در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
اگر چه تاکنون بیش از 2000 علت برای عقبماندگی ذهنی عنوان شده است، اما عوامل ژنتیکی، اختلالات متابولیکی و خطرات زمان زایمان از مهمترین علل معلولیت ذهنی در کودکان است.
کارشناسان معتقدند: تولد هر نوزاد معلول عقبمانده ذهنی به مثابه زنگ خطری برای اجتماع است، چرا که این افراد علاوه بر آنکه در پیشرفت جامعه زیاد موثر نیستند، بلکه به سبب نقص ذهنی و معلولیتهایشان، بار اقتصادی سنگینی را بر خانوادهها و جامعه تحمیل میکنند.
پیشرفتهای عظیم علم ژنتیک در سالهای اخیر باعث شده که با انجام دادن آزمایشهای مختلفی بتوان کودکان عقبمانده ذهنی را شناسایی و از تولد آنان جلوگیری کرد.
بیماریهای ژنتیکی و انواع آن
دکتر داریوش فرهود، پدر علم ژنتیک و کارشناس سازمان بهداشت جهانی در مورد بیمارهای ژنتیکی میگوید: بیماریهای ژنتیکی به دو دسته اکتسابی و مادرزادی تقسیم شده که خود بیماریهای ژنتیکی به تک ژنی و چند ژنی تقسیم میشوند. حدود 9000 تا دههزار بیماری تک ژنی وجود دارد که از بین آنها حدود 100 تا 150 نوع آن را میتوان با روشهای تشخیص پیش از تولد شناسایی کرد؛ اما تعداد بیماریهای چند ژنی یعنی جایی که یک صفت توسط چند ژن منتقل میشود، بسیار زیاد است.
او با بیان این مطلب که نقش ژنتیک در بسیاری از بیماریها مانند فشار خون، دیابت و... ثابت شده است، میافزاید: در بیماریهای ویروسی هم وجود زمینههای خاص ژنتیکی میتواند فرد را مستعد ابتلا به بیماری یا تشدید بیماری کند.
ایران روی خط تالاسمی
این متخصص ژنتیک در پاسخ به این پرسش که مهمترین بیماریهای ژنتیکی در کشور ما کدام است، خاطرنشان میکند: بیماری تالاسمی در کشور ما اولویت اول را دارد. اکنون بیش از 300 موتاسیون مختلف از بیماری تالاسمی در دنیا شناسایی شده است که این متاسیونها در قسمتهای مختلف دنیا فرق میکند. تالاسمی بیشتر در کشورهایی مانند ایران، قبرس، ایتالیا، اسپانیا، یونان، هند، پاکستان، تایلند و مالزی که دارای آب و هوای مدیترانهای هستند، شیوع مییابد.
کشور ما روی کمربند تالاسمی قرار گرفته است و در مناطق اطراف دریای خزر و خلیجفارس میزان آن بیشتر است. در حال حاضر در کشور 25 هزار نفر به بیماری تالاسمی مبتلا هستند و کشور ما بیشترین تعداد بیمار تالاسمی را در جهان داراست و تخمین زده میشود چیزی حدود ده میلیارد توان در سال هزینه کنترل و درمان این بیماری میشود و این در حالی است که امید به زندگی این بیماران به 70 سال نمیرسد.
هموفیلی؛ دشوار و هزینهبر
بیماری دیگر هموفیلی است که چیزی حدود 2600 نفر به این بیماری مبتلا هستند و درمان آنان هزینههای زیادی را میطلبد.
نکته: ایران از نظر خدمات مشاوره ژنتیک وتشخیص بیماریهای ژنتیکی پیش و پس از تولد، موقعیت ممتازی در منطقه دارد و در 33 سال اخیر 70 هزار خانواده تنها در یک مرکز مشاوره ژنتیک خدمات دریافت کردهاند
این متخصص تغذیه در مورد بیماری هموفیلی میگوید: هموفیلی یک اختلال ارثی در خون است. فرد مبتلا به این بیماری به علت سطح پایین یا نبود پروتئینهایی به نام فاکتورهای انعقادی، قادر به متوقف کردن روند خونریزی نیست. فرد بیمارچون یک نقص در انعقاد خون دارد بسادگی نمیتوان خونریزی او را بند آورد.
هموفیلی، بیماری انعقادخون است و شایعترین علامت آن، خونریزی زیاد و غیرقابل کنترل است. هموفیلی نوع A و B از طریق ژنی که روی کروموزوم X است، به ارث میرسد. دختران، دو کروموزوم X دارند، در حالی که پسرها دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y هستند.
