیب چنین فردی خواهد بود، اما توان نمونه بارزکرم و جود و کمک به همنوع را سراسر عمر مبارک حضرت مولاعلی(ع) متجلی دید و این که حضرتش چگونه با قدم صدق در راه اسلام و عالم انسانی و طریق حق و حقیقت به جسم و جان ذره‌ای فروگذاری نکردند که بعد از شهادتش گوشه‌ای از پرده کنار رفته و معلوم شد مظهر جود و کرم چه‌ کرده بود.

هوشنگ شکری / جام جم