جنبش عدم تعهد چرا شکل گرفت؟

اما در این میان تعدادی از کشورهای جهان که خود را متعهد به اردوگاه شرق و غرب نمی‌دانستند بی‌طرفی خود را در جهتگیری‌های بین‌المللی اعلام کردند و بعدا جنبشی را به وجود آوردند که به «جنبش عدم تعهد» معروف شد.

براین اساس جنبش عدم تعهد (NAM) به عنوان بزرگ‌ترین ندای جمعی استقلال‌طلبی سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورهای مستقل جهان سال 1961 و در دوران جنگ سرد پایه‌گذاری شد.

گام اصلی و اولیه تشکیل جنبش عدم تعهد در کنفرانس آسیا ـ آفریقا در باندونگ اندونزی در آوریل 1995 میلادی برداشته شد که طی آن 29 نفر از سران کشورهایی که عمدتا از نسل قبلی کشورهای استعمار شده به حساب می‌آمدند با هدف تعیین و ارزیابی مسائل جهانی در اندونزی گردهم آمدند.

سال 1960، در اثر نتیجه حاصله از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش در خلال پانزدهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم‌ به گسترش اعضا گرفتند و در همان سال 17 کشور جدید آفریقایی و آسیایی به عنوان عضو جدید پذیرفته شدند. نقش اصلی در این فرآیند را رهبران برخی کشورها از جمله جمال عبدالناصر رئیس‌جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست‌وزیر هند، احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی، یوسیب بروز تیتو رهبر یوگسلاوی و قوام نکرومه رهبر غنا ایفا کردند.

شش سال پس از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یک مبنای وسیع‌تر جغرافیایی را در اولین کنفرانس سران در بلگراد در سپتامبر 1961 بنا نهادند. در این کنفرانس 26 کشور افغانستان، الجزایر، یمن، میانمار، کامبوج، سریلانکا، کنگو، کوبا، قبرس، مصر، اتیوپی، غنا، گینه، هند،‌اندونزی، عراق، لبنان، مالی، مراکش، نپال، عربستان سعودی، سومالی، سودان، سوریه، تونس و یوگسلاوی شرکت کردند.

بنیانگذاران جنبش عدم تعهد ترجیح دادند برای جلوگیری از الزامات بروکراسی یک سازمان، این تشکل را به عنوان جنبش معرفی کنند.

مهم‌ترین اهداف تعیین شده این جنبش عبارت بودند از: حق تعیین سرنوشت، حاکمیت و استقلال ملی، عدم ‌الحاق به پیمان‌های نظامی چندجانبه، استقلال عمل کشورهای عضو در مقابل نفوذ بلوک‌بندی‌های سیاسی قدرت‌های بزرگ، مبارزه با امپریالیسم، نفی نژادپرستی و اشغال خارجی، دموکراتیزه‌کردن روابط بین‌الملل و همکاری اقتصادی بر اساس اصل برابری در حاکمیت. در واقع روح اصلی اهداف بنیانگذاران جنبش عدم تعهد، نفی سلطه قدرت‌های سلطه‌گر و مبارزه با بی‌عدالتی در نظام بین‌الملل بوده است.

نظام جمهوری اسلامی ایران نیز از بدو تأسیس، سیاست خارجی خود را همسو با اهداف جنبش عدم تعهد اعلام کرد و در نخستین فرصت یعنی سال 1358 (اکتبر 1979) در نشست ششم سران، در هاوانا به عنوان هشتاد وهشتمین کشور عضو پذیرفته شد. حال با گذشت 50 سال از تشکیل جنبش عدم تعهد و افزایش اعضای آن به حدود 120 عضو و با تنوع ایدئولوژی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، اهداف و اصول اولیه آن کماکان حفظ شده است و کشورهای عضو جنبش عدم تعهد علاوه بر تاکید بر الزامات ادامه فعالیت‌ جنبش در عرصه بین‌المللی نشان داده‌اند که می‌توانند با برطرف‌کردن اختلافات و پایه‌گذاری مبنای مشترک برای همکاری‌های دوجانبه و حفظ ارزش‌های مشترک تلاش کنند.