دیستروفی دوشن، از فلج تا کاهش قوای هوشی
به گفته او، دیستروفی دوشن از شایعترین بیماریهای اولیه عضلانی است که بیشتر ارثی و پیشرونده و غیرقابل درمان است و فقط در پسرها دیده میشود. در 40 درصد بیماران زمینه فامیلی وجود ندارد که دلیل آن جهش ژنتیکی است.
این بیماری از حدود 2 سالگی با اختلال در راه رفتن، زمینخوردن پیاپی و ناتوانی در بالا رفتن از پلهها و برخاستن از حالت نشسته ظاهر میشود. بتدریج ماهیچههای اطراف کتف، بازو، سرو گردن و تنه کم توان میگردد.
ضعف عضلات اطراف مهرهها، شکم برآمده، افتادگی پاها، افزایش قوس کمری و اختلالات قلبی و گاهی اوقات کاهش قوای هوشی هم وجود دارد.
سندرم داون
آخرین بیماری شایع در کشور بوجود آمدن بچههای با معلولیت ذهنی است که برای دولت هزینهبری خاصی ندارد و تنها برای مراکز آموزشی استثنایی و مراکز کار درمانی هزینهبر است. به طور میانگین از هر 800 نوزاد سالم یک نوزاد معلول ذهنی است که البته این بیماری با بالا رفتن سن مادر افزایش پیدا میکند.
در مادران جوان 20 سال فراوانی آن از هر 250 نوزاد یک نوزاد معلول ذهنی و از 30 سال به بالا این منحنی تصاعدی رو به بالا میرود به طوری که مثلا در 45 سالگی مادر از هر 40 نوزاد یک نوزاد با معلولیت ذهنی میشود.
دکتر فرهود یادآوری میکند: آزمایشهای ژنتیکی قبل از ازدواج کمک فراوانی به والدین میکند که کودکان منگول به دنیا نیاورند. تشخیص پیش از تولد کودک معلول ذهنی چیزی حدود 200 هزار تومان است در حالی که این تولد، هزینه زیادی را به کشور تحمیل میکند که چیزی بالغ بر 30 تا 40 میلیون تومان است. بالا رفتن سن ازدواج بخصوص سن مادران مهمترین عامل تولد فرزندان با معلولیت ذهنی در کشور است از این رو باید تدابیر خاصی اندیشیده شود.
مراجعه به کلینیک مشاوره ژنتیک کی لازم میشود؟
این کارشناس سازمان بهداشت جهانی در مورد موارد ضروری برای مراجعه به کلینیک مشاوره ژنتیک میگوید: - در ازدواجهای خانوادگی (پیش از ازدواج یا پیش از بارداری) و نیز در ازدواجهای غیرخویشاوندی که افرادی با یک یا چند نوع بیماری ژنتیکی (دیابت، بیماریهای قلبی ـ عروقی، سرطان، بیماریهای کلیوی، بیماریهای پوستی و...) در خانواده طرفین دیده شده باشد.
ـ در مورد سقط مکرر (بیش از دو سقط بدون دلیل مشخص) یا مردهزایی
ـ در مورد نازایی زنان یا ناباروری مردان
ـ در موارد مرگ و میر نوزادان یا تولد نوزادانی با انواع ناهنجاریهای مادرزادی
ـ در موارد تولد نوزادانی با انواع بیماریهای کروموزومی مانند (سندرم داون و...) بیماریهای ژنی مانند تالاسمی و ... و ضایعات دوران جنینی (رویان آسیبیها)
ـ کمبودهای ذهنی یا نقصهای حسی و حرکتی، وجود نابیناییها، ناشنواییها و چند معلولیتی در خانواده طرفین
ـ وجود اختلالت روانی و رفتاری در خانواده طرفین
جایگاه ایران از نظر خدمات ژنتیکی
دکتر فرهود میگوید: خدمات مشاوره ژنتیک و تشخیص پیش و پس از تولد بیماریهای ژنتیکی در ایران، جایگاه بسیار خوب و بیمانندی را در میان کشورهای منطقه داراست به طوری که تنها در کلینیک ژنتیک تهران، از زمان تاسیس(1357) تاکنون، حدود 70 هزار خانواده ایرانی مشاوره ژنتیک شدهاند که این یک رکورد با ارزش جهانی است. البته این پیشرفت و برتری شامل همه رشتهها و تخصصهای پزشکی است.
شاهین مهدوی / جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم